Zasada "prawo nie działa wstecz"

Odpowiedź prawnika: Zasada "prawo nie działa wstecz"

Przytoczony w pytaniu artykuł 3 kodeksu cywilnego stanowi: "Ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że to wynika z jej brzmienia lub celu".

Zasada nieretroakcji przewidziana w art. 3 nie jest zasadą konstytucyjną. Polska Konstytucja bowiem nie zawiera przepisu zakazującego wstecznego działania prawa. Oznacza to, że ustawodawca może wprowadzić wsteczne działanie ustawy. Gdy chodzi o stosunki cywilnoprawne, to możliwość ta wynika wyraźnie z komentowanego przepisu.

Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że przy ocenie, czy wsteczne działanie przepisu nie czyni go sprzecznym z Konstytucją, należy brać pod uwagę, w zależności od rodzaju sprawy, takie zasady jak zaufanie obywateli do państwa, bezpieczeństwo i pewność obrotu, stabilność stosunków przez prawo regulowanych, ochrona praw nabytych itd. Zdaniem Trybunału odstępstwo od zasady nieretroakcji może mieć miejsce jedynie wówczas, gdy przemawiają za tym ważne powody i gdy wynika ono wyraźnie z brzmienia ustawy. Natomiast cel ustawy w żadnym razie nie uzasadnia przyjęcia wstecznego jej działania.

Wskazać należy, że co do zasady ustawa nie ma charakteru mocy wstecznej. Zatem nowa ustawa nie jest stosowana do stosunków powstałych pod działaniem poprzednio obowiązującej ustawy lub gdy żadna nie obowiązywała.

Jednakże niekiedy takie restryktywne traktowanie i stosowanie tej zasady byłoby niekorzystne dla pewności obrotu prawnego np. ustawa może wprowadzać zasadę, że mimo iż obowiązuje od pewnego czasu, to należy ją stosować np. do sytuacji jaką jest posiadanie niezbędne dla np. zasiedzenia. W ten sposób osoba posiadająca nieruchomość może doliczyć czas nawet ten, w którym ustawa nie przewidywała zasiedzenia.

Kodeks cywilny wyraźnie określa kiedy działanie wsteczne jest dopuszczalne. Jest tak wtedy, gdy ustawa wyraźnie to zastrzega albo wynika to z jej celu. Celem ustawy, która reguluje stosunki własnościowe jest działanie jej wstecz od pewnego czasu.