Stan faktyczny
Jakiś czas temu z firmą, z którą współpracuję podpisałem list intencyjny. Zawiera on takie określenia jak: "Zleceniodawca zobowiązuje się do wykonywania usług informatycznych". Porozumienie to wspomina także o karze umownej. Z powodu zmiany miejsca zamieszkania chciałbym zakończyć współpracę nieco wcześniej. Z drugą stroną nie łączy mnie żadna inna formalna umowa. Współpraca polega na tworzeniu oprogramowania w biurze Zleceniodawcy w wymiarze ok. 42 h tygodniowo. Z tego co się orientowałem list intencyjny nie ma zbyt dużej mocy prawnej i dlatego mam kilka pytań:
- Czy list intencyjny faktycznie zmusza mnie do zapłacenia kary umownej w przypadku zakończenia współpracy?
- Czy ograniczenie współpracy z 42 h do powiedzmy 7 h tygodniowo też będzie zerwaniem współpracy?
- Czy deklaracja kontynuowania współpracy, ale na innych warunkach np. współpraca nie w biurze Zleceniodawcy, ale w mojej siedzibie też jest zerwaniem współpracy? Jak powinna wyglądać taka deklaracja i czy jeżeli Zleceniodawca na nią nie przystanie będę mógł zakończyć współpracę bez konsekwencji?
- Jak wygląda kwestia praw autorskich do oprogramowania, które tworzę w czasie takiej współpracy?
Opinia prawna
Niniejsza opinia prawna została sporządzona na podstawie następujących aktów prawnych:
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 93 ze zmianami) – dalej: kc.
- Ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych – dalej: ustawa o prawie autorskim
Charakter prawny porozumienia – umowa czy list intencyjny?
Wstępem do niniejszej opinii prawnej musi być prawidłowe rozstrzygnięcie, czy podpisane porozumienie rodzi jakikolwiek skutki prawne, czy też jest tylko listem intencyjnym, który z polskim ustawodawstwie – choć wywołuje pewne skutki w zakresie odpowiedzialności odszkodowawczej (możliwe jest przykładowo uzyskanie odszkodowania za odstąpienie od negocjacji po podpisaniu takiego listu w ramach tzw. culpa in contrahendo – art. 72 § 2 kodeksu cywilnego) – nie rodzi co do zasady skutków zobowiązaniowych.
Zgodnie z kodeksem cywilnym strony prowadzące ze sobą negocjacje w sprawie zawarcia oznaczonej umowy zawierają umowę w momencie, w którym dojdą do porozumienia co do wszystkich jej postanowień, które były przedmiotem negocjacji. W analizowanym stanie faktycznym strony, według twierdzeń Klienta, prowadziły ze sobą negocjacje dotyczące zawarcia umowy zlecenia i podpisały porozumienie określające zasady tej współpracy. Podpisanie określonego porozumienia, które w swej treści zawiera sformułowania definitywne („zleceniodawca zobowiązuje się”, „zleceniodawca jest zobowiązany”) należy, zdaniem autora niniejszej opinii, traktować jako umowę cywilnoprawna, a nie jako list intencyjny, który ze swej istoty ma dopiero przygotować strony do zawarcia umowy i określać zasady wspólnego tworzenia danej umowy (jej postanowień). Jeśli w porozumieniu, nawet jeśli nazwiemy go listem intencyjnym, strony (Zleceniodawca i Zleceniobiorca) są konkretnie oznaczone, oznaczony jest także przedmiot porozumienia, a także ścisły okres, w którym wykonywanie tych usług ma nastąpić, to takie sformułowanie porozumienia może być uznane jedynie za skuteczne zobowiązanie do świadczenia usług informatycznych, będących przedmiotem wskazanego dokumentu. W świetle definitywnych określeń użytych liście intencyjnym nie ma także znaczenia tytuł, jaki strony nadały zawartemu porozumieniu (tj. list intencyjny). Samo nazwanie porozumienia mianem listu intencyjnego nie może być skuteczne w sytuacji, gdy treść tego porozumienia nie jest intencją, tylko wyraźnym, definitywnym i co za tym idzie, skutecznym, oświadczeniem woli obu stron (złożonym przez obie strony w postaci podpisów pod zawartym porozumieniem).
Należy więc stwierdzić, że zawarte porozumienie rodzi skuteczne zobowiązanie do świadczenie usług informatycznych, a także skutkuje – w razie zerwania współpracy przez Zleceniobiorcę – obowiązkiem zapłaty na rzecz Zleceniodawcy określonej kwoty pieniężnej, która ma charakter kary umownej.
Ograniczenie współpracy
Zawarte porozumienie rodzi zobowiązanie Zleceniobiorcy do świadczenia usług informatycznych na rzecz Zleceniodawcy przez czas określony. W umowie tej strony określiły więc przedmiot umowy – świadczenie usług informatycznych, jak i czas obowiązywania umowy, w którym usługi te mają być świadczone.
Ustne porozumienie dotyczące wymiaru godzin, choć nie znalazło swego odzwierciedlenia w umowie zawartej w formie pisemnej, oznacza to jednak nieważności czy też braku mocy wiążącej tych ustaleń. Jeżeli rzeczywiście ustalenia takie miały miejsce, obniżając wymiar czasu świadczenia usług z 42 do 7 h tygodniowo, dalsze wykonywanie usług, z uwagi na wymiar zadań nakładanych na wykonującego zlecenie, może spowodować rzeczywiste odstąpienie przez niego od wykonywania usług, a tym samym zakończenia współpracy. Wówczas Zleceniobiorca zobowiązany będzie do zapłaty kary umownej wynikającej z treści zawartego porozumienia. Jeżeli jednak pomiędzy stronami umowy nie było żadnego ustnego porozumienia co do stałego wykonywania pracy w wymiarze 42 h tygodniowo, a Zleceniobiorca wykonywał prace zlecone przez Zleceniodawcę i wykonanie tych prac zlecanych na bieżąco zajmowało owe 42 h tygodniowo, obniżenie czasu pracy do 7 h tygodniowo nie będzie automatycznie stanowiło odstąpienia od umowy, a tym samym zakończenia współpracy. Brak wiążącego obie strony określenia wymiaru pracy wykonywanych na rzecz Zleceniodawcy (czy to w porozumieniu pisemnym czy to w ustnym) pozostaje tu z korzyścią dla przyjmującego zlecenie, który obniżając wymiar czasu pracy tygodniowo zmniejsza jednocześnie swoje możliwości w wykonywaniu usług dla Zleceniodawcy. Powodować to oczywiście może zmniejszenie proporcjonalne należnego wynagrodzenia, jednakże nie skutkuje faktycznym odstąpieniem od umowy (zakończeniem współpracy) czego konsekwencją byłby obowiązek zapłaty kary umownej. W takiej sytuacji podjęte przez Zleceniodawcę działania pozostają bez wpływu na konieczność zapłacenia tej kary przez Zleceniobiorcę (Zleceniodawca nie będzie bowiem mógł powoływać się na jakąkolwiek umowę – porozumienie – pisemne czy ustne – aby wyegzekwować określoną ilość świadczonych usług). Istnienie więc (lub jego brak) ustnego porozumienia pomiędzy stronami umowy dotyczącego wymiaru godzin pracy lub też zakresu zlecanych prac ma w analizowanym przypadku bezpośredni wpływ na możliwość obniżenia czasu pracy Zleceniobiorcy bez faktycznego odstąpienia od umowy.
Nieco inna sytuacja występuje w przypadku zmiany miejsca wykonywania prac przez Zleceniobiorcę. Oczywiście, jeżeli w ustnym porozumieniu określono, że usługi Zleceniobiorca wykonywać będzie w siedzibie Zleceniodawcy, zmiana miejsca wykonywania prac przez Zleceniobiorcę stanowić będzie faktyczne odstąpienie od umowy i zakończenie współpracy, co z kolei rodzić będzie obowiązek uiszczenia określonej w umowie kary umownej.
Jeżeli nie ustalono miejsca wykonywania prac, Zleceniodawca będzie mógł wykonywać prace w innym miejscu bez negatywnych dla siebie konsekwencji. Jeżeli jednak nawet ustnie nie określono miejsca wykonywania prac, a ich charakter powoduje, że prace te mogą być wykonywane wyłącznie w siedzibie Zleceniodawcy, zmiana tego miejsca będzie faktycznym odstąpieniem od umowy. W przypadku usług informatycznych ich charakter pozwala zazwyczaj na wykonywanie prac „na odległość”.
Oczywiście zarówno w przypadku zmiany wymiaru czasu wykonywania usług jak i w przypadku miejsca ich wykonywania Zleceniobiorca może dojść do porozumienia ze Zleceniodawcą. Brak zgody Zleceniodawcy na proponowane zmiany skutkować będzie zakończeniem współpracy tylko w przypadku, w którym te elementy współpracy (tj. czas wykonywanej pracy i miejsce jej wykonywania) wynikają z umowy (pisemnej lub ustnej) pomiędzy stronami. Jeżeli te elementy współpracy nie zostały określone, brak zgody Zleceniodawcy nie wpływa na dalsze obowiązywanie umowy pomiędzy stronami i nie skutkuje zakończeniem współpracy z winy Zleceniobiorcy.
Prawa autorskie
Przedmiotem prawa autorskiego jest utwór, czyli każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (art. 1 ustawy prawo autorskie). Autorowi (twórcy) utworu przysługują z mocy prawa osobiste i majątkowe prawa autorskie do stworzonego przez niego utworu. Osobiste prawa autorskie chronią nieograniczoną w czasie i nie podlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do:
- autorstwa utworu,
- oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo,
- nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania,
- decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności,
- nadzoru nad sposobem korzystania z utworu (art. 16 ustawy prawo autorskie)
Osobiste prawa autorskie są prawami niezbywalnymi. Natomiast majątkowe prawa autorskie obejmują wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Majątkowe prawa autorskie mogą być przedmiotem obrotu (mogą być zbyte, a także może być udzielona licencja na korzystanie z tych praw, bez zbywania całości praw do utworu). Umowa zbycia majątkowych praw autorskich a także umowa o korzystanie z utworu wymaga dla swej ważności formy pisemnej oraz wskazania pół eksploatacji tych praw.
Jeżeli w ramach wykonywanych usług tworzy Pan określone utwory, stanowią one przedmiot prawa autorskiego od momentu ich ustalenia, tj. od chwili ich stworzenia. Ze stanu faktycznego wynika, że w porozumieniu nie zawarto postanowień dotyczących praw autorskich. Wobec powyższego, wszelkie prawa autorskie do tworzonych utworów (w analizowanym stanie faktycznym – programów) przysługują Panu i w żadnym wypadku nie przeszły one na Zleceniodawcę. Co więcej, Zleceniodawca nie ma prawa do korzystania z utworów stworzonych przez Pana, a uiszczane przez Pana wynagrodzenie dotyczy jedynie prac (usług), jakie świadczy Pan na rzecz Zleceniodawcy, a nie obejmuje natomiast wynagrodzenia za korzystanie ze stworzonych przez Pana utworów (programów).