Majątek wspólny małżonków
Podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej obejmuje – jak sama nazwa wskazuje – składniki majątkowe, które stanowią majątek wspólny. Punktem wyjścia przy omawianiu zagadnienia podziału majątku jest ustalenie, co w skład tego majątku wchodzi. To przedmiot częstych sporów między małżonkami, którzy często błędnie kwalifikują dany składnik majątku.
Co to jest "wspólność ustawowa"?
W pierwszym rzędzie należy wyjaśnić pojęcie wspólności ustawowej (w praktyce określanej również mianem „wspólnoty”). Wspólność ta powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa. Do powstania wspólności nie jest konieczne żadne oświadczenie małżonków, ponieważ powstaje ona z mocy samego prawa. Należy jednak zaznaczyć, że jeśli małżonkowie przed zawarciem małżeństwa podejmą odpowiednie czynności prawne, mogą sprawić, iż wspólność nie powstanie (np. mogą zawrzeć w formie aktu notarialnego umowę ustanawiającą rozdzielność majątkową, czyli tzw. intercyzę).
Wspólność ustawowa to wspólność łączna, czyli bezudziałowa. Oznacza to, że w jej trakcie nie można określić wysokości udziałów jaka przysługuje każdemu małżonkowi w tej wspólności.
Wspólność ustawowa, o której mowa, obejmuje wszystkie przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Przedmioty te tworzą tzw. majątek wspólny, który stanowi przedmiot podziału (majątek ten do 19 stycznia 2005 r. określany był mianem „dorobku”). Majątek wspólny może powstać w trakcie trwania małżeństwa dopiero od pewnego momentu. Będzie tak np. gdy małżonkowie przed ślubem spisali intercyzę (a więc zawarcie małżeństwa nie spowodowało powstania majątku wspólnego), a następnie w drodze kolejnej umowy zmienili ustrój na wspólność majątkową.
Obok majątku wspólnego, każdy z małżonków ma swój majątek osobisty - zobacz: Co składa się na majątek osobisty małżonka, który nie podlega podziałowi po ustaniu wspólności majątkowej? W poniższym artykule nie będziemy się zajmowali majątkiem osobistym, tylko majątkiem wspólnym małżonków.
Jakie składniki tworzą majątek wspólny?
Zgodnie z zasadą, o której mowa w art. 31 § 1 Kodeksu rodzinnego (dalej jako: „kro”), do zaliczenia danego przedmiotu do majątku wspólnego, nie jest konieczne współdziałanie obojga małżonków.
Pamiętaj, że:
- W skład majątku wspólnego, który później staje się przedmiotem podziału, wchodzą:
- przedmioty majątkowe nabyte przez oboje małżonków oraz
- przedmioty majątkowe nabyte przez któregokolwiek z małżonków w czasie trwania wspólności ustawowej.
Przykład:
- Pan Tomasz kupił w salonie RTV kino domowe. Zapłacił środkami z własnego wynagrodzenia. Faktura sprzedaży została wystawiona na nazwisko Pana Tomasza. Pomimo tego, nabyte kino domowe wchodzi w skład majątku wspólnego.
Jako przykład można wskazać postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 października 1997 r., gdzie czytamy, że: „W sytuacji, gdy nieruchomość nabyta została w czasie trwania związku małżeńskiego, a małżonkowie pozostają we wspólności majątkowej, zasadą jest, że wchodzi ona do majątku wspólnego (art. 32 § 1 kro). Odstępstwa od zasady sformułowanej w art. 32 § 1 kro nie może uzasadniać jedynie okoliczność, że stroną umowy było tylko jedno z małżonków, a także okoliczność, że tylko jedno z małżonków ujawnione zostało w księdze wieczystej. Wyjątki wyliczone zostały wyczerpująco w art. 33 kro” (sygn. akt. I CKU 130/97, Monitor Prawniczy - Zestawienie Tez 2000/3 str. 188).
W najbardziej typowych sytuacjach (gdy małżonkowie nie zawierali żadnych umów majątkowych, ani przed ślubem, ani w czasie małżeństwa, a ponadto w stosunki majątkowe nie ingerował sąd), podział obejmie składniki majątkowe nabyte w trakcie małżeństwa.
Dany przedmiot majątkowy nie wejdzie w skład majątku wspólnego, jeżeli został nabyty na cudzy rachunek. Typowym przykładem jest umowa komisu, gdzie komisant (przedsiębiorca prowadzący komis) działa w imieniu własnym, ale na cudzy rachunek. Problem uwidacznia się jedynie przy komisie zakupu (kiedy prowadzący komis zobowiązuje się do nabycia danej rzeczy na rachunek klienta). Przy komisie komisant nie nabywa rzeczy. Jeśli komisant zobowiązał się nabyć daną rzecz na rachunek klienta, to rzecz ta nie wchodzi w skład majątku wspólnego komisanta i jego małżonka. Do tego majątku może jednak (jeśli małżonków łączy ustrój wspólności majątkowej) wejść prowizja z tytułu umowy komisu.
Jak zaznaczono wyżej, majątek wspólny tworzą przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Nie oznacza to jednak automatycznie, że chodzi o przedmioty nabyte w czasie małżeństwa. Wspólność majątkowa może bowiem ustać w trakcie małżeństwa.
Przykład:
- Państwo Wiśniewscy zawarli związek małżeński 15 lipca 2000 r. 16 listopada 2005 r. zawarli przed notariuszem umowę ustanawiającą rozdzielność majątkową. Pomimo tego, że małżeństwo Państwa Wiśniewskich trwa nadal, przedmioty majątkowe nabyte od chwili ustanowienia rozdzielności nie wejdą już w skład majątku wspólnego.
Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy posługuje się pojęciem „przedmioty majątkowe”, ale go nie wyjaśnia. W praktyce uważa się, że na przedmioty majątkowe, które tworzą majątek wspólny składają się wszelkie prawa majątkowe (bezwzględne i względne), a więc np. prawo własności, ograniczone prawa rzeczowe, wierzytelności, itp. Na majątek wspólny składają się zatem wszelkie aktywa; długi nie wchodzą w skład tego majątku.
Każdy z małżonków jest uprawniony do współposiadania rzeczy wchodzących w skład majątku wspólnego oraz do korzystania z nich w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez drugiego małżonka (por. art. 34 (1) kro).
Między małżonkami może powstać spór, czy dany przedmiot wchodzi w skład majątku wspólnego (czy będzie uwzględniany przy podziale majątku), czy należy do majątku osobistego. Na podstawie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego (dalej jako: „kpc”), małżonek zainteresowany rozstrzygnięciem tego sporu, może wytoczyć przeciwko drugiemu małżonkowi powództwo o ustalenie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.08.1998 r., III CKN 332/98, niepubl.).
Pomimo tego, że ogólna zasada stanowi, iż w skład majątku wspólnego wchodzą wszystkie przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności majątkowej, kodeks rodzinny wskazuje na przykładowe składniki majątku wspólnego i wymienia:
- pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
- dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
- środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków
- kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.
W praktyce największe znaczenie mają dwie pierwsze grupy przedmiotów, czyli pobrane wynagrodzenia i dochody z majątku zarówno wspólnego, jak i osobistego.
