Pytanie klienta:
Odpowiedź prawnika:
Ważna informacja o nadchodzącej zmianie prawa
Instytucja ubezwłasnowolnienia ma zostać zlikwidowana najpóźniej do końca 2025 roku. W jej miejsce wprowadzony zostanie model wspieranego podejmowania decyzji. Nie jest to jednak jeszcze przesądzone.
Obecne przepisy obowiązują do momentu wejścia w życie nowych regulacji.
Podstawy prawne ubezwłasnowolnienia całkowitego
Ubezwłasnowolnienie całkowite to instytucja prawna polegająca na całkowitym pozbawieniu osoby fizycznej zdolności do czynności prawnych. Zgodnie z art. 13 Kodeksu cywilnego, osoba która ukończyła trzynaście lat może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.
Czynności prawne dokonane przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie są co do zasady nieważne. Taka osoba może skutecznie dokonać wyłącznie czynności określanych jako "drobne, bieżące sprawy życia codziennego" (np. drobne zakupy), o ile nie powodują rażącego pokrzywdzenia ubezwłasnowolnionego.
Opieka nad ubezwłasnowolnionym - przepisy KRO
Dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie sąd ustanawia opiekę. Zgodnie z art. 175 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, do opieki nad ubezwłasnowolnionym całkowicie stosuje się odpowiednio przepisy o opiece nad małoletnim.
Kto może zostać opiekunem?
Zgodnie z art. 176 KRO, jeżeli wzgląd na dobro pozostającego pod opieką nie stoi temu na przeszkodzie, opiekunem ubezwłasnowolnionego całkowicie powinien być ustanowiony przede wszystkim jego małżonek, a w braku tegoż - jego ojciec lub matka.
Nadzór sądu nad opiekunem
Ubezwłasnowolnienie jest instytucją mającą chronić przede wszystkim ubezwłasnowolnionego, a nie interesy innych osób. Stąd wynika wzmożony nadzór nad osobą opiekuna, który zarządza majątkiem nie swoim, lecz cudzym.
Zgoda sądu na czynności przekraczające zwykły zarząd
Kluczowym elementem nadzoru sądowego jest wymóg uzyskania zgody sądu na ważniejsze czynności dotyczące majątku ubezwłasnowolnionego. Zgodnie z art. 156 KRO, opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku małoletniego (przepis stosowany odpowiednio do ubezwłasnowolnionych).
Zwykły zarząd
Bieżące, rutynowe czynności zabezpieczające majątek, które opiekun może wykonywać samodzielnie bez zgody sądu.
Czynności przekraczające zwykły zarząd
Ważniejsze decyzje majątkowe wymagające każdorazowej zgody sądu opiekuńczego.
Przykłady czynności wymagających zgody sądu
Do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu należą między innymi:
- nabycie, zbycie, obciążenie nieruchomości oraz praw na nieruchomości
- zawarcie umowy dzierżawy nieruchomości
- nabycie, zbycie, dzierżawa przedsiębiorstwa zarobkowego
- zbycie, nabycie wartościowych rzeczy ruchomych
- zaciągnięcie, udzielenie pożyczki, zobowiązań wekslowych
- poręczenie i przyjęcie cudzych długów
- dokonanie darowizn, zrzeczenie się dziedziczenia, odrzucenie spadku
- przekazanie przez opiekuna zarządu majątkiem dziecka osobie trzeciej
Skutek braku zgody sądu
Dokonanie czynności przekraczających zwykły zarząd bez wymaganej zgody sądu wiąże się z nieważnością takiej czynności.
Szczególne przepisy dotyczące pieniędzy ubezwłasnowolnionego
Art. 161 KRO zawiera szczególne regulacje dotyczące środków pieniężnych osoby pozostającej pod opieką:
Zasady dotyczące gotówki
Gotówka pozostającego pod opieką, jeżeli nie jest potrzebna do zaspokajania jego uzasadnionych potrzeb, powinna być złożona przez opiekuna w instytucji bankowej. Opiekun może podejmować ulokowaną gotówkę tylko za zezwoleniem sądu opiekuńczego (art. 161 § 2 KRO).
Instytucja bankowa wystawia dokumenty z zastrzeżeniem, że wypłata z rachunku następuje wyłącznie do rąk opiekuna na podstawie zezwolenia sądu opiekuńczego. Na żądanie opiekuna bank może dokonać takiego zastrzeżenia także w istniejących już książeczkach oszczędnościowych.
Odpowiedź na pytanie klienta
W świetle obowiązujących przepisów, każda czynność opiekuna dotycząca środków pieniężnych ubezwłasnowolnionego wymaga zgody sądu opiekuńczego, jeżeli środki te są zdeponowane w banku zgodnie z art. 161 § 2 KRO.
W opisanej sytuacji:
- Likwidacja książeczki oszczędnościowej i założenie lokaty terminowej to czynności przekraczające zwykły zarząd
- Opiekun słusznie zwrócił się o zgodę sądu
- Sąd prawidłowo zobowiązał opiekuna do złożenia sprawozdania
- Każde kolejne dysponowanie tymi środkami również będzie wymagało zgody sądu
Brak możliwości uniknięcia procedur sądowych
Nie ma możliwości dysponowania środkami pieniężnymi ubezwłasnowolnionego bez każdorazowej zgody sądu opiekuńczego. Takie rozwiązanie ma na celu ochronę majątku osoby ubezwłasnowolnionej.
Wyjątki od zasady
Sąd opiekuńczy może zwolnić opiekuna od przedstawiania szczegółowych rachunków z zarządu, jeżeli dochody z majątku nie przekraczają prawdopodobnych kosztów utrzymania i wychowania pozostającego pod opieką (art. 166 § 2 KRO). Jednak nie oznacza to zwolnienia z obowiązku uzyskiwania zgody na ważniejsze czynności.
Praktyczne wskazówki dla opiekunów
Opisane regulacje mają charakter ochronny i służą zabezpieczeniu interesów osoby ubezwłasnowolnionej. Mimo że procedury mogą wydawać się uciążliwe, są niezbędne dla właściwej ochrony majątku podopiecznego.