Stwierdzanie zgonu i kwalifikacja do transplantacji

Ustawa o zmianie ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz ustawy o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów została ostatecznie przyjęta przez parlament. Przepisy dotyczące stwierdzania zgonu przeniesione zostaną z tzw. ustawy transplantacyjnej do ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty. 

Przeniesienie przepisów

Nowelizacja przewiduje 14-dniowe vacatio legis. Jej celem jest przeniesienie przepisów dotyczących stwierdzenia trwałego nieodwracalnego ustania czynności mózgu, jak również stwierdzenia zgonu wskutek nieodwracalnego zatrzymania krążenia, z ustawy o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów do ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Zdaniem projektodawców nowelizacji, dotychczasowe ich umiejscowienie stwarzało wrażenie, że lekarze orzekają o śmierci mózgu, by móc jak najszybciej pobrać narządy od zmarłego. Powodowało to opór w społeczeństwie i tworzyło barierę rozwoju transplantologii.

Stwierdzanie zgonu i kwalifikacja do przeszczepów 

Zgodnie z nowymi przepisami, lekarz może stwierdzić zgon na podstawie osobiście wykonanych badań i ustaleń. 

 Lekarz, z wyłączeniem lekarza dentysty, może wystawić kartę zgonu na podstawie dokumentacji badania pośmiertnego przeprowadzonego przez innego lekarza lub inną uprawnioną osobę, a także na podstawie dokumentacji stwierdzenia trwałego nieodwracalnego ustania czynności mózgu (śmierci mózgu) lub nieodwracalnego zatrzymania krążenia poprzedzającego pobranie narządów, o których mowa dalej.

Nowelizacja wprowadza zasadę, że trwałe nieodwracalne ustanie czynności mózgu oraz nieodwracalne zatrzymanie krążenia przed pobraniem narządów ma stwierdzić 2 lekarzy, posiadających określone w ustawie specjalizacje, co - zdaniem projektodawcy - jest zgodne z zasadami stosowanymi w innych krajach na świecie. 

Według nowych przepisów, stwierdzenie: 

1. trwałego nieodwracalnego ustania czynności mózgu (śmierci mózgu),
2. nieodwracalnego zatrzymania krążenia poprzedzającego pobranie narządów

– następuje po przeprowadzeniu przez 2 specjalistów, o których mowa niżej, postępowania zgodnego z aktualną wiedzą medyczną, z uwzględnieniem sposobu i kryteriów ustalanych też zgodnie z aktualną wiedzą medyczną przez specjalistów w odpowiednich dziedzinach medycyny powoływanych i odwoływanych przez ministra właściwego do spraw zdrowia.

Minister właściwy do spraw zdrowia ma przy tym ogłaszać, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, sposób i kryteria stwierdzenia: 

1. trwałego nieodwracalnego ustania czynności mózgu (śmierci mózgu);
2. nieodwracalnego zatrzymania krążenia poprzedzającego pobranie narządów.

Minister zdrowia ma też, nie rzadziej niż raz na 5 lat, powierzać specjalistom w odpowiednich dziedzinach medycyny powoływanym i odwoływanym przez tego ministra dokonanie oceny zgodności ww. sposobu i kryteriów z aktualną wiedzą medyczną.

Zgodnie z przepisem przejściowym nowelizacji, do czasu ogłoszenia sposobu i kryteriów stwierdzenia trwałego nieodwracalnego ustania czynności mózgu (śmierci mózgu) oraz nieodwracalnego zatrzymania krążenia poprzedzającego pobranie narządów na podstawie znowelizowanych regulacji, stosuje się dotychczas obowiązujące kryteria i sposób. 

Trwałe nieodwracalne ustanie czynności mózgu (śmierć mózgu) stwierdza jednomyślnie dwóch lekarzy specjalistów posiadających II stopień specjalizacji lub tytuł specjalisty, w tym jeden specjalista w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii lub neonatologii, a drugi w dziedzinie neurologii, neurologii dziecięcej lub neurochirurgii. 

Nieodwracalne zatrzymanie krążenia poprzedzające pobranie narządów stwierdza zaś jednomyślnie dwóch lekarzy specjalistów posiadających II stopień specjalizacji lub tytuł specjalisty, w tym jeden specjalista w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii lub neonatologii, a drugi w dziedzinie medycyny ratunkowej, chorób wewnętrznych, kardiologii, kardiologii dziecięcej lub pediatrii.

Stwierdzenie trwałego nieodwracalnego ustania czynności mózgu (śmierci mózgu) lub nieodwracalnego zatrzymania krążenia poprzedzającego pobranie narządów jest równoznaczne ze stwierdzeniem zgonu. 

Podsumowując, zgodnie z nowelizacją śmierć mózgu będzie stwierdzało 2 lekarzy, 1 powinien być specjalistą w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii lub neonatologii, a drugi ‒ neurologii, neurologii dziecięcej lub neurochirurgii. Dotychczas o śmierci mózgu orzekała komisja złożona z 3 lekarzy o określonych specjalnościach. W uzasadnieniu projektu wyjaśniono, że powoływanie komisji przez kierownika podmiotu leczniczego „jest reliktem poprzedniego okresu. Trzeci lekarz w polskiej komisji był pozostałością po medyku sądowym z pierwszych kryteriów określonych w 1984 r. Wtedy uważano, że śmierć mózgu jest najczęściej wynikiem czynu zabronionego i medyk sądowy w komisji będzie zabezpieczał postępowanie dowodowe. Wkrótce jednak okazało się, że śmierć mózgu jest wynikiem zdarzeń medycznych, niebędących przedmiotem postępowania sądowego, jednakże trzeci członek komisji pozostał”.

Nowelizacja zmienia także zasady stwierdzania nieodwracalnego zatrzymania krążenia, jeśli od zmarłego mają zostać pobrane narządy. Ponieważ pobranie narządów musi być wówczas wykonane w bardzo krótkim czasie, może to budzić ewentualne wątpliwości lub zarzuty, że lekarz niestarannie dokonał rozpoznania. Dlatego też jeśli od zmarłego mają zostać pobrane narządy, nieodwracalne zatrzymanie krążenia będzie stwierdzać 2 lekarzy, a nie ‒ jak dotychczas ‒ 1. Jeden z nich powinien być specjalistą w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii lub neonatologii, a drugi ‒ z zakresu medycyny ratunkowej, chorób wewnętrznych, kardiologii, kardiologii dziecięcej lub pediatrii. Procedura ta ma dotyczyć wypadków przed pobraniem narządów, w tym przede wszystkim serca, wątroby, nerek, płuc i trzustki. Pobranie komórek i tkanek, np. rogówki, będzie możliwe po stwierdzeniu zgonu przez 1 lekarza.

Transplantacja 

W ustawie transplantacyjnej przewidziano, iż komórki, tkanki i narządy mogą być pobierane ze zwłok ludzkich po stwierdzeniu zgonu w sposób określony w ustawie z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz.U. z 2017 r. poz. 125, ze zm.) w celach diagnostycznych, leczniczych, naukowych i dydaktycznych.

W postępowaniu obejmującym pobieranie i przeszczepianie komórek, tkanek lub narządów od osoby zmarłej nie mogą brać udziału lekarze, którzy stwierdzili u tej osoby nieodwracalne zatrzymanie krążenia poprzedzające pobranie narządów bądź też stwierdzili u tej osoby trwałe nieodwracalne ustanie czynności mózgu (śmierć mózgu) zgodnie z nowymi przepisami ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Podobnie w postępowaniu obejmującym pobieranie i przeszczepianie komórek, tkanek lub narządów od osoby zmarłej nie może brać udziału lekarz, który stwierdził zgon tej osoby.

Przy transplantacji koszty stwierdzenia trwałego nieodwracalnego ustania czynności mózgu (śmierci mózgu) lub nieodwracalnego zatrzymania krążenia poprzedzającego pobranie narządów, w sposób określony w ustawie z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty zaliczone zostają do kosztów pobrania komórek, tkanek i narządów.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl