Zmiana i uchylenie wyroku

Odpowiedź prawnika: Zmiana i uchylenie wyroku

Prócz wskazanego w treści pytania przypadku nieważności postępowania, sąd II instancji może uchylić wyrok:

1. jeżeli pozew ulega odrzuceniu albo zachodzi podstawa do umorzenia postępowania (art. 386 par. 3 k.p.c.), 
2. gdy sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy (art. 386 par. 4 k.p.c.),
3. gdy wydanie wyroku co do istoty sprawy wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości (art. 386 par. 4 k.p.c.).  

Umorzenie postępowania 

Umorzenie postępowania przez sąd II instancji jest konsekwencją ziszczenia się okoliczności, na skutek których wydanie wyroku w danej sprawie staje się „zbędne lub niedopuszczalne” (art. 355 par.

1 k.p.c.). Jako przykłady sytuacji uzasadniających umorzenie postępowania wskazuje się w dokrynie m.in.: zawarcie ugody przez strony, następczy braku jurysdykcji krajowej (art. 1113 k.p.c.), śmierć strony w sprawie o rozwód, unieważnienia małżeństwa lub ustalenia nieistnienia małżeństwa - art. 182 par. 3 k.p.c. (M. Jędrzejewska, T. Ereciński, J. Gudowski, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Część pierwsza. Postępowanie rozpoznawcze. Część druga,Postępowanie zabezpieczające, Warszawa 2007, komentarz do art. 386 k.p.c., publ. LexPolonica).

Nierozpoznanie istoty sprawy

Sformułowanie „nierozpoznanie istoty sprawy” odnosi się do nierozpoznania istoty roszczenia będącego podstawą powództwa. Na temat interpretacji omawianego pojęcia wielokrotnie wypowiadał się Sąd Najwyższy, zgodnie z jego orzeczeniami wystąpi to m.in. w sytuacji, gdy sąd I instancji:

• oddalił powództwo na tej podstawie, że stwierdził istnienie przesłanki unicestwiającej roszczenie (np. brak legitymacji procesowej, przedawnienie roszczenia, przedwczesność powództwa) i nie rozpoznał merytorycznie podstaw powództwa (por. orz. SN z 9 stycznia 1936 r., C II 18393/36, Zb. Orz. 1936, poz. 315),
• np. błędnie przyjął, że roszczenie wygasło ze względu na upływ terminu (wyrok SN z 23 września 1998 r., II CKN 895/97, „Jurysta” 1999, nr 4, s. 32),
• zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania pozwu albo pominięcie merytorycznych zarzutów pozwanego (wyrok SN z 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999, nr 1, poz. 22),
• sąd I instancji nierozpoznał merytorycznie zgłoszonych w sprawie roszczeń,  orzeczenie Sądu Najwyższego z 16 lipca 1998 r. (I CKN 804/97, niepubl.),
• niewyjaśnił i pozostawił poza oceną okoliczności faktycznych, stanowiących przesłanki zastosowania normy prawa materialnego, będącej podstawą roszczenia, orzeczenie Sądu Najwyższego z 11 marca 1998 r. (III CKN 411/97, niepubl.),
• nie orzekł o żądaniach stron, o spornym roszczeniu (por. orz. SN C II 1833/36, Zb.Orz. 1936, nr 315).

Przeprowadzenie postępowania dowodowego

Sąd apelacyjny może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do rozpoznania przez sąd I instancji, gdy wydanie wyroku co do istoty sprawy wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.  

Kryterium, którym winien kierować się sąd II instancji - oceniając istnienie ww. przesłanki uchylenia wyroku - jest stan sprawy i sprawność, a więc ekonomia postępowania”. Apelacja jest instancją merytoryczną i regułą powinno być, z zastrzeżeniem wymagań art. 381 k.p.c., prowadzenie uzupełniającego postępowania dowodowego przez sąd apelacyjny. Przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania powinno być natomiast wyjątkiem, gdyż w większości wypadków znacznie przedłuży czas postępowania sądowego (M. Jędrzejewska, T. Ereciński, J. Gudowski, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Część pierwsza. Postępowanie rozpoznawcze. Część druga,Postępowanie zabezpieczające, Warszawa 2007, komentarz do art. 386 k.p.c., publ. LexPolonica).