Prawo do grobu i do przeniesienia zwłok

Odpowiedź prawnika: Prawo do grobu i do przeniesienia zwłok

Prawo do grobu nie jest prawem własności grobu. Grób (grobowiec) nie stanowi przedmiotu odrębnej od gruntu własności (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 września 1978 r..sygn. akt III CZP 56/78, OSNCP 1979/4 poz. 68) – co oznacza, że prawo własności grobu przysługuje właścicielowi gruntu cmentarnego.

Grób może jednakże być przedmiotem określonych uprawnień, których zespół zwykło się określać jako prawo do grobu. Jego pierwotnym źródłem jest umowa, mocą której zarząd cmentarza oddaje zainteresowanej osobie miejsce na grób. W sytuacji typowej na treść prawa do grobu składają się elementy o charakterze majątkowym, jak i elementy o charakterze wyłącznie osobistym (uzasadnienie uchwały SN z dnia 2 grudnia 1994 r., sygn. akt III CZP 155/94, OSNC 1995/3 poz. 52).

Jak orzekł Sąd Najwyższy, ze względu jednak na dominujący charakter dobra osobistego, prawo do grobu nie podlega regułom dziedziczenia. Prawo do pochowania w danym grobie przysługuje z reguły określonym osobom, które same grób urządziły lub dla których został on urządzony. Reguły dziedziczenia mogą co najwyżej służyć za posiłkową wskazówkę w wypadkach, gdy miejsca w grobie rodzinnym nie zostały z góry przeznaczone - przez osobę, która go urządzała - dla określonych osób bliskich (Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 13 lutego 1979 r., sygn. akt I CR 25/79, OSNCP 1979/10 poz. 195).

Z pytania zdaje się jednak wynikać, że chodzi nie tyle o prawo do grobu, co prawo do przeniesienia zwłok z jednego grobowca do innego. Prawo do grobu nie jest bynajmniej równoznaczne z jakimkolwiek „prawem do zwłok” w nim pochowanych. W razie sporu osób bliskich zmarłego co do miejsca jego pochówku dochodzi nie tyle do sporu o prawo do grobu, co do konfliktu dóbr osobistych (prawa do pochowania bliskiej osoby zmarłej). Prawo do grobu, w którym złożone są zwłoki i z którego mają być przeniesione, nie ma tu większego znaczenia.

Ponieważ przeniesienie zwłok siłą rzeczy łączy się z ekshumacją, warto tu przytoczyć fragment uzasadnienia Wyroku Sądu Najwyższego - Izby Cywilnej z dnia 16 czerwca 1998 r., sygn. akt I CKN 729/97: "Jest niewątpliwe, że zakres prawa do pochowania nie wyczerpuje się z chwilą pochówku zwłok określonej osoby, lecz obejmuje również możność żądania ekshumacji w celu pochowania zwłok w innym stosownym miejscu. Wszakże, co zgodnie podkreśla się w orzecznictwie, żądanie takie wysunięte w razie sporu między pozostałymi bliskimi zmarłych, może być uwzględnione jedynie wówczas, gdy szczególne względy ochrony dóbr osobistych za tym przemawiają (podkreślenie nasze – red.). W kolizji zasady niezakłócenia miejsca spoczynku zmarłych z brakiem zgody w rodzinie, co do miejsca pochowania zmarłych, wskazana zasada dominuje wyraźnie. Dominacja tej zasady rzutowała także - i słusznie - na rozstrzygnięcie niniejszego sporu. W sprawie brak jest szczególnie ważnych względów, które przemawiałyby za nie honorowaniem tej zasady."