Unieważnienie małżeństwa z powodu pokrewieństwa lub powinowactwa

Zasadą kodeksu rodzinnego i opiekuńczego jest zakaz zawierania małżeństwa przez krewnych w linii prostej, rodzeństwo oraz powinowatych w linii prostej.

Co jest pokrewieństwem w rozumieniu prawa?

Pokrewieństwo jest to stosunek zachodzący pomiędzy osobami posiadającymi wspólnych naturalnych przodków.
Rozróżnia się pokrewieństwo w linii prostej (kiedy jedna osoba pochodzi od drugiej) oraz w linii bocznej (np. rodzeństwo, przy czym pojęcie to odnosi się także do rodzeństwa przyrodniego i pozamałżeńskiego; chodzi o osoby, które pochodzą od jednego przodka, a zatem także np. wuj i bratanek są spokrewnieni w linii bocznej).
Krewnymi w linii prostej są na przykład dzieci, rodzice i dziadkowie (dzieci to zgodnie z nomenklaturą prawa zstępni rodziców i dziadków, dziadkowie natomiast to wstępni rodziców i wnuków).
Krewnymi w linii bocznej są natomiast rodzeństwo własne, zstępni i wstępni rodzeństwa (będą to na przykład wujowie, kuzyni).

Co jest powinowactwem w rozumieniu prawa?

Powinowactwem są takie stosunki, które powstają w wyniku zawarcia małżeństwa pomiędzy małżonkiem, a krewnymi współmałżonka. W powinowactwie, tak jak w pokrewieństwie wzajemną bliskość określa się w liniach (prostej i bocznej) oraz stopniach.

Czy powinowaci mogą zawrzeć związek małżeński?

W przypadku powinowatych w linii prostej (bez względu na to, w którym stopniu) istnieje w prawie rodzinnym zakaz zawierania małżeństw. Na przykład: nie może zawrzeć związku małżeńskiego wdowiec z córką zmarłej żony, która pochodzi z pierwszego małżeństwa, inaczej mówiąc nie może zawrzeć małżeństwa ojczym z pasierbicą.
Stosunek powinowactwa trwa nawet wtedy, gdy małżeństwo ustało. Powinowactwo przestaje istnieć tylko w momencie, gdy małżeństwo zostało unieważnione.

Co rozstrzyga o zachodzeniu stosunku pokrewieństwa lub powinowactwa?

Największe znaczenie ma w tym względzie treść wpisu w księgach stanu cywilnego. Oznacza to, iż bez względu na rzeczywisty, naturalny, biologiczny stan rzeczy, istnieje zakaz zawierania małżeństwa między krewnymi w linii prostej i rodzeństwem między sobą tak długo, jak długo pokrewieństwo i stosunek rodzeństwa wynika z aktów stanu cywilnego lub orzeczeń sądowych.
Jednak między krewnymi w linii prostej i rodzeństwem, którzy pozostają ze sobą w tego rodzaju faktycznych stosunkach rodzinnych, mimo że biologiczny stan rzeczy nie ma potwierdzenia we wpisie w aktach stanu cywilnego ani w orzeczeniach sądowych dotyczących praw stanu cywilnego, zakaz zawierania małżeństwa nadal obowiązuje.
Przeszkoda pokrewieństwa bowiem w takiej sytuacji nadal istnieje.

Czy zakaz zawierania małżeństwa przez powinowatych jest bezwzględny?

Powinowactwo potraktowane zostało nieco mniej restryktywnie. Przejawia się to tym, iż przewidziano możliwość udzielenia zezwolenia na zawarcie małżeństwa między powinowatymi. Każde z powinowatych może wystąpić do sądu opiekuńczego o udzielenie stosownego zezwolenia.

Jakie warunki należy spełnić, aby uzyskać zezwolenie sądu na zawarcie małżeństwa przez powinowatych?

Koniecznym warunkiem jest wykazanie ważnych powodów. Dla stwierdzenia, iż wspomniane powody rzeczywiście zachodzą sąd opiekuńczy bierze pod uwagę sytuację osobistą osób ubiegających się o zezwolenie, ich wiek, różnicę wieku, a także wszelkie inne okoliczności, które z punktu widzenia konkretnej sprawy mogą wydać się istotne.

Czy możliwe jest uzyskanie zezwolenia na zawarcie małżeństwa przez powinowatych po zawarciu przez nich związku małżeńskiego ?

Jeżeli powinowaci zawarli związek małżeński wbrew zakazowi i bez uprzedniego zezwolenia sądu opiekuńczego, to możliwe jest uzyskanie takiego zezwolenia po tym fakcie. W takiej sytuacji zezwolenie takie może zostać udzielone w trakcie procesu o unieważnienie małżeństwa - jest to tzw. rozstrzyganie incydentalne - co wywoła skutek uzdrowienia małżeństwa powinowatych.

Kto może żądać unieważnienia małżeństwa z powodu pokrewieństwa?

Unieważnienia małżeństwa z powodu pokrewieństwa (w linii prostej i w wypadku rodzeństwa) może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny. Będzie to więc każde z małżonków, ale także inne osoby, które udowodnią swój interes prawny, oraz prokurator.

Kto może żądać unieważnienia małżeństwa z powodu powinowactwa?

W wypadku powinowactwa unieważnienia małżeństwa mogą żądać tylko małżonkowie i prokurator.

Pamiętaj, że:

• Orzekając unieważnienie małżeństwa, sąd orzeka także, czy i który z małżonków zawarł małżeństwo w złej wierze. Za będącego w złej wierze uważa się małżonka, który w chwili zawarcia małżeństwa wiedział o okoliczności stanowiącej podstawę jego unieważnienia. Podkreślić jednak należy, iż w trakcie postępowania istnieje możliwość udowodnienia braku złej wiary.
• W sprawach małżeńskich posiedzenia z zasady odbywają się przy drzwiach zamkniętych.
• Prokurator ma prawo wytoczyć powództwo o unieważnienie małżeństwa.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy, (Dz. U. 1964 r., Nr 9, poz. 59 ze zmianami).

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.