Przyjęcie odszkodowania a czynności zachowawcze

Odpowiedź prawnika: Przyjęcie odszkodowania a czynności zachowawcze

W kontekście czynności zachowawczych, nie jest jasne w orzecznictwie i literaturze traktowanie roszczenia odszkodowawczego. Pojawiają się orzeczenia jak to WSA w Warszawie: „Roszczenie o wypłatę odszkodowania nie jest czynnością zachowawczą w rozumieniu art. 209 K.c. Roszczenie o odszkodowanie jest prawem podzielnym, przysługującym każdemu współwłaścicielowi w części odpowiadającej jego udziałowi we współwłasności.”.6 Trzeba jednak zaznaczyć, że Sąd Administracyjny działał na gruncie przepisów prawa administracyjnego (publicznego) i w sprawie chodziło o roszczenie odszkodowawcze za wywłaszczoną nieruchomość, które złożyli tylko niektórzy ze współwłaścicieli. Spośród przedstawicieli nauki, E. Gniwiek zdaje się wykluczać możliwość przyjęcia, że roszczenie odszkodowawcze może być dochodzone w ramach 209 KC, twierdząc: „W zupełności zaś trzeba aprobować tezę wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 października 1971 r., I CR 427/71 (OSNCP 1972, z. 5, poz. 88), według której „przepis art. 209 k.c. ma na względzie czynności zmierzające do zachowania wspólnego prawa własności, nie może natomiast dotyczyć roszczenia o odszkodowanie za utraconą własność. Współwłaściciel może skutecznie dochodzić tylko należnego jemu odszkodowania". (…) Można też krytycznie odnosić się do wyrażonego w tezie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 1998 r., II CKN 792/97 (OSNC 1999, z. 1, poz. 15) poglądu, że „współwłaściciel nieruchomości, który nią zarządza może na podstawie art. 209 k.c. dochodzić zasądzenia na swoją rzecz całego odszkodowania pieniężnego za wyrządzoną czynem niedozwolonym szkodę, polegającą na wycięciu drzew rosnących na nieruchomości". W żadnym bowiem razie - mimo obszernych wywodów uzasadnienia - nie można akceptować twierdzenia, że roszczenie odszkodowawcze stanowi czynność zmierzającą do zachowania wspólnego prawa.”

Odmienną interpretacje przyjął Sąd Najwyższy w jednym z orzeczeń, gdzie zauważył, że czym innym jest roszczenie odszkodowawcze w sytuacji zupełnego zniszczenia przedmiotu współwłasności (a więc gdy nie możemy mówić o „zachowaniu” rzeczy jako podstawie roszczenia 209 KC) a czym innym jest odszkodowanie mające służyć przywróceniu rzeczy do pierwotnego kształtu, który można uznać za zbliżone do jurydycznego sensu „zachowania”. Sąd stwierdził : „Współwłaściciel nieruchomości, który nią zarządza, może na podstawie art. 209 kc dochodzić zasądzenia na swoją rzecz całego odszkodowania pieniężnego za wyrządzoną czynem niedozwolonym szkodę polegającą na wycięciu drzew rosnących na nieruchomości.”

W uzasadnieniu, wartym przytoczenia w obszernym fragmencie czytamy: „Stosownie do art. 209 kc każdy ze współwłaścicieli może wykonywać wszelkie czynności i dochodzić wszelkich roszczeń, które zmierzają do zachowania wspólnego prawa. Do roszczeń objętych powołanym przepisem należy przede wszystkim roszczenie windykacyjne (art. 222 § 2 kc). Do roszczeń tych należy też roszczenie negatoryjne, którego podstawę stanowi art. 222 § 1 kc. Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym, polegające na żądaniu przywrócenia stanu poprzedniego (art. 363 § 1 kc), ma z punktu widzenia gospodarczego cel zbliżony do celu, jaki ma roszczenie negatoryjne. Roszczenie o przywrócenie stanu sprzed wyrządzenia szkody, widziane w tym aspekcie, może więc być roszczeniem, o którym mowa w art. 209 kc. (...) Powstaje zatem pytanie, czy roszczenie o naprawienie szkody przez zapłatę odszkodowania może być roszczeniem, do którego ma zastosowanie art. 209 kc? Odpowiedzi negatywnej na to pytanie nie uzasadnia okoliczność, że roszczenie, o którym mowa, jest roszczeniem podzielnym. Wprawdzie przy podzielności świadczenia wierzytelność dzieli się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest wierzycieli (art. 379 § 1 kc), wobec czego każdy wierzyciel może dochodzić przypadającej mu części wierzytelności, ale poszukując prawidłowej odpowiedzi na postawione pytanie nie można pominąć charakteru roszczenia, a przede wszystkim celu, któremu ma ono służyć. Wychodząc z takich założeń Sąd Najwyższy w mającej moc zasady prawnej uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 14 czerwca 1965 r. III CO 20/65 (OSPiKA 1966/12 poz. 272) stwierdził, że „współwłaściciel, który (...) zarządza rzeczą stanowiącą przedmiot współwłasności jest uprawniony do dochodzenia całej należności z tytułu czynszu najmu, chyba że inny współwłaściciel temu się sprzeciwi, albo wytoczy także powództwo o czynsz za ten sam okres”. Zapatrywanie to, odpowiednio odniesione do roszczenia o odszkodowanie wyrażone w pieniądzu, przy uwzględnieniu charakteru i celu tego roszczenia, nie wyklucza przyjęcia, że roszczenie to może być uznane za objęte przepisem art. 209 kc. W uzasadnieniu wyroku z dnia 27 października 1971 r. I CR 427/71 (OSNCP 1972/5 poz. 88) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że art. 209 kc, mający na względzie czynności zmierzające do zachowania prawa wspólnego dla wszystkich współwłaścicieli, nie może dotyczyć dochodzenia roszczenia o odszkodowanie za będącą przedmiotem współwłasności rzecz utraconą (w rozpoznawanej sprawie był to samochód osobowy), skoro utrata jest przeciwieństwem zachowania i skoro wobec utraty rzeczy bezprzedmiotowe jest zachowanie wspólnego (dla współwłaścicieli) do niej prawa. Pogląd ten nie może jednak być rozciągnięty na przypadek, gdy współwłaściciel rzeczy (nieruchomości) dochodzi na swoją rzecz całego odszkodowania pieniężnego za szkodę polegającą nie na utracie rzeczy, ale na zniszczeniu jej części składowych (drzew rosnących na nieruchomości). W takim przypadku istnieje nadal przedmiot współwłasności (nieruchomość) i odszkodowanie przyznane za zniszczenie jego części składowych (drzew) - nawet jeżeli nie jest możliwe przywrócenie stanu sprzed wyrządzenia szkody - może i powinno służyć takiemu nowemu zagospodarowaniu nieruchomości, które prowadziłoby do usunięcia lub zminimalizowania skutków wyrządzonej szkody. Gdy z roszczeniem obejmującym takie odszkodowanie występuje choćby tylko jeden ze współwłaścicieli, a jest nim - jak ma to miejsce w rozpoznawanej sprawie - współwłaściciel sprawujący faktyczny zarząd nieruchomością (art. 200 kc), w interesie wszystkich współwłaścicieli jest całkowite zaspokojenie tego roszczenia przez zobowiązanego. Można zatem przyjąć, że dochodzenie takiego odszkodowania jest czynnością zachowawczą, której dotyczy art. 209 kc.”