Uprawnienia pokrzywdzonego przestępstwem

Jakie prawa przysługują pokrzywdzonemu w procesie karnym?

Pokrzywdzonym jest osoba, która ucierpiała w wyniku przestępstwa, tzn. gdy przestępstwo naruszyło jej dobro prawne albo mu zagrażało. Dobrem prawnym, o którym mowa może być jakiekolwiek dobro, które jest chronione przez prawo, np. zdrowie fizyczne, zdrowie psychiczne, dobre imię, majątek itd. Pojęcie pokrzywdzonego dotyczy tylko osób, które ucierpiały bezpośrednio wskutek przestępstwa, tzn. gdy te szkody wynikały z samego działania lub zaniechania sprawcy. Jest to pojęcie węższe od potocznego rozumienia ofiary przestępstwa. Ofiarą jest ten, którego jakiekolwiek, a nie tylko prawnie chronione dobro zostało naruszone przestępstwem.

Pokrzywdzonym może być zarówno osoba fizyczna jak i osoba prawna, a nawet organizacja nie posiadająca osobowości prawnej. Jeśli pokrzywdzonym jest osoba prawna, wykonuje ona swoje uprawnienia przez organy.

Generalnie prawa pokrzywdzonego w procesie karnym są znaczące, a w postępowaniu przygotowawczym ma on status strony tego postępowania. Zatem przed rozpoczęciem postępowania sądowego pokrzywdzony ma prawo :

• Wniesienia zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego (do prokuratora nadrzędnego nad tym, który wydał postanowienie)
• Wnoszenia wniosków o przeprowadzenie czynności w postępowaniu przygotowawczym i prawo uczestniczenia w nich.
• Uzyskania zawiadomienia o wniesieniu aktu oskarżenia do sądu (oraz odpisu tego aktu) i poinformowania o przysługujących mu w trakcie procesu sądowego uprawnieniach.

W czasie postępowania sądowego pokrzywdzony może :

1. Wnieść do sądu akt oskarżenia w sprawach ściganych z oskarżenia prywatnego.
2. Popierać akt oskarżenia w charakterze oskarżyciela posiłkowego
3. Uczestniczyć w posiedzeniach sądu, na których zapadają ważniejsze decyzje między innymi o : umorzeniu postępowania, skazaniu oskarżonego bez rozprawy, orzeczeniu środka zabezpieczającego.
4. Wnieść powództwo cywilne przeciw oskarżonemu.

W trakcie rozprawy pokrzywdzony, który ma zaznawać jako świadek, jest przesłuchiwany jako pierwszy, następnie może pozostać na sali w czasie przesłuchiwania kolejnych świadków. Przysługuje mu też prawo składania wniosków do sądu o przyznanie odszkodowania pieniężnego.

Największe uprawnienia przysługują pokrzywdzonemu, który pełni zarazem rolę oskarżyciela (prywatnego lub posiłkowego).

Jaka jest rola oskarżyciela posiłkowego w procesie karnym?

W charakterze oskarżyciela posiłkowego może występować pokrzywdzony, jeśli sprawa dotyczy przestępstwa, którego ściganie należy do organów państwa.

Pokrzywdzony może występować jako oskarżyciel posiłkowy:

1. uboczny lub
2. subsydiarny

Oskarżyciel posiłkowy uboczny działa w procesie popierając oskarżenie, które wniósł prokurator. Aby skorzystać z tej możliwości pokrzywdzony, do momentu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej, powinien złożyć odpowiednie oświadczenie. Sąd może odmówić pokrzywdzonemu prawa występowania w tym charakterze tylko z powodów wskazanych w ustawie (np. jeśli oskarżycieli byłoby tak dużo, że mogliby utrudniać postępowanie). Oskarżyciel posiłkowy ma wszystkie uprawnienia przysługujące stronie w postępowaniu (prawo zgłaszania dowodów, zadawania pytań świadkom, zabrania głosu przed wyrokowaniem), a także prawo wniesienia apelacji. Jeżeli prokurator zdecyduje o odstąpieniu od oskarżenia, oskarżyciel uboczny może w dalszym ciągu popierać oskarżenie i proces będzie się toczył, choć już bez udziału prokuratora.

Występowanie pokrzywdzonego w charakterze oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego wiąże się z odmową ścigania przestępstwa przez uprawniony do tego organ. Oskarżyciel subsydiarny wnosi własny akt oskarżenia do sądu (musi być sporządzony przez profesjonalnego pełnomocnika), jest więc stroną w postępowaniu. Sąd bada na wstępie, czy jego oskarżenie nie jest całkowicie nieuzasadnione.

W przypadku śmierci pokrzywdzonego jego prawa jako oskarżyciela posiłkowego mogą wykonywać mogą wykonywać osoby najbliższe lub osoby pozostające na jego utrzymaniu, a w wypadku ich braku lub nieujawnienia - prokurator, działając z urzędu.

Pamiętaj, że:

• Za pokrzywdzonego uważa się także w postępowaniu karnym zakład ubezpieczeń w zakresie w jakim pokrył szkodę wyrządzoną przestępstwem.
• W sprawach o przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową, o których mowa w art. 218-221 oraz w art. 225 § 2 Kodeksu karnego, organy Państwowej Inspekcji Pracy mogą wykonywać prawa pokrzywdzonego, jeżeli w zakresie swego działania ujawniły przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie postępowania.
•   W sprawach o przestępstwa, którymi wyrządzono szkodę w mieniu instytucji lub jednostki organizacyjnej, jeżeli nie działa organ pokrzywdzonej instytucji lub jednostki organizacyjnej, prawa pokrzywdzonego mogą wykonywać organy kontroli państwowej, które w zakresie swojego działania ujawniły przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie postępowania.
• Wszystkie prawa pokrzywdzonego małoletniego wykonuje jego przedstawiciel ustawowy i to on jest stroną w procesie.
• Osoba lub instytucja, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie, ma prawo wniesienia zażalenia, jeśli w ciągu 6 tygodni nie otrzyma informacji o sposobie rozpatrzenia tego zawiadomienia.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. 1997 r., Nr 89, poz. 555 ze zmianami).

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.