Dyskusja pod znakiem obserwowanych ekstremalnych zjawisk pogodowych
W kwietniu rozpoczął się pierwszy cykl warsztatów w miastach, podczas których eksperci, wspólnie z pracownikami samorządów, stawiali diagnozę zagrożeń dla miast wynikających ze zmian klimatu. Dyskusje pokazały, że największym niebezpieczeństwem dla aglomeracji są podtopienia i powodzie. Mają one negatywny wpływ nie tylko na stan mienia mieszkańców, ale mogą także powodować dotkliwe straty gospodarcze, np. w postaci czasowych przerw w produkcji.
Upały to drugie z ważnych zagrożeń, które wpływają na funkcjonowanie miasta i gospodarki. W szczególności wrażliwe są sektory transportu i energetyki. W przypadku energetyki oddziaływanie upałów związane jest ze zwiększonym zapotrzebowaniem na energię elektryczną wykorzystywaną na potrzeby klimatyzacji. To także występujący deficyt wody, którą większość z elektrowni konwencjonalnych wykorzystuje na potrzeby chłodzenia urządzeń technologicznych. Połączenie tych dwóch czynników coraz częściej prowadzi do czasowych ograniczeń w dostawie prądu w najbardziej upalne dni.
Przegrzewanie się silników i innych urządzeń technicznych, deformacje torów w przypadku dróg szynowych, ale przede wszystkim pogarszający się komfort podróży pasażerów, pracy kierowców i pracowników obsługi to główne wpływy upałów na sektor transportu.
Ekstremalne temperatury, zarówno latem, jak i zimą oraz ich gwałtowne skoki, mają także negatywny wpływ na zdrowie ludzi. Dla osób starszych, uskarżających się na choroby układów krążenia i oddechowego oraz dla małych dzieci mogą stanowić nawet zagrożenia życia.
Miasta wybierają wrażliwe sektory
W ramach projektu Ministerstwa Środowiska eksperci starają się jak najlepiej poznać miasto, jego problemy, zdefiniować zagrożenia i ocenić wrażliwość poszczególnych sektorów na zmiany klimatu. Analizują dostępne dane, mapy, materiały oraz dokumenty strategiczne i planistyczne. Jednak to miasta mają decydujący głos w wyborze wrażliwych sektorów/obszarów, dla których - w kolejnych etapach - planowane będą działania adaptacyjne.
„Liczymy na aktywny udział samorządów w opracowaniu skutecznych planów adaptacji, a także na udział społeczeństwa w późniejszym procesie wdrażania tych planów adaptacji do zmian klimatu” – mówi wiceminister Paweł Sałek.
Dotychczas przeprowadzone warsztaty pokazują, że obszary wskazywane w miastach odnoszą się przede wszystkim do jakości życia i poziomu podstawowych usług komunalnych. W Częstochowie za sektory najbardziej wrażliwe na zmiany klimatu uznano zdrowie publiczne, gospodarkę wodną, transport i energetykę. W Legnicy miejsce energetyki na liście wrażliwych sektorów zajęły natomiast „tereny zabudowy mieszkaniowej o wysokiej intensywności”, gdzie obniżony jest komfort życia mieszkańców. Rzeszów wśród swoich priorytetów wymienił turystykę (rekreację). Wrocław zgłosił problemy związane z infrastrukturą i budownictwem mieszkaniowym. Zdrowie publiczne, gospodarka wodna, transport i tereny intensywnej zabudowy mieszkaniowej to również obszary najbardziej wrażliwe na zmiany klimatu wskazane w Krakowie oraz w Łodzi. W Słupsku, jako jeden z najbardziej wrażliwych elementów miasta, wymieniono z kolei różnorodność biologiczną. Wskazano, że niestabilność klimatu ma negatywny wpływ na ekosystemy w mieście. W Zabrzu, poważne zagrożenia zdiagnozowano w przypadku gospodarki wodnej, transportu, energetyki i terenów mieszkaniowych.
Diagnoza to pierwszy krok
Dla wszystkich miast bardzo ważna jest odpowiedź na pytanie, jak dostosować się do zmian klimatu. W kolejnych etapach realizacji projektu eksperci Konsorcjum wraz z przedstawicielami aglomeracji będą wspólnie poszukiwać rozwiązań, które zwiększą potencjał adaptacyjny miast oraz poprawią skuteczność reagowania na ekstremalne zjawiska pogodowe.
Miejskie Plany Adaptacji
Opracowanie planów adaptacji do zmian klimatu w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców to nowatorski projekt Ministerstwa Środowiska, którego głównym celem jest ocena wrażliwości na zmiany klimatu 44 największych polskich miast i zaplanowanie działań adaptacyjnych, adekwatnych do zidentyfikowanych zagrożeń.
Ze względu na swoją skalę jest to jedyna inicjatywa w Europie, w której Ministerstwo Środowiska wspiera władze i administrację lokalną koordynując działania przystosowawczych do skutków zmian klimatu w kilkudziesięciu miastach jednocześnie.
Przygotowanie miejskich planów adaptacji w 44 miastach biorących udział w projekcie, a także w Warszawie (w ramach projektu Adaptcity) przyczyni się do objęcia ochroną przed skutkami zmian klimatu ok. 30% ludności Polski. Realizacja projektu uruchomi podobne działania na poziomie lokalnym w mniejszych miastach i gminach.
Miejskie plany adaptacji do zmian klimatu (MPA) powstaną we współpracy władz, mieszkańców i ekspertów . MPA uwzględnią lokalne uwarunkowania i problemy miast, z których każde ma inną specyfikę i strukturę, różnią się także pod względem zagrożeń i trudności, z którymi się mierzą.
Adaptacja do zmian klimatu to nowy wątek w polityce rozwojowej państw i miast, który – ze względu na skalę problemu nie może być pomijany. Wdrożenie MPA poprawi bezpieczeństwo mieszkańców miast i zwiększy ochronę przed szkodliwymi skutkami zmian klimatu. Dodatkowo MPA będą uwzględniały długofalowe planowanie i zróżnicowane potrzeby interesariuszy i społeczności lokalnych. Projekt jest realizacją wskazań strategicznego planu adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu w Polsce (SPA 2020*). Jednym z zamierzeń Ministerstwa Środowiska w ramach projektu jest edukacja i podniesienie świadomości na poziomie lokalnym – zarówno wśród urzędników, jak i społeczności miejskich.
Dlaczego miasta?
Miasta są obszarem szczególnie wrażliwym, w którym koncentrują się najpilniejsze współcześnie wyzwania, począwszy od niedoboru wody i złej jakości powietrza, do zakłóceń gospodarczych i braku stabilności społecznej. Obecnie ludność polskich miast ocenia się na około 23,3 mln osób, co stanowi ponad 60% populacji kraju – skala problemu jest więc olbrzymia. Projekt stanowi pierwszy krok na drodze do adaptacji terenów miejskich do zmian klimatu, przykład dla innych obszarów i punkt odniesienia dla dalszych prac w zakresie adaptacji w Polsce.
Jak MPA mogą wpłynąć na życie mieszkańców?
Wdrożenie MPA realnie zmieni codzienność mieszkańców miast. Zmodernizowane systemy ochrony przeciwpowodziowej, efektywne schematy gospodarowania zasobami wodnymi czy rozwój systemów informowania i ostrzegania przed zagrożeniami sprawi, że mieszkańcy poczują się bezpieczniej. Estetyczne zmiany w infrastrukturze miejskiej i na terenach zielonych, obniżenie ryzyka termicznego, poprawa warunków mieszkaniowych i inwestycyjnych za sprawą planów zagospodarowania przestrzeni miejskiej – to wszystko wpłynie na komfort życia w mieście i ograniczenie ryzyka, które płynie ze skutków zmian klimatu.
Jakie zmiany klimatu dotykają polskie miasta?
Każde miasto mierzy się ze specyficznymi dla swojej struktury i uwarunkowań zagrożeniami klimatycznymi. Polska jest bardzo zróżnicowana pod tym kątem. Wśród ekstremalnych zjawisk pogodowych dotykających kraj można wymienić m.in. wysokie temperatury (notuje się regularny wzrost średniej rocznej temperatury, w okresie 1951–2010 zaobserwowana różnica wynosi 1,2°C) czy nawalne deszcze (zwiększone opady roczne o 10-15%). Powodzie, podtopienia, susze – to bezpośrednie zagrożenia dla bezpieczeństwa mieszkańców, ich sytuacji mieszkaniowej i infrastruktury miast. Zmiany klimatu niosą za sobą również problem deficytu wody i rozwoju gatunków inwazyjnych, stanowiących zagrożenie dla zdrowia ludzi. Przyrost liczby zachorowań związany jest również m.in. z falami upałów – wyniki badań prowadzonych w Polsce dowodzą wzrost śmiertelności z powodu chorób układu krążenia na poziomie ok. 18% w efekcie ekstremalnie wysokich temperatur.
Zmiany klimatu – podział zagrożeń:
Co się wydarzy?
Miejskie plany adaptacji będą stanowić efekt dwuletniej współpracy zespołów miejskich i eksperckich oraz grup interesariuszy.
Prace nad planami zostaną przeprowadzone zgodnie z metodyką opracowaną przez konsorcjum. Rytm prac będzie warunkowany zasadami bliskiej współpracy między zespołami miejskim i ekspertów. Ważnym elementem jest także partycypacja interesariuszy – i równocześnie beneficjentów MPA – którzy będą włączani do dyskusji m.in. w ramach warsztatów i konsultacji społecznych.
Mieszkańcy miast są coraz bardziej aktywni i świadomi zmian, a dzięki włączeniu ich w proces opracowania MPA zyskają dodatkową wiedzę i doświadczenie, które będą mogli wykorzystać w bezpośredniej aktywności.
Funkcję koordynacyjną w projekcie pełni Ministerstwo Środowiska.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Funduszu Spójności oraz budżetu państwa.