Najbardziej szkodliwe paliwa nie trafią do domowych palenisk

Prowadzona przez rząd Prawa i Sprawiedliwości restrukturyzacja sektora górnictwa węgla kamiennego daje już wymierne rezultaty w postaci ustabilizowania wydobycia, sprzedaży oraz wskaźników ekonomicznych. Minister Energii, jako nadzorujący sektor górniczy, przechodzi od restrukturyzowania do zarządzania branżą. Jednym z kluczowych elementów tego procesu jest ukierunkowanie najlepszej jakości węgla do odbiorców indywidualnych, tj. gospodarstw domowych i instalacji poniżej 1 MW. Ministerstwo Energii przygotowało pakiet rozwiązań prawnych regulujących jakość węgla kierowanego na rynek komunalny - nowelizację ustawy o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw oraz cztery rozporządzenia wykonawcze.

Potrzeba zmian

Przyjęte rozwiązania wpisują się w walkę o czyste powietrze, którą premier Mateusz Morawiecki zapowiedział w exposé. Walka ze smogiem jest jednym z priorytetów rządu. Projekt nowelizacji ustawy regulujący kwestie obrotu paliwami stałymi to niezwykle ważny krok na drodze do realizacji rządowego programu "Czyste Powietrze" przyjętego przez Radę Ministrów w pierwszej połowie 2017 r. Program ten stanowi pierwsze zintegrowane podejście administracji rządowej do postawienia sprawy czystego powietrza w Polsce na tak wysokim poziomie politycznym. 

O tym, jak wielka była potrzeba uruchomienia tego programu, świadczyć może chociażby wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 22 lutego 2018 r., który stwierdził, że Polska w latach 2007-2015 nie ustanowiła skutecznego systemu ochrony swoich obywateli przed zanieczyszczonym powietrzem. Rząd Zjednoczonej Prawicy konsekwentnie realizuje poszczególne postulaty programu "Czyste Powietrze", nadrabiając w ten sposób wieloletnie zaległości wskazywane już od 2000 r. w kolejnych raportach Najwyższej Izby Kontroli poświęconych jakości powietrza w Polsce.

Co przewiduje projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw oraz ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej?

Przyjętym przez Radę Ministrów projektem ustawy o zmianie ustawy o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw oraz ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej zajmuje się teraz Sejm. W efekcie prac rządu uzgodnione zostały regulacje usuwające z domowych palenisk najbardziej szkodliwe paliwa w postaci mułów i flotokoncentratów. Ustawa zakłada także wyeliminowanie z rynku tzw. węgla niesortowanego, który w całości pochodzi z importu. Co równie ważne, ustawa wprowadza nieistniejące do tej pory narzędzie dla konsumenta - świadectwo jakości węgla, które  klienci otrzymywać będą od sprzedawców węgla dostając w ten sposób informacje na temat wartości opałowej kupowanych paliw.

Do obowiązujących regulacji wprowadza on przepisy umożliwiające monitorowanie i kontrolowanie jakości paliw stałych, ze szczególnym uwzględnieniem konieczności ograniczenia emisji zanieczyszczeń i gazów cieplarnianych oraz innych substancji powstałych w trakcie ich spalania. Minister energii w rozporządzeniu w sprawie wymagań jakościowych dla paliw stałych określi szczegółowe wymagania dla tych paliw (chodzi m.in. o różne rodzaje węgla kamiennego, najczęściej importowanego) oraz dopuszczalny poziom odchylenia od tych wymagań.

W ten sposób zostanie ograniczony smog i napływ węgla niesortowanego do Polski. 

Nowe regulacje wyznaczają odpowiednie standardy jakości dla paliw stałych przeznaczonych do celów grzewczych w sektorze komunalno-bytowym. Jednocześnie w rządzie trwają prace nad przygotowaniem działań osłonowych, które zostaną skierowane do najmniej zamożnych obywateli korzystających dotychczas z najgorszej jakości paliw.

W projekcie określono zasady kontrolowania jakości paliw stałych wprowadzanych do obrotu, jeżeli będą one przeznaczone do użycia w gospodarstwach domowych (np. do podgrzewania wody, ogrzewania mieszkań) i/lub instalacjach spalania o nominalnej mocy cieplnej mniejszej niż 1 MW (chodzi o kotłownie w budynkach mieszkalnych, szkołach i szpitalach). W takich przypadkach przedsiębiorca będzie musiał wystawić świadectwo jakości paliwa stałego przez niego sprzedawanego.

Świadectwo jakości paliwa stałego (lub jego kopia) będzie przekazywane nabywcy takiego paliwa. Zostaną w nim przedstawione wszystkie parametry jakościowe paliwa stałego wskazane w rozporządzeniu ministra energii w sprawie wymagań jakościowych dla paliw stałych. Dzięki temu kupujący uzyska rzetelną wiedzę na temat nabywanego produktu.

Jednocześnie zobowiązano przedsiębiorcę prowadzącego instalację spalania o mocy nie mniejszej niż 1 MW do przekazania sprzedawcy zaświadczenia o prowadzeniu takiej instalacji, jeśli nabywa on paliwa niespełniające wymagań jakościowych wskazanych w ustawie. Ma to zapobiec spalaniu takiego paliwa w gospodarstwach domowych lub instalacjach o mocy poniżej 1 MW.

Ponadto nowe przepisy umożliwiają zakup paliwa niespełniającego wymagań jakościowych (wskazanych w ustawie) przez pośredników z zamiarem ich dalszego dystrybuowania (do instalacji powyżej  1 MW), po okazaniu dokumentów potwierdzających prowadzenie działalności polegającej na sprzedaży paliwa stałego. 

Jednocześnie możliwe będzie czasowe odstąpienie od norm jakościowych dla paliw stałych, które może zostać wprowadzone przy niewystarczającej ich podaży na rynku. Oznacza to, że jeśli na rynku wystąpią nadzwyczajne zdarzenia (np. ekstremalne zjawiska pogodowe lub duże awarie w kilku kopalniach węgla kamiennego w tym samym czasie), skutkujące zmianą warunków zaopatrzenia w paliwa stałe, powodujące utrudnienia w przestrzeganiu wymagań jakościowych lub zagrażające bezpieczeństwu energetycznemu Polski – to wtedy minister energii będzie mógł w rozporządzeniu, na czas oznaczony nie dłuższy niż 60 dni, pozwolić na odstąpienie od wymagań przewidzianych dla tych paliw.

Kontrolą zgodności jakości paliw z normami, a także prawidłowością stosowania świadectw jakości, zajmować będzie się Inspekcja Handlowa. Badania jakości paliw stałych będą prowadzone w akredytowanych laboratoriach.

Pobieranie próbek paliw stałych będzie zadaniem Inspekcji Handlowej (próbka będzie pobierana na składach węgla) oraz służb Krajowej Administracji Skarbowej (próbka pobierana będzie np. z wagonów kolejowych na przejściach granicznych). Minister energii w rozporządzeniu w sprawie sposobu pobierania próbek paliw stałych określi sposób ich pobierania, uwzględniając przy tym stan wiedzy technicznej lub wyznaczone normy dla metod badawczych (zdefiniowano czym jest próbka paliwa stałego).

Projekt wprowadza także anonimizację próbek paliw stałych oraz świadectw jakości paliw stałych przekazywanych do laboratorium, co uniemożliwi identyfikację kontrolowanego przedsiębiorcy.

Indywidualni nabywcy paliw stałych nie będą kontrolowani. Projekt nie wprowadza  kontrolowania paliw stałych w miejscu ich spalania. Kontrole jakości paliwa stałego odbywać się będą jedynie na składach paliw stałych, czyli w miejscach, w których można je kupić. Koszty kontroli w całości będzie ponosił Skarb Państwa. Jeżeli jednak w wyniku kontroli stwierdzone zostanie, że paliwo stałe nie spełnia wymagań jakościowych określonych w ustawie, będzie to wystarczającym powodem do obciążenia kontrolowanego kosztami badań i poboru próbek.

Ponadto, za wprowadzenie do obrotu paliw stałych – niezgodnych z wymogami ustawy i rozporządzenia w sprawie wymagań jakościowych dla paliw stałych – będzie można wymierzyć karę grzywny od 50 do 500 tys. zł lub karę pozbawienia wolności do lat 3. Za wykroczenia mniejszej wagi będzie można wymierzyć karę grzywny od 10 do 100 tys. zł. Chodzi o niewystawienie świadectwa jakości lub wystawienie świadectwa jakości, w którym wartości parametrów paliwa stałego są niezgodne ze stanem faktycznym. Karane będzie także nieprzekazanie kopii świadectwa jakości podmiotowi, który nabywa paliwo stałe oraz nieprzechowywanie kopii zaświadczeń i dokumentów potwierdzających prowadzenie działalności polegającej na sprzedaży paliwa stałego.

Rozporządzenia wykonawcze w przygotowaniu i inne elementy walki ze smogiem

Jak wspomniano projekt ustawy dotyczącej norm jakości paliw stałych to element realizacji programu "Czyste Powietrze". Należą do nich także przyjęcie standardów emisyjnych dla kotłów węglowych małej mocy wykorzystywanych w gospodarstwach domowych (punkt ten został zrealizowany już w ubiegłym roku poprzez wydanie rozporządzenia Ministra Rozwoju i Finansów) oraz ustanowienie programu osłonowego dla mniej zamożnych Polaków. Zostało to przyjęte do realizacji poprzez uruchomienie programu termomodernizacji skierowanego na początek do 23 polskich miast.

Przyjęcie projektu ustawy przez rząd to efekt prawie rocznej pracy Ministerstwa Energii oraz resortów odpowiedzialnych za realizację programu Czyste powietrze, nad stworzeniem rozsądnego i wyważonego porozumienia w sprawie regulacji norm jakości węgla w Polsce. Było to zagadnienie bardzo złożone mając na względzie fakt wytwarzania ponad 80% energii cieplnej w Polsce z węgla, który jest podstawowym polskim surowcem energetycznym. Rząd, pracując nad ustawą, stanął przed koniecznością pogodzenia różnych interesów środowiskowych oraz gospodarczych.

Wydłużenie prac nad projektem nowelizacji spowodowane było koniecznością bardzo precyzyjnego uregulowania kwestii świadectw jakości węgla, które stanowić będą narzędzie budowania świadomości klienta oraz dawać mu realną szansę otrzymywania produktu spełniającego wymagania jakościowe. Wprowadzenie tych świadectw jest zgodne z interesem branży górniczej. Przepisy te nie nakładają żadnych nowych obowiązków na przedsiębiorstwa górnicze, które już dzisiaj poddają cały wydobywany przez siebie węgiel badaniom laboratoryjnym. Eliminują natomiast z rynku węgiel mieszany sprzedawany przez nieuczciwych pośredników, do którego nieraz trafiają najgorsze gatunki czy wręcz odpady. 

Szczegółowe wymagania jakościowe dotyczące paliw wprowadzanych na rynek, w tym również wymagania dotyczące maksymalnego poziomu zasiarczenia węgla sprzedawanego do gospodarstw domowych, określone zostaną w rozporządzeniu Ministra Energii, które wydane zostanie po uchwaleniu ustawy przez Sejm. Rozporządzenie w sprawie jakości paliw stałych ma być najważniejszym aktem prawnym pakietu, ponieważ jednoznacznie określi parametry jakościowe paliw stałych.

Kiedy proponowane przepisy mają zacząć obowiązywać?

Znowelizowane przepisy ustawowe mają obowiązywać po 14 dniach od daty ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl