100 mln zł na wieczystą ochronę Cmentarza Żydowskiego w Warszawie

12.1.2018

Nowa ustawa zapewnienia stałą, profesjonalną opiekę nad Cmentarzem Żydowskim w Warszawie i zachowanymi na nim pomnikami nagrobnymi. Określa cel, wykorzystanie i sposób udzielenia dotacji z budżetu państwa dla fundacji zajmującej sie tym. Dotacja w wysokości 100 mln zł ma być przeznaczona na uzupełnienie kapitału wieczystego fundacji, a dochody z inwestowania części tego kapitału mają być przeznaczone na prace renowacyjne, konserwatorskie i inwestycyjne na Cmentarzu Żydowskim w Warszawie.

Ustawa ratująca cmentarz żydowski w Warszawie

21 grudnia 2017 r. weszła w życie ustawa o dotacji przeznaczonej na uzupełnienie kapitału wieczystego Fundacji Dziedzictwa Kulturowego, dochody z inwestowania którego przeznaczone są na konserwację Cmentarza Żydowskiego przy ul. Okopowej 49/51 w Warszawie.

Dzięki ustawie możliwe będzie zaplanowanie i przeprowadzenie wieloletnich prac porządkowych i konserwatorskich na terenie jednego z najważniejszych polskich cmentarzy. Kwota 100 mln zł. będzie inwestowane w tzw. bezpieczne instrumenty finansowe, a wypracowany dochód będzie inwestowany w renowację zabytkowych nagrobków i pielęgnację zieleni.

Cmentarz przy ul. Okopowej w Warszawie jest jednym z największych europejskich cmentarzy żydowskich. Ma powierzchnię 30 hektarów i znajduje się na nim przeszło 80 tysięcy nagrobków. Znajduje się w stanie wymagającym podjęcia niezwłocznych prac porządkowych i konserwatorskich. Fundacja Dziedzictwa Kulturowego od 2015 r. prowadzi już prace na cmentarzu przy ul. Okopowej. Ponadto prowadzi prace konserwatorskie w Polsce, Mołdawii, Ukrainie, Białorusi we Francji Włoszech i na Łotwie, m.in. na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie, w Kolegiacie Świętej Trójcy w Ołyce na Wołyniu, Kolegiacie Świętego Wawrzyńca w Żółkwi czy na cmentarzu tatarskim w Studziance.

Ustawa określa cel i zakres wykorzystania oraz sposób udzielenia dotacji z budżetu państwa przeznaczonej na zasilenie kapitału wieczystego Fundacji Dziedzictwa Kulturowego z siedzibą w Warszawie.

Według nowych przepisów, dochody z inwestowania części kapitału wieczystego Fundacji pochodzącej z dotacji Fundacja przeznacza na prowadzenie prac renowacyjnych, konserwatorskich i inwestycyjnych na Cmentarzu Żydowskim w Warszawie, położonym przy ul. Okopowej 49/51, stanowiącym własność Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie, w szczególności na:

odbudowę, rozbudowę, nadbudowę, przebudowę, rozbiórkę i renowację obiektów budowlanych wraz z instalacjami zapewniającymi możliwość ich użytkowania zgodnie z przeznaczeniem;
konserwację nagrobków i pomników nagrobnych;
konserwację i renowację muru Cmentarza oraz murków oporowych na tym Cmentarzu;
konserwację ścieżek i alejek;
konserwację i rewaloryzację zieleni oraz wykonanie innych prac na gruncie, w szczególności robót ziemnych, wykopów oraz usuwanie humusu;
wykonanie innych działań mających na celu konserwację Cmentarza, polepszenie jego stanu i wyglądu oraz zabezpieczenie przed zniszczeniem;
koszty administracyjne związane z prowadzeniem prac wskazanych w pkt 1-6; wysokość kosztów administracyjnych nie może przekroczyć 15% dochodów uzyskanych z inwestowania części kapitału wieczystego pochodzącej z dotacji.

Zgodnie z art. 4 ustawy, kwota dotacji wynosi 100 mln zł. Dotację przekazać miał minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego w całości, nie później niż do końca 2017 r.

100 mln zł na wieczystą ochronę Cmentarza Żydowskiego w Warszawie przekazane

Fundacja Dziedzictwa Kulturowego jeszcze w tym roku otrzymała 100 mln zł (28 mln dolarów amerykańskich) na uzupełnienie kapitału wieczystego, z inwestowania którego dochody będą wieczyście finansowały prace porządkowe i konserwatorskie Cmentarza Żydowskiego przy Okopowej w Warszawie. 22 grudnia 2017 r. w siedzibie MKiDN umowę w tej sprawie podpisali wicepremier, minister kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotr Gliński oraz prezes Fundacji Dziedzictwa Kulturowego dr Michał Laszczkowski.

Celem dotacji jest uzupełnienie kapitału wieczystego, dochody z inwestowania którego będą wieczyście finansowały prace porządkowe i konserwatorskie na Cmentarzu Żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie – jednej z największych nekropolii żydowskich na świecie.

Środki, które zapewnią ochronę Cmentarza Żydowskiego, zostały wpierw przekazane do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego wskutek przyjęcia ustawy o dotacji przeznaczonej na uzupełnienie kapitału wieczystego Fundacji Dziedzictwa Kulturowego. Ustawę poparło 416 posłów (przy 4 głosach przeciw oraz 6 wstrzymujących się) oraz 74 Senatorów (przy 8 głosach wstrzymujących się).

Kwota 100 mln zł zasiliła ubiegłoroczny budżet Ministerstwa Kultury i stanowiła dodatkowe środki przyznane przez parlament na rzecz resortu kultury w 2017 r. Oznacza to wzrost wydatków państwa w dziedzinie kultury.

Prace porządkowe, rewaloryzacyjne i konserwatorskie

Ustawa precyzuje sposób inwestowania środków przekazanych na kapitał wieczysty. Mogą to być lokaty bankowe oraz obligacje. A przy inwestowaniu ma być stosowana zasada „bezpieczeństwo ważniejsze niż zysk”. Czynione inwestycje będą musiały posiadać gwarancje zabezpieczenia inwestowanego kapitału.

Dochody wypracowane w wyniku inwestowania kapitału wieczystego, będą przeznaczone na prace porządkowe, rewaloryzacyjne i konserwatorskie na cmentarzu. Ustawa precyzyjnie określa jakie typy prac mogą być finansowane.

Realizację zadań nadzorować będzie MKiDN

Nad prawidłową realizacją zadań nałożonych na Fundację Dziedzictwa Kulturowego czuwać będzie Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Fundacja zobligowana będzie do składania regularnych raportów z inwestowania, jak również z wydatkowania wypracowanych środków. Dochód z inwestowania kapitału będzie rozliczany w Ministerstwie niczym dotacja, tak więc Fundacja rokrocznie będzie składać do MKiDN sprawozdanie merytoryczne wraz z wykazem kosztów. Ministerstwo Kultury upoważnione jest do stałej kontroli działalności Fundacji.

Naruszenie kapitału wieczystego, zmiana jego przeznaczenia, likwidacja Fundacji czy niewłaściwe wydatkowanie środków skutkować będzie zwrotem kapitału wieczystego do budżetu państwa.

Wicepremier o cmentarzu: to polskie dziedzictwo narodowe

Stworzenie i dokapitalizowanie kapitału wieczystego Fundacji Dziedzictwa Kulturowego wzorowane było na rozwiązaniu z powodzeniem realizowanym przez Fundację Auschwitz-Birkenau. Powstała w 2009 roku fundacja zgromadziła kapitał wieczysty w wysokości 120 milionów euro i składa się on z darowizn rządów państw i osób prywatnych. (Polska przekazała na jego rzecz kwotę 10 mln euro). Podstawową różnicą pomiędzy obydwoma funduszami jest fakt, że kapitał wieczysty Fundacji Dziedzictwa Kulturowego przeznaczony na ratowanie Cmentarza Żydowskiego przy ul. Okopowej został w całości, tj .w wysokości 100 mln zł, sfinansowany przez państwo polskie.

Podczas debaty w Sejmie wicepremier Piotr Gliński powiedział: - "Wreszcie te 33 hektary polskiego dziedzictwa narodowego - polskiego i żydowskiego, dziedzictwa Żydów polskich – będzie podlegało cywilizowanej ochronie i doprowadzimy ten cmentarz do porządku".

Prezes Fundacji Dziedzictwa Kulturowego dr Michał Laszczkowski zaznaczył, że utworzenie kapitału wieczystego, z którego dochody będą przeznaczane na ratowanie cmentarza jest jedyną szansą uratowania tego unikalnego zabytku przed zagładą. - "Na cmentarzu widoczne są olbrzymie zniszczenia. Cały obszar porośnięty jest bardzo słabej jakości drzewami, które łamiąc się rozbijają nagrobki, a ich korzenie niszczą fundamenty pomników. Skala potrzeb wymaga stałego finansowania rewaloryzacji cmentarza i nadania jej odpowiednich rozmiarów".

Właścicielem cmentarza jest Gmina Wyznaniowa Żydowska w Warszawie, z którą Fundacja Dziedzictwa Kulturowego od 2015 r. stale współpracuje przy porządkowaniu poszczególnych kwater i renowacji pojedynczych nagrobków. Przewodnicząca Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie Anna Chipczyńska podkreśliła: - „Utworzenie funduszu wieczystego na rzecz Cmentarza Żydowskiego przy ul. Okopowej Warszawie jest najistotniejszym w ostatnich latach gestem państwa polskiego, mającym na celu kontynuację opieki i ochrony materialnego dziedzictwa warszawskich Żydów. Pod względem finansowym i organizacyjnym jest to przedsięwzięcie na skalę europejską. Wierzymy, że działanie to będzie przykładem na najskuteczniejsze i najnowocześniejsze rozwiązania w tej dziedzinie. Projekt jest niespotykaną szansą na pogłębienie i popularyzację wiedzy o spuściźnie Żydów polskich, a także wzmocnienie dialogu polsko-żydowskiego”.

Kapitał wieczysty zostanie zainwestowany w ciągu 90 dni od podpisania umowy pomiędzy Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego a Fundacją Dziedzictwa Kulturowego. Pierwsze przychody zostaną zainwestowane w prace porządkowe i konserwatorskie już w 2019 r.

O Cmentarzu Żydowskim przy Okopowej

Cmentarz Żydowski przy ul. Okopowej 49/51 w Warszawie, o powierzchni 33,5 ha, został założony w 1806 roku. Ze względu na obowiązujące przed wojną wysokie opłaty za pochówek, uznawany był za miejsce wiecznego spoczynku dla zamożniejszych Żydów, elity społeczności. Jest podzielony na kwatery: tradycyjną, reformowaną, dziecięcą, wojskową i część, gdzie pochowano osoby zmarłe w getcie warszawskim. Kwatera ortodoksyjna składa się z części kobiecej i męskiej oraz specjalnego miejsca, gdzie trafiają zniszczone wieloletnim użytkowaniem święte księgi.

Na cmentarzu pochowanych jest około 250 tysięcy osób. Do dzisiaj zachowało się około 90 tysięcy macew oraz oryginalne ogrodzenie z cegły wokół cmentarza. W 2014 roku obiekt został wpisany do rejestru zabytków. Nekropolia jest Pomnikiem Historii, miejscem spoczynku wielu wybitnych Polaków pochodzenia żydowskiego. Są wśród nich pisarze, jak Icchok Lejb Perec, Jakub Dinezon, Szymon An-ski i rabin Majer Bałaban. Spoczywają tu także m.in. twórca języka esperanto Ludwik Zamenhof oraz aktorka i założycielka warszawskiego Teatru Żydowskiego Estera Rachela Kamińska. Pochowano tu także wiele innych postaci zasłużonych dla polskiej historii, kultury i nauki, polityków, bankierów oraz przemysłowców, ważnych nazwisk w realiach XIX- i XX-wiecznej Warszawy.

Działania Fundacji Dziedzictwa Kulturowego

Fundacja Dziedzictwa Kulturowego, polska organizacja pozarządowa, realizuje kilkanaście projektów konserwatorskich w kraju i za granicą. Prowadzi prace m.in. w Kolegiacie Świętego Wawrzyńca w Żółkwi koło Lwowa, w Kolegiacie Świętej Trójcy w Ołyce na Wołyniu, w Kościele p.w. Św. Mikołaja Biskupa w Kamieńcu Podolskim, na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie, na Cmentarzu Tatarskim w Studziance oraz na Cmentarzu Żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie.

Fundacja współpracuje z właścicielem cmentarza przy ul. Okopowej – Gminą Wyznaniową Żydowską w Warszawie, która udostępniła Fundacji długoterminową umową teren cmentarza na prowadzenie prac porządkowych i konserwatorskich.

Prowadzone od 2015 r. przez FDK prace na Cmentarzu Żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie, mimo, że niewystarczające, są największym w dziejach tego cmentarza przedsięwzięciem konserwatorskim, a skala działań konserwatorskich Fundacji jest największą ze wszystkich polskich organizacji pozarządowych.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl