Pytanie klienta:
""Mój mąż bez mojej zgody zamontował kamery w naszym domu. Dowiedziałam się o tym przypadkiem, korzystając z komputera mojego męża natknęłam się na nagrania. Co mogę zrobić w sytuacji, kiedy bez mojej zgody mój mąż mnie nagrywał? ""
Odpowiedź prawnika:
Niniejsza opinia została sporządzona na podstawie przepisów ustawy Kodeks cywilny (Dz.U.2014.121 j.t.) – dalej: k.c.; ustawy Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U.2014.101 j.t.) – dalej: k.p.c.; ustawy Kodeks karny (Dz.U.1997.88.553) – dalej: k.k. oraz aktualnych komentarzy doktryny i orzecznictwa odnoszących się do rozpatrywanych kwestii.
Z analizy przesłanego stanu faktycznego, wynika iż w sprawie istnieje możliwość przypisania Pani mężowi czynu zabronionego ustawą karną. Ma Pani także możliwość wniesienia przeciwko niemu powództwa o ochotę dóbr osobistych w procesie cywilnym. W związku z powyższym w niniejszej opinii wskażemy Pani jaki czyn zabroniony ustawą karną można przypisać sprawcy opisywanego zachowania oraz w jaki sposób zainicjować postępowanie zmierzające do jego ukarania. Następnie wskażemy w jaki sposób wszcząć i prowadzić postępowanie o ochronę dóbr osobistych. Jest to bowiem postępowanie najbardziej wskazane dla tego typu przypadków.
1. Kwalifikacja prawna zachowania Pani męża na podstawie przepisów kodeksu karnego
Samo zachowanie Pani męża w postaci wyzywana i poniżania może spełniać przesłanki przestępstwa znieważenia. Ten czyn zabroniony opisany w art. 216 § 1 k.k. jest przestępstwem ściganym z oskarżenia prywatnego.
art. 216 k.c.
§ 1. Kto znieważa inną osobę w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. (...)
Powyższym przepisem chroniona jest godność każdej osoby fizycznej, bez względu na jej płeć, wiek, status społeczny czy pochodzenie (Marek, Komentarz, s. 486). W doktrynie zdecydowanie dominuje pogląd, że zniewaga może być popełniona jedynie przez działanie. Wyjątkowo podnosi się, że może być ona dokonana również przez zaniechanie (Śliwowski, Prawo, s. 405; Lipczyńska, Oskarżenie..., s. 144), podając przykład niepodania ręki na powitanie osobie podejrzewanej o dokonanie przestępstwa. Znieważenie może być dokonane słowem, pismem, drukiem, wizerunkiem (np. karykaturą), a nawet gestem.
Przepis art. 216 § 1 k.k. nie precyzuje sposobów zachowania się sprawcy, używając ogólnego określenia „znieważa". Ze względu na przedmiot ochrony, jakim jest godność człowieka, za zniewagę uważa się zachowanie uwłaczające godności, wyrażające lekceważenie lub pogardę. O tym czy zachowanie to ma charakter znieważający, decydują dominujące w społeczeństwie oceny i normy obyczajowe (por. W. Kulesza, Zniesławienie i zniewaga, s. 165-169). Przestępstwo stypizowane w art. 216 § 1 k.k. może być dokonane w obecności osoby znieważonej. Chodzi przykładowo o sytuację, w której sprawca kieruje swoją ustną wypowiedź znieważającą "w cztery oczy" do pokrzywdzonego bądź też wysławia ją w czasie rozmowy telefonicznej z nim prowadzonej. Warunku tego nie należy natomiast rozumieć w znaczeniu istnienia wymogu, aby pokrzywdzony znajdował się w bliskiej odległości fizycznej od sprawcy. Obecność oznacza w tym przypadku bezpośredniość odbioru informacji. Znieważające treści docierają do znieważonego w tym samym czasie, w jakim zostały wyrażone. Należy jednak podkreślić, iż wymagane jest nie tylko stwierdzenie, że osoba znieważana była obecna przy znieważających wypowiedziach, lecz również niezbędne jest ustalenie, że tego rodzaju wypowiedzi do niej docierały (O. Górniok (w:) Kodeks karny. Komentarz, s. 245).
Zniewaga jest przestępstwem formalnym. Do jego dokonania nie jest bowiem wymagany żaden konkretny skutek, w szczególności by adresat znieważającej wypowiedzi poczuł się dotknięty w swej godności albo by znieważające pismo dotarło do niego. Jest jednak niewątpliwe, że osiągnięcie „efektu" znieważenia ma decydujące znaczenie w realizacji odpowiedzialności karnej za to przestępstwo, którego ściganie odbywa się z oskarżenia prywatnego (art. 216 § 5). Jest więc ono uzależnione od stanowiska i odczuć pokrzywdzonego (podjęcie przez prokuratora ścigania z urzędu w trybie art. 60 k.p.k. jest w tych sprawach zjawiskiem raczej wyjątkowym) – tak również Andrzej Marek w Komentarzu do art. 216 Kodeksu karnego.
Przestępstwo znieważenia w typie podstawowym (art. 216 § 1 k.k.) jest występkiem zagrożonym alternatywnie oznaczoną sankcją karną, złożoną z grzywny (od 10 do 360 stawek dziennych - art. 33 § 1 k.k.) i kary ograniczenia wolności (od miesiąca do 12 miesięcy - art. 34 § 1 k.k.).
W stosunku zaś do określenia terminu jego karalności zastosowanie znajduje art. 101 § 2 k.k.
at. 101 k.k.
(...)
§ 2. Karalność przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia.
(...)
Ściganie przestępstwa znieważenia odbywa się z oskarżenia prywatnego. Wszczęcie postępowania z oskarżenia prywatnego może nastąpić na dwa sposoby:
1) Pokrzywdzony może skierować bezpośrednio do właściwego sądu uproszczony akt oskarżenia. Taki akt oskarżenia może ograniczyć się do oznaczenia osoby oskarżonego, zarzucanego mu czynu oraz wskazania dowodów, na których opiera się oskarżenie (art. 487 k.p.k.). Uprawnienia oskarżyciela wykonuje więc pokrzywdzony poprzez wniesienie i popieranie aktu oskarżenia. Zgodnie z art. 31 § 1 k.k., miejscowo właściwy do rozpoznania sprawy jest sąd, w którego okręgu popełniono przestępstwo
2) Pokrzywdzony może skierować ustną lub pisemną skargę do Policji, która zobowiązana jest do jej przyjęcia i w razie potrzeby zabezpieczenia dowodów, a następnie przesłania skargi do właściwego sądu (art. 488 § 1 k.p.k.). Na polecenie sądu Policja dokonuje określonych przez sąd czynności dowodowych, a ich wyniki przekazuje sądowi (art. 488 § 2 k.p.k.).
Dodatkowo prokurator w sprawach ściganych z oskarżenia prywatnego może na podstawie art. 60 k.p.k. wszcząć postępowanie lub wstąpić do postępowania już wszczętego, jeżeli uzna, że wymaga tego interes społeczny. Postępowanie toczy się wówczas z urzędu, a pokrzywdzony, który przedtem wniósł oskarżenie prywatne, korzysta z praw oskarżyciela posiłkowego.
Z kolei nagrywanie Pani w osobistych sytuacjach może powodować odpowiedzialność Pani męża na podstawi art. 267 § 3 k.k.
art. 267 k.k.
§1. Kto bez uprawnienia uzyskuje dostęp do informacji dla niego nieprzeznaczonej, otwierając zamknięte pismo, podłączając się do sieci telekomunikacyjnej lub przełamując albo omijając elektroniczne, magnetyczne, informatyczne lub inne szczególne jej zabezpieczenie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 2. Tej samej karze podlega, kto bez uprawnienia uzyskuje dostęp do całości lub części systemu informatycznego.
§ 3. Tej samej karze podlega, kto w celu uzyskania informacji, do której nie jest uprawniony, zakłada lub posługuje się urządzeniem podsłuchowym, wizualnym albo innym urządzeniem lub oprogramowaniem.
§ 4. Tej samej karze podlega, kto informację uzyskaną w sposób określony w § 1-3 ujawnia innej osobie.
§ 5. Ściganie przestępstwa określonego w § 1-4 następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Urządzeniem podsłuchowym, wizualnym lub innym, o którym mowa w ww. przepisie - jest każde urządzenie służące do rejestracji dźwięku i obrazu (Kunicka-Michalska, Przestępstwa przeciwko ochronie..., s. 496), a więc takie, za pomocą którego można uzyskać informację (kamera, aparat fotograficzny, magnetofon, dyktafon itp.); penalizowane jest także zakładanie oprogramowania, tj. takiego programu komputerowego, który może posłużyć do nieuprawnionego pozyskania informacji, lub posługiwanie się nim - w celu nieuprawnionego uzyskania informacji.
Ściganie przestępstwa określonego w § 1-4 następuje na wniosek pokrzywdzonego. W sprawach o przestępstwa ścigane na wniosek postępowanie z chwilą złożenia wniosku toczy się z urzędu. Zatem wystarczając będzie w tej sytuacji zawiadomienie prokuratura lub policji o naruszeniu prawa przez Pani męża i przedstawienie dowodów na tę okoliczność. Wówczas organy postępowania zobowiązane będą do wszczęcia postępowania.
2. Ochrona dóbr osobistych i sposoby jej dochodzenia
W stanie faktycznym sprawy, podstawowym środkiem ochrony Pani praw, jest postępowanie o ochronę dóbr osobistych unormowane przez art. 23 i 24 k.c.
Dobra osobiste człowieka, to w szczególności: zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska (art. 23 k.c.). Wyliczenie to ma charakter jedynie przykładowy, co oznacza, że za dobro osobiste można uznać również inne elementy związane ściśle z daną osobą, którym powinno przyznać się ochronę prawną.
Interpretacje powyższych kwestii można przeprowadzić również poprzez wskazanie najistotniejszych cech, które wiążą się z dobrami osobistymi. Dobra osobiste są przymiotem każdej osoby fizycznej. Bez względu na nasz stan psychiczny, status społeczny, świadomość, czy karalność, przysługują nierozerwalnie przez całe życie. Związek ten jest tak silny, że powstaje wraz z narodzinami osoby fizycznej, a wygasa w momencie śmierci. Przez cały ten okres nie można ich wyłączyć ani ograniczyć. Co więcej, nie mamy prawa przenieść naszych dóbr osobistych na inną jednostkę ani w drodze czynności prawnej, ani w wyniku dziedziczenia. Cały ten zbiór cech oznacza, że są niezbywalne i niedziedziczne. Nie mają też wartości majątkowej – ochronę dóbr majątkowych regulują inne przepisy.
Zgodnie z art. 24 k.c. w ramach ochrony dóbr osobistych osoba, której dobra zostały naruszone może żądać:
zaniechania działania mogącego doprowadzić do naruszenia dóbr osobistych.
naprawienia skutków naruszenia dóbr osobistych poprzez:
- złożenie oświadczenia o określonej treści i w określonej formie,
- żądanie odszkodowania w formie pieniężnej,
- żądanie pieniędzy, ale z zamiarem przeznaczenia na jakiś cel społeczny np.: Czerwony Krzyż. Zadośćuczynienie to zapłata określonej sumy pieniężnej tytułem krzywdy.
Należy zatem stwierdzić, iż w opisanej przez Panią sytuacji z całą pewnością doszło do naruszenia dóbr osobistych w postaci prawa do szacunku i dobrego imienia a także do ochrony swojej prywatności.
Bardzo ważne jest, by dysponowała Pani znalezionymi nagraniami. W postępowaniu cywilnym istotny jest fakt, że to powód (czyli Pani) musi udowodnić, że w istocie doszło do naruszenia jego dóbr osobistych (i to przez określoną osobę). Wydaje się, iż już nawet te nagrania, którymi Pani dysponuje, mogą uzasadniać żądanie pozwu. Należy jednak pamiętać, iż sąd oceniając, czy doszło do naruszenia dóbr osobistych będzie brał pod uwagę stopień natężenia naruszenia Pani dóbr osobistych. Warto więc, by materiał dowodowy zgromadzony przez Panią był jeszcze większy
Pozew powinien spełniać kilka wymogów formalnych (stawianych przez Kodeks postępowania cywilnego):
art. 126 k.p.c.
§ 1. Każde pismo procesowe powinno zawierać:
1) oznaczenie sądu, do którego jest skierowane, imię i nazwisko lub nazwę stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników;
2) oznaczenie rodzaju pisma;
3) osnowę wniosku lub oświadczenia oraz dowody na poparcie przytoczonych okoliczności;
4) podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika;
5) wymienienie załączników.
§ 2. Gdy pismo procesowe jest pierwszym pismem w sprawie, powinno ponadto zawierać oznaczenie przedmiotu sporu oraz:
1) oznaczenie miejsca zamieszkania lub siedziby i adresy stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników,
2) numer Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności (PESEL) lub numer identyfikacji podatkowej (NIP) powoda będącego osobą fizyczną, jeżeli jest on obowiązany do jego posiadania lub posiada go nie mając takiego obowiązku lub
3) numer w Krajowym Rejestrze Sądowym, a w przypadku jego braku - numer w innym właściwym rejestrze, ewidencji lub NIP powoda niebędącego osobą fizyczną, który nie ma obowiązku wpisu we właściwym rejestrze lub ewidencji, jeżeli jest on obowiązany do jego posiadania.
§ 21. Dalsze pisma procesowe, poza elementami określonymi w § 1, powinny zawierać sygnaturę akt.§ 3. Do pisma należy dołączyć pełnomocnictwo, jeżeli pismo wnosi pełnomocnik, który przedtem nie złożył pełnomocnictwa.
§ 31. Przepisu § 3 nie stosuje się do pism wnoszonych w elektronicznym postępowaniu upominawczym.
§ 4. Za stronę, która nie może się podpisać, podpisuje pismo osoba przez nią upoważniona, z wymienieniem przyczyny, dla której strona sama się nie podpisała.
§ 5. Pismo procesowe wniesione drogą elektroniczną powinno być opatrzone podpisem elektronicznym w rozumieniu art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym (Dz. U. z 2013 r. poz. 262).
§ 6. Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw informatyzacji określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe wymagania dotyczące trybu zakładania konta w systemie teleinformatycznym służącym do prowadzenia elektronicznego postępowania upominawczego oraz sposobu posługiwania się podpisem elektronicznym w tym postępowaniu, mając na względzie sprawność postępowania, dostępność drogi elektronicznej dla stron postępowania oraz ochronę praw stron postępowania, przy uwzględnieniu możliwości składania jednorazowo wielu pozwów.
art. 187 k.p.c.
§ 1. Pozew powinien czynić zadość warunkom pisma procesowego, a nadto zawierać:
1) dokładnie określone żądanie, a w sprawach o prawa majątkowe także oznaczenie wartości przedmiotu sporu, chyba że przedmiotem sprawy jest oznaczona kwota pieniężna;
2) przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie, a w miarę potrzeby uzasadniających również właściwość sądu.
§ 2. Pozew może zawierać wnioski o zabezpieczenie powództwa, nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności i przeprowadzenie rozprawy w nieobecności powoda oraz wnioski służące do przygotowania rozprawy, a w szczególności wnioski o:
1) wezwanie na rozprawę wskazanych przez powoda świadków i biegłych;
2) dokonanie oględzin;
3) polecenie pozwanemu dostarczenia na rozprawę dokumentu będącego w jego posiadaniu, a potrzebnego do przeprowadzenia dowodu, lub przedmiotu oględzin;
4) zażądanie na rozprawę dowodów znajdujących się w sądach, urzędach lub u osób trzecich.
Zanim pozew zostanie złożony, należy pamiętać o przygotowaniu kopii (wraz z załącznikami) dla każdej ze stron oraz do akt sądowych. Pozew należy złożyć w sądzie, w okręgu którego pozwany zamieszkuje, albo w sądzie w którego okręgu miało miejsce zdarzenie wywołujące szkodę (art. 35 k.p.c.).
Ponieważ sprawa dotyczy naruszenia dóbr osobistych, to zgodnie z art. 17 k.p.c. właściwym do złożenia pozwu jest sąd okręgowy. W związku z wniesieniem pozwu istnieje konieczność uiszczenia wpisu sądowego, od pewnego czasu jest to opłata stała i wynosi 600 zł.