Wyjaśnienia dot. rekompensat za deputat

Minister Energii udzielił odpowiedzi na interpelację posła Pawła Pudłowskiego z dnia 12 września 2019 r. (nr K8INT33699) w sprawie rekompensat za utracony deputat węglowy.

Dla kogo świadczenie rekompensacyjne?

Osobami uprawnionymi do świadczenia rekompensacyjnego na podstawie art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 12 października 2017 r. o świadczeniu rekompensacyjnym z tytułu utraty prawa do bezpłatnego węgla (Dz.U. z 2017 r. poz. 1971), zwanej dalej: „ustawą z 2017 r.”, byli:

a) emeryci i renciści mający ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy i pobierający to świadczenie, uprawnieni w trakcie pobierania świadczenia z tytułu emerytury lub renty do bezpłatnego węgla na podstawie postanowień układów zbiorowych pracy, porozumień lub innych regulacji obowiązujących w przedsiębiorstwie górniczym, które utraciły moc obowiązującą przed dniem wejścia w życie ustawy, na skutek zawartych porozumień lub dokonanych wypowiedzeń,

b) wdowy, wdowcy i sieroty mający ustalone prawo do renty rodzinnej po emerycie lub renciście spełniającym kryteria określone w ustawie z 2017 r.

W dniu 22 stycznia 2019 r. weszła w życie ustawa z dnia 23 listopada 2018 r. o świadczeniu rekompensacyjnym z tytułu utraty prawa do bezpłatnego węgla oraz z tytułu zaprzestania pobierania bezpłatnego węgla przez osoby niebędące pracownikami przedsiębiorstwa górniczego (Dz.U. z 2019 r. poz. 29), zwana dalej: „ustawą z 2018 r.”.

Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z 2018 r. osobami uprawnionymi do rekompensaty byli:

a) uprawnieni do bezpłatnego węgla na podstawie postanowień układów zbiorowych pracy, porozumień lub innych regulacji obowiązujących w przedsiębiorstwie górniczym, które utraciły moc obowiązującą przed dniem wejścia w życie ustawy, na skutek zawartych porozumień lub dokonanych wypowiedzeń:

• byli pracownicy, których stosunek pracy został rozwiązany z przedsiębiorstwem górniczym na podstawie ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. z 2018 r. poz. 1969) i którzy po ustaniu tego stosunku pracy nabyli prawo do zasiłku dla bezrobotnych oraz bezpośrednio po zakończeniu pobierania tego zasiłku nabyli prawo do świadczenia przedemerytalnego i je pobierali,
• emeryci i renciści, mający ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, którzy zamiast emerytury lub tej renty pobierają rentę rodzinną po zmarłym współmałżonku,
• wdowy, wdowcy i sieroty, mający ustalone prawo do renty rodzinnej po pracowniku zmarłym w czasie trwania stosunku pracy, emerycie lub renciście z przedsiębiorstwa górniczego, jeżeli utrata uprawnienia do bezpłatnego węgla nie została im zrekompensowana w jakikolwiek inny sposób,

b) wdowy i wdowcy, mający ustalone prawo do renty rodzinnej po osobie uprawnionej w rozumieniu art. 2 pkt 1 lit. a ustawy z 2017 r.,

c) osoby uprawnione w rozumieniu art. 2 pkt 1 ustawy z 2017 r., którym nie wypłacono świadczenia rekompensacyjnego z tytułu utraty prawa do bezpłatnego węgla, z wyjątkiem osób, którym przedsiębiorstwo wypłacające udzieliło pisemnej odmowy, o której mowa w art. 5 ust. 9 tej ustawy z 2017 r.,

d) wdowy, wdowcy i sieroty otrzymujący świadczenia specjalne, o których mowa w art. 82 ust. 1 i art. 83 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2018 r. poz. 1270 i 2245), albo mający ustalone prawo do renty rodzinnej po pracowniku przedsiębiorstwa górniczego zmarłym w czasie trwania stosunku pracy lub byłym pracowniku, o którym mowa w lit. a tiret pierwsze ustawy z 2018 r., pobierający bezpłatny węgiel w naturze lub w ekwiwalencie pieniężnym, którym przedsiębiorstwo górnicze zaprzestało wydawać bezpłatny węgiel lub wypłacać ekwiwalent pieniężny przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy.

Obie ustawy objęły świadczeniem rekompensacyjnym osoby uprawnione do bezpłatnego węgla na podstawie wewnątrzzakładowych uregulowań w tym zakresie obowiązujących w przedsiębiorstwach górniczych prowadzących w dniu 31 grudnia 2011 r. wydobycie węgla kamiennego na podstawie koncesji.

Dlaczego ustawa z 2017 roku nie uwzględniła wszystkich osób, które według Stowarzyszenia Emerytów i Rencistów Górniczych powinny otrzymać rekompensaty za utracone deputaty węglowe?

Jak wskazał Minister, w obecnym stanie prawnym uprawnienie do bezpłatnego węgla dla emerytów i rencistów wynika z układów zbiorowych pracy, obowiązujących w danym przedsiębiorstwie górniczym. W zakresie przyznawania prawa do deputatu węglowego i sposobu jego realizacji nie obowiązują inne przepisy, w szczególności przepisy o charakterze powszechnym. W przypadku kiedy układy zbiorowe pracy, porozumienia lub inne regulacje obowiązujące w przedsiębiorstwach górniczych zostały skutecznie wypowiedziane lub rozwiązane w zakresie prawa do deputatu węglowego w naturze lub ekwiwalencie pieniężnym dla emerytów i rencistów przed przejściem tych osób na świadczenie emerytalne lub rentowe, osoby te nie są uprawnione do rekompensaty.

Do osób, o których wspominają Przedstawiciele Stowarzyszenia Wdów i Sierot Górniczych oraz Stowarzyszenia Emerytów i Rencistów Górniczych, zaliczana jest m.in. grupa emerytów i rencistów przechodzący na świadczenie w momencie, kiedy nie posiadali już prawa do bezpłatnego węgla na podstawie wewnętrznych uregulowań w tym zakresie obowiązując w danym przedsiębiorstwie górniczym. Grupa ta nie została objęta ustawami gdyż sytuacja tych osób różni się zasadniczo od sytuacji emerytów i rencistów uprawnionych do świadczenia rekompensacyjnego na podstawie ustaw. Wówczas, gdy wypowiadano emerytom i rencistom prawo do bezpłatnego węgla osoby te miały jeszcze status „pracowników”. W związku z tym, skoro prawa do bezpłatnego węgla nie miały, nie można osobom tym było przyznać prawa do rekompensaty z tytułu utraty prawa, gdyż zmieniając status z „pracownika” na „emeryta” lub „rencistę” już tego prawa nie posiadali.

Biorąc pod uwagę powyższe, uregulowanie kwestii uprawnienia do bezpłatnego węgla w naturze lub w ekwiwalencie pieniężnym dla ww. grupy emerytów i rencistów lub rekompensaty z tytułu utraty tego prawa pozostaje w gestii przedsiębiorstw górniczych oraz funkcjonujących w nich organizacji związków zawodowych, reprezentujących stronę społeczną.

Jak liczna jest grupa pominiętych ustawą z 2017 roku?

Minister Energii zwrócił uwagę, że procesy restrukturyzacyjne w sektorze górnictwa węgla kamiennego, jak również w górnictwie innych surowców, które dokonały się jeszcze w ubiegłym stuleciu, nie pozwalają obecnie na przeprowadzenie tak szerokiej analizy, która swoim zakresem objęłaby wszystkie osoby, którym kiedykolwiek przysługiwał deputat węglowy, i którym z różnych przyczyn go odebrano czy to poprzez wypowiedzenie przepisów prawa pracy obowiązujących w przedsiębiorstwach, z których te osoby otrzymywały bezpłatny węgiel, czy też utraciły go z uwagi na całkowitą likwidację tych przedsiębiorstw.

Kto jest winien opieszałości w wypłacaniu należnych deputatów węglowych?

Jak wskazał Minister, realizacja ustawy z 2017 r. zakończyła się z dniem 31 marca 2018 r., co wynikało z rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 grudnia 2017 r. w sprawie wydatków budżetu państwa, które w 2017 r. nie wygasają z upływem roku budżetowego (Dz.U. poz. 2426). Na podstawie ustawy z 2017 r. złożono ponad 239 tys. wniosków, a rekompensata została wypłacona 211.867 osobom na łączną kwotę ponad 2.115 mln zł.

Natomiast ustawa z 2018 r. nie określa konkretnego terminu wypłaty przedmiotowych świadczeń, a jedynie wskazuje, w art. 14, od którego dnia nastąpi wypłata rekompensat, tj. od dnia 1 czerwca 2019 r.

Ponadto art. 15 ustawy z 2018 r. określa maksymalny limit wydatków tylko w 2019 roku, co w konsekwencji oznacza, że realizacja ustawowego zadania powinna zakończyć się w bieżącym roku budżetowym, tj. do 31.12.2019 r.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl