Odpowiedź prawnika: Odpowiedzialność kontraktowa
Aby żądanie odszkodowania na podstawie art. 471 Kodeksu cywilnego (dalej k.c.). było uzasadnione muszą zaistnieć trzy przesłanki:
a) niewykonanie bądź nienależyte wykonanie zobowiązania (naruszenie zobowiązania),
b) fakt poniesienia szkody,
c) związek przyczynowy pomiędzy niewykonaniem bądź nienależytym wykonaniem zobowiązania a szkodą.
Niewykonanie bądź nienależyte wykonanie zobowiązania oznacza, że zobowiązanie nie może zostać także wykonane w przyszłości. Pojęcie nienależytego wykonania zobowiązania jest z jednej strony bardzo ogólne, a z drugiej pojemne i nie sposób wyczerpująco wskazać wszystkich sytuacji, w których z nienależytym wykonaniem zobowiązania będziemy mieli do czynienia. Z nienależytym spełnieniem świadczenia będziemy mieli do czynienia, gdy np. nie zostanie zachowany termin, miejsce, sposób i jakość wykonania zobowiązania, gdy przedmiot świadczenia będzie niewłaściwie składowany itd.
Kolejna przesłanka odpowiedzialności kontraktowej – szkoda – jest uszczerbkiem majątkowym, na który składają się strata i utracony zysk. Stratę stanowi wartość utraconego przez wierzyciela świadczenia lub zmniejszona wartość świadczenia, wynikająca z nienależytego wykonania zobowiązania. Nadto stratę stanowić mogą również wszelkie wydatki poniesione celem zrekompensowania szkody (np. nabycie przedmiotów zastępczych w wyższej cenie) oraz tzw. szkody następcze, będące konsekwencją niewłaściwego wykonania zobowiązania, w szczególności niewłaściwej jakości przedmiotu świadczenia. Utracone korzyści oceniamy z perspektywy stopnia prawdopodobieństwa uzyskania korzyści. Jeśli jest dostatecznie wysoki – roszczenie odszkodowawcze będzie uzasadnione. Nie wystarczy natomiast samo istnienie szansy osiągnięcia zysku. Do utraconych korzyści zalicza się również pozbawienie wierzyciela pożytków z rzeczy oraz tzw. szkodę następczą. Zdaniem Sądu Najwyższego odszkodowanie za szkodę poniesioną wskutek niewłaściwego wykonania umowy może objąć nie tylko korzyści, jakich z tego powodu przedsiębiorca nie otrzymał, ale również nakłady poniesione z nadzieją na ich uzyskanie. Ostatnią z przesłanek odpowiedzialności kontraktowej jest istnienie tzw. adekwatnego związku przyczynowego. Zgodnie z art. 361 § 1 k.c. dłużnik ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa swego działania i zaniechania. Z normalnymi następstwami mamy do czynienia niezależnie od tego, czy dłużnik ich wystąpienie przewidywał, mógł przewidywać oraz czy przewidywał rodzaj i wysokość szkody, jaka będzie następstwem jego działania lub zaniechania. W tym miejscu wskazać także należy, że w polskim prawie odpowiedzialność kontraktowa dłużnika nie powstaje automatycznie, ale u jej podstawy musi leżeć bądź wina dłużnika, bądź ryzyko. Z reguły przesłanką odpowiedzialności kontaktowej będzie zasada winy dłużnika, a zatem odpowiedzialność za zachowania lub zaniechania własne.
Z odpowiedzialnością kontraktową wiąże się kwestia tzw. ciężaru dowodu, a zatem określenia do której ze stron umowy należy obowiązek udowodnienia, że została ona niewykonana, bądź niewykonana w sposób należyty, obowiązek udowodnienia powstania szkody i jej wysokości, oraz istnienia związku przyczynowego pomiędzy zachowaniem dłużnika a powstaniem szkody. Zarówno judykatura, jak i orzecznictwo przyjmują, że obowiązek udowodnienia zaistnienia szkody, oraz adekwatnego związku przyczynowego spoczywa na wierzycielu (poszkodowanym). Nadto na wierzycielu spoczywa obowiązek udowodnienia, że dłużnik nie wykonał, bądź nienależycie wykonał zobowiązanie.
Na koniec należy zwrócić uwagę, że dłużnik może uniknąć obowiązku naprawienia szkody, jeżeli nie jest odpowiedzialny za niewykonanie bądź nienależyte wykonanie zobowiązania. Przy czym musi te okoliczności udowodnić. Okolicznościami, które stanowiąc przyczynę niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności są: siła wyższa, rozumiana jako zdarzenie, którego nie można przewidzieć, oraz przypadek, czyli zdarzenie, nienależące do żadnej z kategorii przyczyn, za które dłużnik odpowiada; będzie to więc z reguły zdarzenie, które nastąpiło bez winy dłużnika i osób, za które dłużnik odpowiada. Nadto do takich okoliczności zaliczyć należy działania osób trzecich, za które dłużnik nie odpowiada oraz działania poszkodowanego wierzyciela, gdyż z punktu widzenia odpowiedzialności dłużnika są to również zdarzenia przypadkowe. A zatem należy podkreślić, iż dłużnik jest zwolniony od odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę w takim zakresie, w jakim do jej powstania przyczynił się wierzyciel.
