22.10.2012
A.J.
Zespół e-prawnik.pl
Potrzeba zmian
Rozwiązania przyjęte w nowelizacji ustawy prawo o notariacie, kodeksu cywilnego oraz kodeksu postępowania cywilnego mają osiągnąć dwa zasadnicze cele. Z jednej strony zamierzeniem ustawodawcy było odciążenie, i tak już nadmiernie obciążonych sądów, od spraw, które nie są zbyt skomplikowane i mogą być także dokonywane na drodze pozasądowej. Z drugiej strony wprowadzone zmiany dają obywatelowi możliwość wyboru instytucji właściwej do stwierdzenia nabycia spadku czy też otwarcia i ogłoszenia testamentu.
Po wejściu w życie nowych przepisów cztery kategorie spraw spadkowych mogą być załatwiane przed sądem bądź notariuszem:
-
złożenie oświadczenia o przyjęciu czy też odrzuceniu spadku (art. 640 k.p.c.),
-
otwarcie i ogłoszenie testamentu (art. 649 § 1 k.p.c. po zmianach),
-
uzyskanie zaświadczenia o powołaniu wykonawcy testamentu (art. 665 k.p.c. po zmianach),
-
stwierdzenie nabycia spadku przez sąd albo notarialny akt poświadczenia dziedziczenia (art. 669 i dodany art. 6691 k.p.c.).
Dzięki temu postępowanie spadkowe ma być znacznie szybsze i mniej sformalizowane. Dla prostoty i szybkości postępowania ma znaczenie przede wszystkim to, że, przykładowo, notarialne poświadczenie dziedziczenia będzie można uzyskać u każdego notariusza i w dowolnej miejscowości, w przeciwieństwie do postępowania sądowego, dla którego wyłącznie właściwym jest sąd spadku, czyli zasadniczo sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.
Na czym polega notarialne poświadczenie dziedziczenia?
Instytucja pozasądowego poświadczenia prawa do spadku znana jest innym europejskim porządkom prawnym, m.in. prawu francuskiemu, belgijskiemu, holenderskiemu, hiszpańskiemu czy też portugalskiemu. Stanowi ona ułatwienie dochodzenia roszczeń spadkowych oraz przyśpieszenie postępowania w tym zakresie.
Zmiany wprowadzające niniejszą instytucję dotyczą wyłącznie spraw niespornych oraz przypadków dziedziczenia z ustawy i z mocy testamentów zwykłych, pozostawiając uczestnikom postępowania możliwość wyboru pomiędzy drogą postępowania sądowego a poświadczeniem dziedziczenia przed notariuszem.
Jeśli jednak uczestnicy nie będą zgodni co do okoliczności stwierdzenia nabycia spadku, niemożliwe będzie wydanie aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza i jedyną drogą stwierdzenia nabycia spadku pozostanie uzyskanie takiego aktu na drodze postępowania sądowego. Niedopuszczalne jest także notarialne poświadczenie dziedziczenia dokonane na podstawie testamentów szczególnych (ustnego, wojskowego czy sporządzonego na statku powietrznym lub morskim). Wyłączenie powyższe będzie miało znaczenie głównie dla najbardziej popularnego testamentu szczególnego, jakim jest testament ustny, ze względu na konieczność przesłuchania świadków takiego testamentu i oceny złożonych przez nich zeznań przez sąd.
Tak stwierdzenie nabycia spadku jak i poświadczenie dziedziczenia nie może nastąpić przed upływem sześciu miesięcy od otwarcia spadku, chyba że wszyscy znani spadkobiercy złożyli już oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku.
Postępowanie przed notariuszem dotyczące uzyskania aktu poświadczenia dziedziczenia będzie się składać z trzech etapów:
-
sporządzeniu protokołu dziedziczenia przy udziale wszystkich osób, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi lub testamentowi,
-
sporządzeniu przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia,
-
zarejestrowaniu przygotowanego przez notariusza i podpisanego przez uczestników aktu poświadczenia dziedziczenia w rejestrze prowadzonym przez Krajową Radę Notarialną w systemie informatycznym.
Ustawa nowelizująca wprowadza domniemanie, iż osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia, jest spadkobiercą. Przeciwko domniemaniu wynikającemu ze stwierdzenia nabycia spadku nie można powoływać się na domniemanie wynikające z zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia.
Względem osoby trzeciej, która nie rości sobie praw do spadku z tytułu dziedziczenia, spadkobierca może udowodnić swoje prawa wynikające z dziedziczenia tylko stwierdzeniem nabycia spadku albo zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia.
Jeżeli ten, kto uzyskał stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia, lecz spadkobiercą nie jest, rozporządza prawem należącym do spadku na rzecz osoby trzeciej, osoba, na której rzecz rozporządzenie następuje, nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, chyba że działa w złej wierze.
Jak wynika z powyższego, notarialne poświadczenie dziedziczenia zostaje więc zrównane w swych skutkach z sądowym postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku. Notariusz uzyskał tym samym możliwość dokonywania czynności zbliżonych (jednak nie tożsamych) z wydawaniem orzeczeń sądowych - jednakże tylko w tym, ograniczonym zakresie, jakim jest wydanie aktu wskazującego krąg spadkobierców.
Jaka jest procedura sporządzania pozasądowego poświadczenia praw do spadku?
Etap pierwszy
Przed sporządzeniem aktu poświadczenia dziedziczenia notariusz sporządza protokół dziedziczenia - przy udziale wszystkich osób, mogących być spadkobiercami ustawowymi bądź też testamentowymi, a także osób, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne.
. Jednocześnie notariusz poucza osoby biorące udział w spisywaniu protokołu o obowiązku ujawnienia wszelkich okoliczności objętych treścią protokołu oraz o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych oświadczeń. Adnotacja o dokonanym w tym zakresie pouczeniu powinna być zamieszczona w sporządzonym protokole.
Protokół dziedziczenia obejmuje w szczególności:
-
zgodne żądanie poświadczenia dziedziczenia złożone przez osoby biorące udział w spisywaniu protokołu,
-
oświadczenia o istnieniu lub nieistnieniu osób, które wyłączałyby znanych spadkobierców od dziedziczenia lub dziedziczyłyby wraz z nimi,
-
oświadczenia o znanych testamentach spadkodawcy lub braku takich testamentów,
-
oświadczenia, że w odniesieniu do spadku nie zostało uprzednio wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku i nie toczy się postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku ani nie został sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia,
-
oświadczenia, czy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne oraz który spośród spadkobierców powołanych do spadku z ustawy odpowiada warunkom przewidzianym do dziedziczenia gospodarstwa rolnego (nie obowiązuje dla spadków otwartych o dniu 13 lutego 2001 roku),
-
oświadczenia, czy spadkodawca w chwili śmierci był cudzoziemcem lub, nie posiadając żadnego obywatelstwa, nie zamieszkiwał w Rzeczypospolitej Polskiej albo w skład spadku wchodzą prawa rzeczowe lub posiadanie nieruchomości położonej za granicą,
-
oświadczenia, czy były składane oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, czy zostało wydane orzeczenie dotyczące niegodności dziedziczenia oraz czy były zawierane umowy z przyszłym spadkodawcą w przedmiocie zrzeczenia się dziedziczenia po nim,
-
wzmiankę o pouczeniu przez notariusza o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń.
Dodatkowym elementem protokołu sporządzonego przez notariusza, jest oświadczenie o przyjęciu spadku (wprost bądź z dobrodziejstwem inwentarza) albo też o odrzuceniu spadku. Oświadczenia powyższe składane są w sytuacji, gdy od otwarcia spadku nie upłynęło 6 miesięcy oraz jeśli spadkobiercy nie złożyli wcześniej takich oświadczeń - w innym przypadku w akcie należy zamieścić wzmiankę o dacie, miejscu i treści złożonych przez poszczególnych spadkobierców oświadczeń o przyjęciu czy też odrzuceniu spadku.
Załącznikami do protokołu dziedziczenia są:
-
odpis aktu zgonu spadkodawcy,
-
odpisy aktów stanu cywilnego osób powołanych do spadku z ustawy,
-
inne dokumenty mogące mieć wpływ na ustalenie praw do spadku.
Jeśli dziedziczenie następuje na podstawie testamentu, spadkobiercy przedkładają notariuszowi testament, ten go otwiera i ogłasza. (chyba że otwarcie i ogłoszenie testamentu już nastąpiło). Z wskazanych czynności sporządza się protokół.
Notariusz odmawia sporządzenia aktu, jeżeli:
-
w stosunku do spadku został już uprzednio sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia lub wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku,
-
w toku sporządzania protokołu dziedziczenia ujawnią się okoliczności wskazujące, że przy jego sporządzeniu nie były obecne wszystkie osoby, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi lub testamentowi albo istnieją lub istniały testamenty, które nie zostały otwarte i ogłoszone,
-
wskutek braku małżonka spadkodawcy i krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy spadek przypada, jako spadkobiercy ustawowemu, gminie albo Skarbowi Państwa,
-
spadkodawca w chwili śmierci był cudzoziemcem lub, nie posiadając żadnego obywatelstwa, nie zamieszkiwał w Rzeczypospolitej Polskiej albo w skład spadku wchodzą prawa rzeczowe lub posiadanie nieruchomości położonej za granicą.
Etap drugi
Jeżeli notariusz nie ma wątpliwości co do osób spadkobierców oraz udziałów spadkowych, sporządza akt poświadczenia dziedziczenia.
Przepisy zmieniające ustawę o notariacie wskazują jakie elementy powinien zawierać taki akt. I tak elementami obligatoryjnymi notarialnego poświadczenia dziedziczenia są:
-
dzień, miesiąc i rok oraz miejsce sporządzenia aktu,
-
imię, nazwisko i siedzibę kancelarii notariusza, a jeżeli akt sporządziła osoba wyznaczona do zastępstwa notariusza lub upoważniona do dokonywania czynności notarialnych - nadto imię i nazwisko tej osoby,
-
imię i nazwisko spadkodawcy, imiona jego rodziców oraz jego numer PESEL,
-
datę i miejsce zgonu spadkodawcy oraz jego ostatnie miejsce zamieszkania,
-
wskazanie spadkobierców, którym spadek przypadł - imiona, nazwiska i imiona rodziców oraz datę i miejsce urodzenia osób fizycznych, a w przypadku osób prawnych - nazwę i siedzibę,
-
tytuł powołania do spadku i wysokość udziałów w spadku wraz ze wskazaniem w razie dziedziczenia ustawowego, czy spadkobierca był małżonkiem spadkodawcy, czy jego krewnym i w jakim stopniu, a w razie dziedziczenia testamentowego wraz z określeniem formy testamentu,
-
wskazanie spadkobierców dziedziczących gospodarstwo rolne podlegające dziedziczeniu z ustawy oraz ich udziały w nim (nie obowiązuje dla spadków otwartych o dniu 13 lutego 2001 roku),
- wskazanie osób, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne, oraz przedmiotów tych zapisów, chyba że osoby te nie chcą lub nie mogą być zapisobiercami,
-
powołanie protokołu otwarcia i ogłoszenia testamentu,
-
podpisy wszystkich biorących udział w spisywaniu protokołu dziedziczenia,
-
podpis notariusza,
-
adnotacja o dokonaniu rejestracji w systemie informatycznym Krajowej Rady Notarialnej.
Potrzebujesz porady prawnej?
Sądowe stwierdzenie nabycia spadku - początek drogi prawnej w postępowaniu spadkowym
W jakim celu przeprowadza się stwierdzenie nabycia spadku przez sąd? Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku ma bardzo duże znaczenie. Śmierć spadkodawcy oznacza, że nastąpiło przejście praw i obowiązków na jakieś inne osoby, czyli tzw. otwarcie spadku. Może się jednak okazać, (...)
Kiedy wiadomo, że osoba podająca się za spadkobiercę, jest nim naprawdę - opinia prawna
Stan faktyczny Jesteśmy z małżonką współwłaścicielami domu jednorodzinnego i posiadamy osobno po 25% udziału. W 1998 r. zmarła współwłaścicielka 50% udziału, a po jej śmierci zgłosił się do nas mężczyzna podający się za jej spadkobiercę. Do dnia dzisiejszego nie dokonał odpowiednich (...)
Jak wszczyna się postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku i kto może je zainicjować? Postanowienie stwierdzające nabycie spadku przez spadkobierców sąd wydaje tylko na wniosek. Właściwy będzie zatem tryb postępowania nieprocesowego. Wniosek może zgłosić każda osoba, która (...)
Rozdział 1 działu II Kodeksu postępowania karnego (dalej: k.p.k.) określa właściwość i skład sądu karnego. W których sprawach orzeka sąd rejonowy? Właściwość sądów jest wyznaczana przez przedmiot orzekania, a nie przez ilość wysiłku organizacyjnego czy intelektualnego, (...)
Kiedy dochodzi do sądowego ustalenia ojcostwa? Jeżeli dziecko nie urodziło się w czasie trwania małżeństwa lub przed upływem 300 dni od jego ustania czy unieważnienia, wówczas w świetle prawa jest to tzw. dziecko pozamałżeńskie. Aby doszło w takim wypadku do ustalenia ojcostwa, (...)
Odziedziczone spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu i co dalej – opinia prawna
Stan faktyczny Ja oraz moi rodzice mieszkaliśmy w lokalu spółdzielczym od momentu wybudowania bloku mieszkalnego. Jakiś czas temu rodzice przekształcili prawo do lokalu na spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, a osobą wskazaną jako posiadającą to prawo był ojciec. W tym (...)
Separacja - Kiedy możesz żądać separacji i jakie są jej skutki?
Z chwilą zawarcia małżeństwa małżonkowie są zobowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności, oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą założyli. Zdarza się jednak, że powyższe staje się niewykonalne. Do 1999 r. prawo polskie przewidywało (...)
Wakacje mogą Cię sporo kosztować. Bądź czujny! Wakacje - dla wielu to czas zasłużonego relaksu i oderwania od codziennych spraw. Podczas gdy jedni korzystają z odpoczynku, niektórzy czekają na potknięcie tych pierwszych, wykorzystując wszelkie informacje pozwalające dokonać (...)
Zrzeczenie się spadku - Gdy nie chcesz po kimś dziedziczyć
Zgodnie z obowiązującym prawem spadkowym, jeżeli spadkodawca nie pozostawił po sobie testamentu to w momencie otwarcia spadku (czyli śmierci spadkodawcy) obowiązują przepisy ustawowe dotyczące dziedziczenia. Zawieranie jakichkolwiek umów zarówno przed, jak i po śmierci spadkodawcy (...)
Jak wyrobić dziecku dowód online?
Nie czekaj do 18-tki... Nie tylko dorośli mogą mieć dowód osobisty. Warto wyrobić go także dzieciom. Może się przydać w trakcie wakacyjnych podróży. Co najważniejsze, wniosek możecie złożyć przez internet. Jeśli chcesz złożyć wniosek o dowód dla dziecka lub podopiecznego (...)
Zachowek - kto jest uprawniony i w jaki sposób to uprawnienie jest realizowane?
Według zasady swobody testowania spadkodawca może ustanowić spadkobiercą całego swojego majątku osobę spoza kręgu najbliższych krewnych. Zabezpieczenie interesów osób najbliższych spadkodawcy, by mogli oni po śmierci spadkodawcy uzyskać pewne korzyści ze spadku występuje pod (...)
Ocena skutków dla ochrony danych
Kto ma obowiązek oceny skutków dla ochrony danych? RODO nakłada obowiązek wdrożenia odpowiednich środków ochrony danych osobowych na administratorów. Administratorzy muszą też być w stanie wykazać przestrzeganie rozporządzenia pod kątem ryzyka naruszenia praw lub wolności (...)
Prawo spadkowe - co reguluje prawo spadkowe?
Co określamy mianem "prawo spadkowe"? Prawo spadkowe jest częścią prawa cywilnego. Jego normy są wyodrębnione w osobnej księdze k.c. na podstawie kryterium: normowania skutków prawnych śmierci człowieka (osoby fizycznej) jako podmiotu praw i obowiązków majątkowych w dziedzinie (...)
Zwykle zaczyna się podobnie. Autor przesłanego do nas maila informuje, że możemy otrzymać olbrzymie pieniądze, a fortuna jest dosłownie na wyciągnięcie ręki. Musimy tylko dopełnić kilku formalności i dokonać opłat manipulacyjnych. Te kwoty, w porównaniu z gotówką, jaką mamy dostać, (...)
Bezgraniczne zwolnienie z podatku od spadków i darowizn dla najbliższych
Jesteś spadkobiercą lub ktoś z najbliższej rodziny ofiaruje Ci coś za darmo? Sprawdź, kiedy nie będziesz musiał z tego tytułu płacić podatku. Na czym polega zwolnienie w tzw. grupie 0? Przewidziane w art. 4a zwolnienie jest to najszersze w ustawie o podatku od spadków i darowizn (...)
Formy opodatkowania podatkiem dochodowym działalności gospodarczej
Dostępne formy opodatkowania podatkiem dochodowym W zależności od tego, czy rejestruje się działalność w CEIDG (jednoosobowa działalność albo spółka cywilna), czy w KRS (spółka, fundacja, spółdzielnia), opodatkowanie podatkiem dochodowym może się znacząco różnić. Osoby (...)
Jak przebiega szczepienie przeciwko COVID-19 i jak się do niego przygotować?
W jaki sposób można się zaszczepić przeciwko COVID-19? W jaki sposób można zapisać się na szczepienie? ##baner## Jak zapisujesz / rejestrujesz się na szczepienie? W tym celu możesz: zadzwonić na bezpłatną infolinię Narodowego Programu Szczepień: 989; skontaktować (...)
Jak ustalić prawo do nieruchomości – opinia prawna
Stan faktyczny Ze względu na błąd w nazwisku mojego dziadka w zapisie hipotecznym dokonanym w 1926 r., musimy wystąpić o nabycie prawa własności naszej rodzinnej nieruchomości przez zasiedzenie. Po śmierci babci w 1967 r. tą nieruchomością władały moja mama i jej siostra. Obecnie (...)
Mediacja w postępowaniu administracyjnym
Kiedy możliwa mediacja z urzędem? Od 1 czerwca 2017 r. możliwa jest mediacja w postępowaniu administracyjnym (dotychczas postępowanie mediacyjne mogło być przeprowadzone dopiero, gdy sprawa trafiła do wojewódzkiego sądu administracyjnego). Przyczyną braku akceptacji stron (...)
Rynek wtórny czy pierwotny - gdzie kupić mieszkanie?
Z czym wiąże się zakup mieszkania? Zakup mieszkania to wydatek niecodzienny, pochłaniający nie tylko duże środki finansowe, ale i mnóstwo czasu. Mnóstwo jest też osób „towarzyszących”, które oczekują na zyski przy tej okazji – tu gdzie (...)
