Miasta będą adaptowane do zmian klimatu

44 polskie miasta we współpracy z Ministerstwem Środowiska biorą udział w projekcie, którego celem jest przystosowanie miast do obserwowanych i prognozowanych zmian klimatu.

Miasta a zmiany klimatu

W polskich miastach zdiagnozowane zostały zagrożenia związane ze zmianami klimatu. Najbardziej wrażliwe okazały się sektory zdrowia publicznego, gospodarki wodnej, transportu i energetyki. Taki jest rezultat pierwszego etapu prac w projekcie Ministerstwa Środowiska "Opracowanie Miejskich Planów Adaptacji do zmian klimatu dla 44 miast liczących powyżej 100 tys. mieszkańców.”

„Celem oceny wrażliwości największych polskich miast na zmiany klimatu jest wskazanie działań adaptacyjnych, które będą adekwatne do potrzeb miast” – podkreśla Paweł Sałek, wiceminister środowiska, pełnomocnik rządu ds. polityki klimatycznej. Przedsięwzięcie jest realizowane na zlecenie Ministerstwa Środowiska.

„Opracowane analizy to lokalny dokument strategiczny. Staramy się określić, jak miasto jest wrażliwe na zjawiska ekstremalne związane ze zmianami klimatu” – tłumaczy Krystian Szczepański, dyrektor Instytutu Ochrony Środowiska – Państwowego Instytutu Badawczego, lidera Konsorcjum realizującego projekt.

Dyskusja pod znakiem obserwowanych ekstremalnych zjawisk pogodowych

W kwietniu rozpoczął się pierwszy cykl warsztatów w miastach, podczas których eksperci, wspólnie z pracownikami samorządów, stawiali diagnozę zagrożeń dla miast wynikających ze zmian klimatu. Dyskusje pokazały, że największym  niebezpieczeństwem dla aglomeracji są podtopienia i powodzie. Mają one negatywny wpływ nie tylko na stan mienia mieszkańców, ale mogą także powodować dotkliwe straty gospodarcze, np. w postaci czasowych przerw w produkcji.

Upały to drugie z ważnych zagrożeń, które wpływają na  funkcjonowanie miasta i gospodarki. W szczególności wrażliwe są sektory transportu i energetyki. W przypadku energetyki oddziaływanie upałów związane jest ze zwiększonym zapotrzebowaniem na energię elektryczną wykorzystywaną na potrzeby klimatyzacji. To także występujący deficyt wody, którą większość z elektrowni konwencjonalnych wykorzystuje na potrzeby chłodzenia urządzeń technologicznych. Połączenie tych dwóch czynników coraz częściej prowadzi do czasowych ograniczeń w dostawie prądu w najbardziej upalne dni.

Przegrzewanie się silników i innych urządzeń technicznych, deformacje torów w przypadku dróg szynowych, ale przede wszystkim  pogarszający się komfort podróży pasażerów, pracy kierowców i pracowników obsługi to główne wpływy upałów na sektor transportu.

Ekstremalne temperatury, zarówno latem, jak i zimą oraz ich gwałtowne skoki, mają także negatywny wpływ na zdrowie ludzi. Dla osób starszych, uskarżających się na choroby układów krążenia i oddechowego oraz dla małych dzieci mogą stanowić nawet zagrożenia życia.

Miasta wybierają wrażliwe sektory

W ramach projektu Ministerstwa Środowiska eksperci starają się jak najlepiej poznać miasto, jego problemy, zdefiniować zagrożenia i ocenić wrażliwość poszczególnych sektorów na zmiany klimatu. Analizują dostępne dane, mapy, materiały oraz dokumenty strategiczne i planistyczne. Jednak to miasta mają decydujący głos w wyborze wrażliwych sektorów/obszarów, dla których - w kolejnych etapach - planowane będą działania adaptacyjne.

„Liczymy na aktywny udział samorządów w opracowaniu skutecznych planów adaptacji, a także na udział społeczeństwa w późniejszym procesie wdrażania tych planów adaptacji do zmian klimatu” – mówi wiceminister Paweł Sałek.

Dotychczas przeprowadzone warsztaty pokazują, że obszary wskazywane w miastach odnoszą się przede wszystkim do jakości życia i poziomu podstawowych usług komunalnych. W Częstochowie za sektory najbardziej wrażliwe na zmiany klimatu uznano zdrowie publiczne, gospodarkę wodną, transport i energetykę. W Legnicy miejsce energetyki na liście wrażliwych sektorów zajęły natomiast „tereny zabudowy mieszkaniowej o wysokiej intensywności”, gdzie obniżony jest komfort życia mieszkańców. Rzeszów  wśród swoich priorytetów wymienił turystykę (rekreację). Wrocław zgłosił problemy związane z infrastrukturą i budownictwem mieszkaniowym. Zdrowie publiczne, gospodarka wodna, transport i tereny intensywnej zabudowy mieszkaniowej to również obszary najbardziej wrażliwe na zmiany klimatu wskazane w Krakowie oraz w Łodzi. W Słupsku, jako jeden z najbardziej wrażliwych elementów miasta, wymieniono z kolei różnorodność biologiczną. Wskazano, że niestabilność klimatu ma negatywny wpływ na ekosystemy w mieście. W Zabrzu, poważne zagrożenia zdiagnozowano w przypadku gospodarki wodnej, transportu, energetyki i terenów mieszkaniowych.

Diagnoza to pierwszy krok

Dla wszystkich miast bardzo ważna jest odpowiedź na pytanie, jak dostosować się do zmian klimatu. W kolejnych etapach realizacji projektu eksperci Konsorcjum wraz z przedstawicielami aglomeracji będą wspólnie poszukiwać rozwiązań, które zwiększą potencjał adaptacyjny miast oraz poprawią skuteczność reagowania na ekstremalne zjawiska pogodowe.

Miejskie Plany Adaptacji

Opracowanie planów adaptacji do zmian klimatu w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców to nowatorski projekt Ministerstwa Środowiska, którego głównym celem jest ocena wrażliwości na zmiany klimatu 44 największych polskich miast i zaplanowanie działań adaptacyjnych, adekwatnych do zidentyfikowanych zagrożeń.

Ze względu na swoją skalę jest to jedyna inicjatywa w Europie, w której Ministerstwo Środowiska wspiera władze i administrację lokalną koordynując działania przystosowawczych do skutków zmian klimatu w kilkudziesięciu miastach jednocześnie.

Przygotowanie miejskich planów adaptacji w 44 miastach biorących udział w projekcie, a także w Warszawie (w ramach projektu Adaptcity) przyczyni się do objęcia ochroną przed skutkami zmian klimatu ok. 30% ludności Polski. Realizacja projektu uruchomi podobne działania na poziomie lokalnym w mniejszych miastach i gminach.
Miejskie plany adaptacji do zmian klimatu (MPA) powstaną we współpracy władz, mieszkańców i ekspertów . MPA uwzględnią lokalne uwarunkowania i problemy miast, z których każde ma inną specyfikę i strukturę, różnią się także pod względem zagrożeń i trudności, z którymi się mierzą.

Adaptacja do zmian klimatu to nowy wątek w polityce rozwojowej państw i miast, który – ze względu na skalę problemu nie może być pomijany. Wdrożenie MPA poprawi bezpieczeństwo mieszkańców miast i zwiększy ochronę przed szkodliwymi skutkami zmian klimatu. Dodatkowo MPA będą uwzględniały długofalowe planowanie i zróżnicowane potrzeby interesariuszy i społeczności lokalnych. Projekt jest realizacją wskazań strategicznego planu adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu w Polsce (SPA 2020*). Jednym z zamierzeń Ministerstwa Środowiska w ramach projektu jest edukacja i podniesienie świadomości na poziomie lokalnym – zarówno wśród urzędników, jak i społeczności miejskich.

Dlaczego miasta?

Miasta są obszarem szczególnie wrażliwym, w którym koncentrują się najpilniejsze współcześnie wyzwania, począwszy od niedoboru wody i złej jakości powietrza, do zakłóceń gospodarczych i braku stabilności społecznej. Obecnie ludność polskich miast ocenia się na około 23,3 mln osób, co stanowi ponad 60% populacji kraju – skala problemu jest więc olbrzymia. Projekt stanowi pierwszy krok na drodze do adaptacji terenów miejskich do zmian klimatu, przykład dla innych obszarów i punkt odniesienia dla dalszych prac w zakresie adaptacji w Polsce.

Jak MPA mogą wpłynąć na życie mieszkańców?

Wdrożenie MPA realnie zmieni codzienność mieszkańców miast. Zmodernizowane systemy ochrony przeciwpowodziowej, efektywne schematy gospodarowania zasobami wodnymi czy rozwój systemów informowania i ostrzegania przed zagrożeniami sprawi, że mieszkańcy poczują się bezpieczniej. Estetyczne zmiany w infrastrukturze miejskiej i na terenach zielonych, obniżenie ryzyka termicznego, poprawa warunków mieszkaniowych i inwestycyjnych za sprawą planów zagospodarowania przestrzeni miejskiej – to wszystko wpłynie na komfort życia w mieście i ograniczenie ryzyka, które płynie ze skutków zmian klimatu.

Jakie zmiany klimatu dotykają polskie miasta?

Każde miasto mierzy się ze specyficznymi dla swojej struktury i uwarunkowań zagrożeniami klimatycznymi. Polska jest bardzo zróżnicowana pod tym kątem. Wśród ekstremalnych zjawisk pogodowych dotykających kraj można wymienić m.in. wysokie temperatury (notuje się regularny wzrost średniej rocznej temperatury, w okresie 1951–2010 zaobserwowana różnica wynosi 1,2°C) czy nawalne deszcze (zwiększone opady roczne o 10-15%). Powodzie, podtopienia, susze – to bezpośrednie zagrożenia dla bezpieczeństwa mieszkańców, ich sytuacji mieszkaniowej i infrastruktury miast. Zmiany klimatu niosą za sobą również problem deficytu wody i rozwoju gatunków inwazyjnych, stanowiących zagrożenie dla zdrowia ludzi. Przyrost liczby zachorowań związany jest również m.in. z falami upałów – wyniki badań prowadzonych w Polsce dowodzą wzrost śmiertelności z powodu chorób układu krążenia na poziomie ok. 18% w efekcie ekstremalnie wysokich temperatur.

Zmiany klimatu – podział zagrożeń:

Co się wydarzy?

Miejskie plany adaptacji będą stanowić efekt dwuletniej współpracy zespołów miejskich i eksperckich oraz grup interesariuszy.

Prace nad planami zostaną przeprowadzone zgodnie z metodyką opracowaną przez konsorcjum. Rytm prac będzie warunkowany zasadami bliskiej współpracy między zespołami miejskim i ekspertów. Ważnym elementem jest także partycypacja interesariuszy – i równocześnie beneficjentów MPA – którzy będą włączani do dyskusji m.in. w ramach warsztatów i konsultacji społecznych.

Mieszkańcy miast są coraz bardziej aktywni i świadomi zmian, a dzięki włączeniu ich w proces opracowania MPA zyskają dodatkową wiedzę i doświadczenie, które będą mogli wykorzystać w bezpośredniej aktywności.

Funkcję koordynacyjną w projekcie pełni Ministerstwo Środowiska.

Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Funduszu Spójności oraz budżetu państwa. 

A.J.
Zespół e-prawnik.pl