Jak małżonkowie mogą wpływać na skład majątku wspólnego w trakcie trwania wspólności?
Wszystkie sytuacje opisane w niniejszym artykule nie dotyczą bezpośrednio samego podziału majątku wspólnego. Mimo to, czynności takie, jak zarząd majątkiem wspólnym czy zaciąganie zobowiązań, mogą wpłynąć na kształt tego majątku - zarówno poprzez jego zwiększenie, jak również zmniejszenie. Mogą w ten sposób wpłynąć, na kształt tego, co po ustaniu wspólności (np. po rozwodzie, orzeczeniu separacji) może być między nich dzielone.
Zarząd" majątkiem wspólnym i czynności zmierzające do zachowania majątku
Majątek wspólny tworzą wszystkie (poza wyraźnie wymienionymi) przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Jest rzeczą oczywistą, że wspólny majątek będzie podlegał zmianom, związanym chociażby z upływem czasu lub z czynnościami losowymi (zużycie, kradzież, itp.). Na kształt majątku wspólnego duży wpływ mają również czynności samych małżonków (np. sprzedaż składników majątku, darowizna, zniszczenie, itp.). Kodeks rodzinny czynności obejmujące majątek wspólny określa mianem zarządu, ustanawiając jednocześnie zasady tego zarządu.
Małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym, w szczególności udzielać sobie wzajemnie informacji o stanie majątku wspólnego, o wykonywaniu zarządu majątkiem wspólnym i o zobowiązaniach obciążających majątek wspólny. Jeżeli przepisy kodeksu rodzinnego nie stanowią inaczej, każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym. Wykonywanie zarządu obejmuje czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych należących do majątku wspólnego, w tym czynności zmierzające do zachowania tego majątku.
W literaturze wskazuje się, że czynności zarządu majątkiem wspólnym to w szczególności czynności zobowiązujące do zbycia rzeczy lub prawa stanowiącego składnik tego majątku, rozporządzające takimi rzeczami lub prawami, obciążające je ograniczonymi prawami rzeczowymi, a także czynności, których treścią jest nabycie do majątku wspólnego rzeczy lub innego prawa majątkowego, oddanie rzeczy wchodzącej w skład majątku wspólnego w najem lub dzierżawę albo jej użyczenie, zaciągnięcie zobowiązania związanego z majątkiem wspólnym, przeniesienie posiadania rzeczy będącej składnikiem majątku wspólnego.
Zarząd majątkiem wspólnym polega również na dokonywaniu różnego rodzaju działań faktycznych, takich jak, np. naprawa, remont lub modernizacja rzeczy wchodzących w skład majątku wspólnego, pobieranie z tych rzeczy pożytków naturalnych, zmiana ich przeznaczenia, a nawet całkowite zużycie (gdy są to rzeczy zużywalne), uprawa ziemi i hodowla zwierząt domowych w gospodarstwie rolnym itp.).
Nowelizacja kodeksu rodzinnego, która weszła w życie z dniem 20 stycznia 2005 r. dokonała znaczącej zmiany w rozumieniu zarządu majątkiem wspólnym. W szczególności kodeks nie posługuje się już pojęciami czynności „zwykłego zarządu” oraz czynnościami „przekraczającymi zakres zwykłego zarządu”. Przed zmianą do dokonania czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu, potrzebna była zgoda drugiego małżonka. Jednocześnie ustawodawca nie zdefiniował, co należy rozumieć przez te czynności, co powodowało liczne spory. W aktualnym stanie prawnym zasadą jest, że każdy z małżonków może samodzielnie sprawować zarząd majątkiem wspólnym, a tylko na wyraźnie wymienione czynności potrzebna jest zgoda drugiego małżonka (zob. niżej).
Ponieważ od dnia 20 stycznia 2005 r. zdefiniowano, że wykonywanie zarządu obejmuje czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych należących do majątku wspólnego, oznacza to, że do czynności zarządu nie należy zaciąganie zobowiązań, które nie dotyczą konkretnego składnika majątku wspólnego. W związku z tym nieaktualne stają się wszelkie orzeczenia Sądu Najwyższego odnoszące się do umowy poręczenia, która w aktualnym stanie prawnym nie stanowi już czynności zarządu majątkiem wspólnym. Zobacz także poradę: Zarząd majątkiem przez małżonków - stan prawny obowiązujący od 20 stycznia 2005 r.
Z ważnych powodów sąd może - na żądanie jednego z małżonków - pozbawić drugiego małżonka samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym. Postanowienie to może być uchylone w razie zmiany okoliczności.
