Eksmisje nie mogą prowadzić do bezdomności...

TK orzekł, iż eksmisje w ramach egzekucji administracyjnej nie mogą prowadzić do bezdomności. Opróżnienie lokalu przez osoby znajdujące się w trudnej sytuacji życiowej bez wskazania jakiegokolwiek lokalu lub pomieszczenia, do którego ma ona nastąpić, czyli dokonanie eksmisji „na bruk”, nie może być uznane za dopuszczalne w świetle obowiązku poszanowania godności człowieka. Wyrok w tej sprawie wszedł w życie z dniem 20 października 2017 r.

Art. 144 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (dalej: "u.p.e.a.") częściowo został uznany za niezgodny z niezgodny z art. 30, art. 71 ust. 1 i art. 75 ust. 1 Konstytucji RP, wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 października 2017 r., sygn. akt K 27/15 (Dz.U. z 2017 r., poz. 1954), z dniem 20 października 2017 r. Zgodnie z tym wyrokiem, wymieniony wyżej przepis stracił moc w zakresie, w jakim odnosi się do egzekucji z nieruchomości lub lokalu (pomieszczenia) służących zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych zobowiązanego.

Co orzekł TK?

18 września 2017 r. Trybunał Konstytucyjny publicznie ogłosił wyrok dotyczący art. 144 u.p.e.a.. Trybunał ocenił zakwestionowany przepis w zakresie, w jakim dotyczy on wydania nieruchomości lub opróżnienia lokalu albo innych pomieszczeń, które służą zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych dłużnika i jego domowników.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 144 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji w zakresie, w jakim odnosi się do egzekucji z nieruchomości lub lokalu (pomieszczenia) służących zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych zobowiązanego, jest niezgodny z art. 30, art. 71 ust. 1 i art. 75 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, przez to że nie zawiera regulacji gwarantujących minimalną ochronę przed bezdomnością osobom, które nie są w stanie we własnym zakresie zaspokoić swoich potrzeb mieszkaniowych. 

Ponadto Trybunał Konstytucyjny postanowił umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.

Orzeczenie zapadło jednogłośnie.

Zgodnie z tym przepisem u.p.e.a., egzekutor usuwa z nieruchomości lub lokalu (pomieszczenia), które mają być opróżnione lub wydane wierzycielowi, znajdujące się tam ruchomości, z wyjątkiem tych, które łącznie z nieruchomością (lokalem, pomieszczeniem) podlegają wydaniu wierzycielowi, i wzywa osoby przebywające na tej nieruchomości lub w tym lokalu (pomieszczeniu) do jego opuszczenia, z zagrożeniem zastosowania przymusu bezpośredniego, a w razie oporu podejmuje odpowiednie kroki w celu zastosowania przymusu bezpośredniego.

Dzięki temu wyrokowi w systemie prawa polskiego został zapewniony minimalny standard ochrony np. osób zajmujących bez tytułu prawnego mieszkania służbowe, a – tym samym – zrealizowany został postulat zapewnienia ochrony przed eksmisją donikąd. 

Dlaczego eksmisja „na bruk” jest niekonstytucyjna?

Trybunał stwierdził, że zakwestionowany przepis nie zapewnia osobie eksmitowanej jakichkolwiek gwarancji chroniących ją przed eksmisją „na bruk”. Natomiast z art. 30 Konstytucji wynika obowiązek władz państwowych, aby podmiotom znajdującym się w szczególnej sytuacji osobistej, rodzinnej lub materialnej, wobec których orzeczono nakaz eksmisji, udzielono przynajmniej minimalnych gwarancji służących zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych. Eksmisje nie mogą prowadzić do bezdomności. Opróżnienie lokalu przez osoby znajdujące się w trudnej sytuacji życiowej bez wskazania jakiegokolwiek lokalu lub pomieszczenia, do którego ma ona nastąpić, czyli dokonanie eksmisji „na bruk”, nie może być uznane za dopuszczalne w świetle obowiązku poszanowania godności człowieka.

Trybunał uznał także, że zakwestionowana regulacja jest niezgodna z art. 71 ust. 1 Konstytucji, ponieważ jest źródłem rozszerzania się zjawiska bezdomności, której władze publiczne mają obowiązek przeciwdziałać. Przepisy dotyczące eksmisji z lokalu mieszkalnego w ramach egzekucji w administracji nie zawierają żadnych regulacji chroniących eksmitowanych przed bezdomnością. W szczególności nie przewidują prawa do pomieszczenia tymczasowego, lokalu zamiennego, lokalu socjalnego czy innych gwarancji proceduralnych zabezpieczających eksmitowanego przed wykonaniem egzekucji „na bruk”. Nie zawierają przy tym ograniczeń podmiotowych, co oznacza, że zagrożone bezdomnością stają się także osoby wymagające od państwa szczególnej ochrony, takie jak osoby małoletnie bądź niepełnosprawne.

Ponadto Trybunał stwierdził, że ustawodawca, stanowiąc normy dotyczące eksmisji wykonywanej w drodze egzekucji administracyjnej, nie wziął pod uwagę postanowień art. 71 ust. 1 Konstytucji. Ustawodawca, wypełniając dyspozycję art. 71 ust. 1 Konstytucji, powinien stworzyć ramy prawne dla zaradzenia sytuacjom, w których rodziny pozbawiane są stosownej ochrony przed skrajnym pogorszeniem ich warunków bytowych, za jakie uznać należy zagrożenie bezdomnością. Zadaniem organów władzy jest stworzenie warunków umożliwiających rodzinom godną egzystencję. Kiedy warunki bytowe ulegają skrajnemu pogorszeniu, władze publiczne mają obowiązek udzielić rodzinie odpowiedniego wsparcia. Natomiast przepisy dotyczące eksmisji w trybie administracyjnym nie przewidują nawet minimalnej ochrony przed bezdomnością eksmitowanych rodzin, pomimo, że zgodnie z art. 71 ust. 1 Konstytucji, podlegają one szczególnej ochronie państwa.

TK odniósł się także do skutków wyroku. Podkreślił, że wykonanie eksmisji „na bruk”, bez odpowiednich przepisów ochronnych wywołuje daleko idące konsekwencje społeczne, które w istocie rzeczy są nieodwracalne. Dlatego Trybunał nie zdecydował się na odroczenie wejścia w życie niniejszego wyroku.

Ponadto Trybunał zaznaczył, że na podstawie treści art. 144 u.p.e.a. można zrekonstruować więcej niż jedną normę prawną. Przywołany przepis był przedmiotem kontroli konstytucyjnej tylko w tej części, w jakiej stanowi podstawę egzekucji z lokali służących zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych. W zakresie niepoddanym kontroli, art. 144 u.p.e.a. pozostaje w mocy i nadal może być podstawą prowadzenia egzekucji w administracji.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl