Nowe koszty sądowe w rozmaitych sprawach cywilnych!

Jakie przepisy należy stosować?

Celem obszernej ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych jest generalna obniżka opłat sądowych. Niektóre jednak sprawy podrożeją. Nowe przepisy zaczną obowiązywać od 2 marca 2006 r. Warto sprawdzić, na wszczynanie jakich spraw lepiej jest poczekać, a z jakimi przyśpieszyć.

Nowa ustawa zastąpi dotychczasową ustawę z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Jeżeli obowiązujące przepisy powołują się na przepisy ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych albo odsyłają ogólnie do tych przepisów, stosować się będzie odpowiednie przepisy nowej ustawy. Do czasu wydania przepisów wykonawczych na podstawie nowej ustawy zachowują moc przepisy wydane przed wejściem w życie ustawy.

W sprawach wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się, do czasu zakończenia postępowania w danej instancji, dotychczasowe przepisy o kosztach sądowych. Natomiast w sprawach egzekucyjnych wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy, tj. przed 2 marca br., dotychczasowe przepisy o kosztach sądowych stosuje się aż do zakończenia tego postępowania.  

Koszty sądowe a opłaty sądowe

Nowa ustawa określa zasady i tryb pobierania kosztów sądowych w sprawach cywilnych, zasady ich zwrotu, wysokość opłat sądowych w sprawach cywilnych, zasady zwalniania od kosztów sądowych oraz umarzania, rozkładania na raty i odraczania terminu zapłaty należności sądowych.

Koszty sądowe obejmują opłaty i wydatki. Do uiszczenia kosztów sądowych obowiązana jest strona, która wnosi do sądu pismo podlegające opłacie lub powodujące wydatki, chyba że ustawa stanowi inaczej. 

Stroną w rozumieniu nowej ustawy jest każdy uczestnik postępowania sądowego, w tym także świadek, biegły i tłumacz, a kosztami procesu są również koszty innych rodzajów postępowania. 
Przez pismo wnoszone do sądu rozumie się również składany ustnie do protokołu pozew, wniosek wszczynający innego rodzaju postępowanie lub inny wniosek, jeżeli podlega opłacie. 

W postępowaniu dotyczącym kosztów sądowych stosuje się przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, chyba że ustawa stanowi inaczej. Postanowienie sądu lub referendarza sądowego w przedmiocie kosztów sądowych może być wydane na posiedzeniu niejawnym. 

Wydatki obejmują w szczególności: 

• koszty podróży strony zwolnionej od kosztów sądowych związane z nakazanym przez sąd jej osobistym stawiennictwem; 

• zwrot kosztów podróży i noclegu oraz utraconych zarobków lub dochodów świadków; 

• wynagrodzenie i zwrot kosztów poniesionych przez biegłych, tłumaczy oraz kuratorów ustanowionych dla strony w danej sprawie; 

• wynagrodzenie należne innym osobom lub instytucjom oraz zwrot poniesionych przez nie kosztów; 

• koszty przeprowadzenia innych dowodów; 

• koszty przewozu zwierząt i rzeczy, utrzymywania ich lub przechowywania; 

• koszty ogłoszeń; 

• koszty osadzenia i pobytu w areszcie; 

• ryczałty należne kuratorom sądowym za przeprowadzenie wywiadu środowiskowego w sprawach: o unieważnienie małżeństwa, o rozwód oraz separację, a także za uczestniczenie przy ustalonych przez sąd kontaktach rodziców z dziećmi. 

Wydatki związane z doręczaniem pism sądowych nie obciążają stron, podobnie jak. wydatki związane ze zwrotem opłat. 

Koszty mediacji nie stanowią natomiast wydatków.

Opłacie podlega pismo, jeżeli przepis ustawy przewiduje jej pobranie. Opłacie podlegają w szczególności następujące pisma: 

1.  

   1. pozew i pozew wzajemny; 

   2. apelacja i zażalenie; 

   3. skarga kasacyjna i skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia; 

   4. sprzeciw od wyroku zaocznego; 

   5. zarzuty od nakazu zapłaty; 

   6. interwencja główna i uboczna; 

   7. wniosek: 

• o wszczęcie postępowania nieprocesowego, 

• o ogłoszenie upadłości, 

• o wpis i wykreślenie w księdze wieczystej, 

• o wpis w Krajowym Rejestrze Sądowym i w rejestrze zastawów oraz o zmianę i wykreślenie tych wpisów; 

    8.   skarga: 

• o wznowienie postępowania, 

• o uchylenie wyroku sądu polubownego, 

• na orzeczenie referendarza sądowego, 

• na czynności komornika; 

   9.  odwołanie od decyzji oraz zażalenie na postanowienie Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki, Prezesa Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty, Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego, Przewodniczącego Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji. 

Opłacie podlega ponadto wniosek o wydanie na podstawie akt: odpisu, wypisu, zaświadczenia, wyciągu, innego dokumentu oraz kopii, a nadto wniosek o wydanie odpisu księgi wieczystej (opłata kancelaryjna). 

Pismo wnoszone przez kilka osób podlega w zasadzie jednej opłacie. Jeżeli jednak przedmiotem sprawy są roszczenia lub zobowiązania jednego rodzaju i oparte na jednakowej podstawie faktycznej i prawnej (współuczestnictwo formalne), każdy współuczestnik uiszcza opłatę oddzielnie, stosownie do swojego roszczenia lub zobowiązania. 

Nie pobiera się opłaty od wniosku o sporządzenie uzasadnienia oraz doręczenie odpisu orzeczenia z uzasadnieniem, zgłoszonego w terminie tygodniowym od dnia ogłoszenia sentencji.  

Jakie opłaty sądowe będą obowiązywać od 2 marca 2006 r.?

Opłatę należy uiścić przy wniesieniu do sądu pisma podlegającego opłacie. Opłata jest:

1. stała - pobierana w sprawach o prawa niemajątkowe oraz we wskazanych w ustawie niektórych sprawach o prawa majątkowe, w wysokości jednakowej, niezależnie od wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia; Nie może ona być niższa niż 30 zł ani wyższa niż 5.000 zł;

2. stosunkowa - pobierana w sprawach o prawa majątkowe; wynosi ona 5 % wartości przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskarżenia, jednak nie mniej niż 30 złotych i nie więcej niż 100.000 zł;

3. podstawowa - pobierana w sprawach, w których przepisy nie przewidują opłaty stałej, stosunkowej lub tymczasowej, a także w zasadzie od podlegających opłacie pism wnoszonych przez stronę zwolnioną od kosztów sądowych przez sąd; wynosi ona 30 złotych i stanowi minimalną opłatę, którą strona jest obowiązana uiścić od pisma podlegającego opłacie. Nie stosuje się jej w postępowaniu wieczystoksięgowym oraz w postępowaniu rejestrowym. 

Co do zasady całą opłatę pobiera się od pozwu i pozwu wzajemnego oraz wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego. Przepisy nowej ustawy przewidujące pobranie opłaty od pozwu lub wniosku wszczynającego postępowanie w sprawie stosuje się również do opłaty od apelacji, skargi kasacyjnej, skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, interwencji głównej, skargi o wznowienie postępowania, skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. 

Połowę opłaty pobiera się od sprzeciwu od wyroku zaocznego. 

Czwartą część opłaty pobiera się od pozwu w postępowaniu nakazowym lub upominawczym, z wyłączeniem spraw podlegających rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym. 

Piątą część opłaty pobiera się natomiast od: 

• interwencji ubocznej; 

• zażalenia, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. 

Trzy czwarte części opłaty pobiera się zaś od: 

• pozwanego w razie wniesienia zarzutów od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym; 

• powoda w razie prawidłowego wniesienia przez pozwanego sprzeciwu przeciwko nakazowi zapłaty wydanemu w postępowaniu upominawczym. 

Tak „obniżona” opłata nie może jednak wynosić mniej niż 30 złotych. Jeżeli opłata ta ma być pobrana przed ustaleniem opłaty ostatecznej, pobiera się odpowiednią część opłaty tymczasowej, nie mniej jednak niż 30 złotych. 

Końcówkę każdej opłaty zaokrągla się w górę do pełnego złotego. 

Opłaty we wszystkich rodzajach spraw

Od 2 marca br. we wszystkich rodzajach spraw będą obowiązywać następujące opłaty:

Wysokość opłat w procesie w sprawach z zakresu prawa cywilnego i rodzinnego

W procesie w sprawach z zakresu prawa cywilnego i rodzinnego od 2 marca b. powinniśmy liczyć się z następującymi opłatami:

Wysokość opłat w procesie w sprawach gospodarczych

Za pisma w procesowych sprawach gospodarczych możemy się spodziewać następujących opłat: 

Wysokość opłat w procesie w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych

W tego rodzaju sprawach od 2 marca 2006 r. obowiązują następujące opłaty sądowe:

nbsp;

Wysokość opłat w postępowaniu nieprocesowym w sprawach z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego 

W tego rodzaju sprawach od 2 marca 2006 r. obowiązują następujące opłaty sądowe: 

Wysokość opłat w postępowaniu nieprocesowym w sprawach z zakresu prawa rzeczowego

Za pisma w tego rodzaju sprawach od 2 marca br. będą się należały następujące opłaty: 

Opłaty sądowe w postępowaniu nieprocesowym w sprawach ksiąg wieczystych

Opłatę należy uiścić przy wniesieniu do sądu pisma podlegającego opłacie. Opłata jest stała, stosunkowa albo podstawowa.

Opłatę stałą pobiera się w sprawach o prawa niemajątkowe oraz we wskazanych w ustawie niektórych sprawach o prawa majątkowe, w wysokości jednakowej, niezależnie od wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia. Opłata stała nie może być niższa niż 30 złotych i wyższa niż 5 000 złotych. 

Od wniosku o wpis hipoteki łącznej lub służebności pobiera się jedną opłatę stałą, choćby wniosek ten obejmował więcej niż jedną księgę wieczystą. 

Wydatki związane z drukiem księgi wieczystej i teczki akt tej księgi nie obciążają stron.

Uwaga:

• Opłatę od wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej pobiera się od osoby, która wystąpiła z takim wnioskiem, także wówczas, gdy na jego podstawie mają być ujawnione prawa osób, które nie są wnioskodawcami. 

Opłaty w postępowaniu nieprocesowym w sprawach z zakresu prawa spadkowego 

Opłaty w postępowaniu nieprocesowym w sprawach z zakresu działania Krajowego Rejestru Sądowego

W tego rodzaju sprawach od 2 marca 2006 r. obowiązują następujące opłaty sądowe:

Wysokość opłat w innych sprawach rozpoznawanych w postępowaniu nieprocesowym

Za pisma w takich sprawach możemy się spodziewać następujących opłat:

Wysokość opłat w postępowaniu zabezpieczającym

Za pisma w postępowaniu zabezpieczającym możemy się spodziewać następujących opłat:

Wysokość opłat w postępowaniu egzekucyjnym

W postępowaniu egzekucyjnym przyjdzie nam od 2 marca 2006 r. płacić następujące opłaty sądowe:

Wysokość opłat w postępowaniu upadłościowym, układowym i naprawczym

W postępowaniu upadłościowym, układowym i naprawczym od 2 marca br. trzeba liczyć się z następującymi opłatami sądowymi: 

Opłaty kancelaryjne  

Za czynności kancelaryjne od 2 marca br. będą pobierane następujące opłaty kancelaryjne:

Jak uzyskać zwrot opłaty? 

Sąd z urzędu zwraca stronie: 

1.  całą uiszczoną opłatę od: 

• pisma zwróconego wskutek braków formalnych, 

• pisma odrzuconego lub cofniętego, jeżeli odrzucenie lub cofnięcie nastąpiło przed wysłaniem odpisu pisma innym stronom, a w braku takich stron - przed wysłaniem zawiadomienia o terminie posiedzenia, 

• zażalenia na postanowienie w przedmiocie ukarania grzywną albo aresztem, zamiany grzywny na areszt albo w przedmiocie przymusowego sprowadzenia, jeżeli zażalenie zostało uwzględnione w całości, 

• zażalenia na postanowienie o przyznaniu wynagrodzenia biegłemu lub tłumaczowi, jeżeli zażalenie zostało uwzględnione w całości, 

• apelacji, zażalenia, skargi kasacyjnej w razie uwzględnienia środka zaskarżenia z powodu oczywistego naruszenia prawa i stwierdzenia tego naruszenia przez sąd odwoławczy lub Sąd Najwyższy, 

• skargi na orzeczenie referendarza sądowego w razie jej uwzględnienia z powodu oczywistego naruszenia prawa i stwierdzenie tego naruszenia przez sąd, 

• skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia w razie jej uwzględnienia; 

2.  trzy czwarte uiszczonej opłaty od: 

• pisma wszczynającego postępowanie w pierwszej instancji, jeżeli w toku postępowania sądowego zawarto ugodę przed mediatorem, 

• skargi kasacyjnej lub skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia nieprzyjętej do rozpoznania przez Sąd Najwyższy; 

3.  połowę uiszczonej opłaty od: 

• pisma cofniętego przed rozpoczęciem posiedzenia, na które sprawa została skierowana, 

• pozwu o rozwód lub separację w razie orzeczenia rozwodu lub separacji" na zgodny wniosek stron bez orzekania o winie - po uprawomocnieniu się wyroku (nie dotyczy to sytuacji, gdy w sprawach o rozwód, o separację lub o unieważnienie małżeństwa, w razie zasądzenia alimentów na rzecz małżonka w orzeczeniu kończącym postępowanie w instancji, pobiera się od małżonka zobowiązanego opłatę stosunkową od zasądzonego roszczenia, a w razie nakazania eksmisji jednego z małżonków albo podziału wspólnego majątku pobiera się także opłatę w wysokości przewidzianej od pozwu lub wniosku w takiej sprawie);

• pisma wszczynającego postępowanie w instancji, w której sprawa zakończyła się zawarciem ugody sądowej. 

Poza ww. wypadkami, sąd z urzędu zwraca stronie całą uiszczoną opłatę od pozwu o rozwód lub separację albo wniosku o separację w razie cofnięcia pozwu lub wniosku na skutek pojednania się stron w pierwszej instancji. W razie pojednania się stron przed zakończeniem postępowania apelacyjnego, zwraca się połowę uiszczonej opłaty od apelacji. 

Ponadto sąd z urzędu zwraca stronie różnicę między opłatą pobraną od strony a opłatą należną. Opłatę zwraca sąd, który ją pobrał, a w przypadku gdy opłatę pobierał notariusz - sąd, który rozpoznawał wniosek. 

Roszczenie strony o zwrot opłaty sądowej przedawnia się z upływem 3 lat, licząc od dnia powstania tego roszczenia.

Zwrot opłat, o którym mowa powyżej, może również zarządzić przewodniczący lub referendarz sądowy.

Wydatki

Jeżeli przepisy ustawy przewidują obowiązek działania i dokonywania czynności połączonej z wydatkami z urzędu, sąd zarządzi wykonanie tej czynności, a kwotę potrzebną na ich pokrycie wykłada tymczasowo Skarb Państwa. W orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie sąd orzeka o poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa wydatkach. 

Sąd z urzędu zwraca stronie wszelkie należności z tytułu wydatków, stanowiące różnicę między kosztami pobranymi od strony a kosztami należnymi. 

Artykuły 85-93 nowej ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych regulują zasady ustalania należności świadków, biegłych, tłumaczy i stron w postępowaniu cywilnym. Przykładowo świadkowi przysługuje bowiem zwrot kosztów podróży, kosztów noclegu i utraconych zarobków lub dochodów, związanych ze stawiennictwem w sądzie. Należności świadków, biegłych, tłumaczy i stron przyznaje i ustala sąd lub referendarz sądowy. 

Kto jest zwolniony od kosztów sądowych?

Skarb Państwa nie ma obowiązku uiszczania opłat.

Ponadto nie pobiera się opłat od wniosku: 

• o zabezpieczenie roszczenia, zgłoszonego w piśmie rozpoczynającym postępowanie; 

• o przyjęcie oświadczenia o uznaniu dziecka, o nadanie dziecku nazwiska, o przysposobienie dziecka, o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką; 

• o przesłuchanie świadka testamentu ustnego, o otwarcie i ogłoszenie testamentu oraz o zwolnienie z obowiązków wykonawcy testamentu; 

• będącego podstawą wszczęcia przez sąd postępowania z urzędu, a także od pism składanych sądowi opiekuńczemu w wykonaniu obowiązku wynikającego z ustawy albo nałożonego przez ten sąd; 

• o odtworzenie zaginionych lub zniszczonych akt. 

Skarga na orzeczenie referendarza sądowego o odmowie zwolnienia od kosztów sądowych, zażalenie na postanowienie sądu odmawiające zwolnienia lub cofające zwolnienie od kosztów sądowych oraz zażalenie dotyczące wyłącznie wysokości opłaty albo wysokości wydatków są wolne od opłat sądowych. 

Nie pobiera się opłat od wniosku, zażalenia i apelacji nieletniego w postępowaniu w sprawach nieletnich. 

Nie mają obowiązku uiszczenia kosztów sądowych: 

1. strona dochodząca ustalenia ojcostwa lub macierzyństwa oraz roszczeń z tym związanych; 

2. strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych oraz strona pozwana w sprawie o obniżenie alimentów; 

3. strona wnosząca o uznanie postanowień umownych za niedozwolone; 

4. pracownik wnoszący powództwo lub strona wnosząca odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych (nie dotyczy to wymienionych w podanej wyżej tabeli opłat podstawowych i stosunkowej);

5. kurator wyznaczony przez sąd orzekający lub sąd opiekuńczy dla danej sprawy; 

6. prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka; 

7. powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów w sprawach dotyczących ochrony zbiorowych interesów konsumentów; 

8. inspektor pracy oraz związki zawodowe w sprawach z zakresu prawa pracy; 

9. strona w sprawach związanych z ochroną zdrowia psychicznego; 

10. strona, która została zwolniona od kosztów sądowych przez sąd - w zakresie przyznanego jej zwolnienia; 

11. powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów w sprawach dotyczących ochrony indywidualnych interesów konsumenta - w zakresie przyznanego konsumentowi przez sąd zwolnienia od kosztów sądowych. 

Za kuratora wydatki ponosi tymczasowo strona, dla której kurator został ustanowiony, a gdyby to nie było możliwe - strona, która swym wnioskiem lub swą czynnością spowodowała ustanowienie kuratora, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. W pozostałych ww. wypadkach za stronę zwolnioną od kosztów sądowych wydatki ponosi tymczasowo Skarb Państwa. W wypadku gdy powództwo o ustalenie ojcostwa okaże się oczywiście bezzasadne, sąd w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie może obciążyć powoda nieuiszczonymi kosztami sądowymi, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy. 

W toku postępowania w sprawach z zakresu prawa pracy o roszczenia pracownika wydatki obciążające pracownika ponosi tymczasowo Skarb Państwa. Sąd pracy w orzeczeniu kończącym postępowanie w instancji rozstrzyga o tych wydatkach, z tym że obciążenie pracownika tymi wydatkami może nastąpić w wypadkach szczególnie uzasadnionych.

W toku postępowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wydatki ponosi Skarb Państwa.

Nie pobiera się opłaty sądowej, a uiszczoną opłatę zwraca się, jeżeli zażalenie, wniesione na zarządzenie przewodniczącego o zwrocie pisma albo na postanowienie sądu o odrzuceniu środka zaskarżenia, sąd uzna za oczywiście uzasadnione.

Strona w całości zwolniona od kosztów sądowych z mocy ustawy nie uiszcza opłat sądowych i nie ponosi wydatków, które obciążają tymczasowo Skarb Państwa.  

Jak ubiegać się o zwolnienie od kosztów sądowych?

Ponadto sąd może zwolnić stronę od kosztów sądowych w całości. Strona, której sąd przyznał całkowite zwolnienie od kosztów sądowych, ma w zasadzie obowiązek uiścić opłatę podstawową (30 zł) od wszystkich pism podlegających opłacie. 

Sąd może również zwolnić stronę od kosztów sądowych w części, jeżeli strona jest w stanie ponieść tylko część tych kosztów. Częściowe zwolnienie od tych kosztów może polegać na zwolnieniu od poniesienia albo ułamkowej lub procentowej ich części, albo określonej ich kwoty, albo niektórych opłat lub wydatków.

Może też polegać na przyznaniu zwolnienia co do pewnej części roszczenia lub co do niektórych roszczeń dochodzonych łącznie; roszczenia te lub ich części sąd oznacza w postanowieniu o przyznaniu częściowego zwolnienia od kosztów sądowych. Strona częściowo zwolniona od kosztów sądowych obowiązana jest uiścić opłaty oraz ponieść wydatki w takiej wysokości, jaka nie jest objęta zwolnieniem przyznanym przez sąd.

Zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, która złożyła oświadczenie, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Do wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych powinno być dołączone oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów. Oświadczenie sporządza się według ustalonego wzoru.

Sąd może odebrać od osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych przyrzeczenie o treści: „Świadomy znaczenia mych słów i odpowiedzialności przed prawem zapewniam, że złożone przeze mnie oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania jest prawdziwe i rzetelne”. Przed odebraniem przyrzeczenia należy pouczyć osobę ubiegającą się o zwolnienie od kosztów sądowych o grzywnie grożącej za podanie nieprawdziwych informacji.

Wniosek o zwolnienie od kosztów strony reprezentowanej przez adwokata lub radcę prawnego złożony bez dołączenia oświadczenia, o którym mowa w ust. 2, przewodniczący zwraca bez wzywania o uzupełnienie braków formalnych wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. 

Sąd może przyznać zwolnienie od kosztów sądowych osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej niebędącej osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, jeżeli wykazała, że nie ma dostatecznych środków na ich uiszczenie.

Organizacjom społecznym, których zadanie nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej, sąd może przyznać zwolnienie od kosztów sądowych w ich własnych sprawach prowadzonych w związku z działalnością społeczną, naukową, oświatową, kulturalną, dobroczynną, samopomocową, w zakresie ochrony konsumenta, ochrony środowiska i opieki społecznej. Przyznając zwolnienie od kosztów sądowych, Sąd uwzględnia przede wszystkim statutowe cele działalności danej organizacji i możliwości oraz potrzeby realizacji tych celów na drodze postępowania cywilnego.

Wniosek o przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych należy zgłosić na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy. Złożenie wniosku do protokołu nie uchyla obowiązku sporządzenia wspomnianego wyżej oświadczenia, według ustalonego wzoru. Osoba fizyczna, która nie ma miejsca zamieszkania w siedzibie tego sądu, może złożyć wniosek o przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce swego zamieszkania. Sąd przesyła wówczas niezwłocznie ten wniosek właściwemu sądowi. 

Zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu wieczystoksięgowym może nastąpić wyłącznie przed złożeniem wniosku o wpis do księgi wieczystej. Jeżeli wniosek o dokonanie wpisu do księgi wieczystej ma być zamieszczony w akcie notarialnym, zwolnienie od kosztów sądowych może nastąpić wyłącznie przed zawarciem tego aktu notarialnego. Wniosek o dokonanie wpisu do księgi wieczystej powinien być złożony w terminie 3 miesięcy od doręczenia postanowienia o zwolnieniu od kosztów sądowych, pod rygorem upadku zwolnienia. Powyższych ograniczeń nie stosuje się, jeśli obowiązek poniesienia kosztów sądowych powstał po wydaniu orzeczenia, w postępowaniu wieczystoksięgowym. 

W razie oddalenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych strona nie może ponownie domagać się zwolnienia powołując się na te same okoliczności, które stanowiły uzasadnienie oddalonego wniosku. Ponowny wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, oparty na tych samych okolicznościach, podlega odrzuceniu. Na odrzucenie wniosku nie przysługuje zażalenie. 

Zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi. 

Zgłoszenie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych oraz wniesienie środka odwoławczego od postanowienia o odmowie zwolnienia od kosztów sądowych nie wstrzymuje biegu toczącego się postępowania, chyba że chodzi o zwolnienie powoda od kosztów sądowych na skutek wniosku zgłoszonego w pozwie lub przed wytoczeniem powództwa.

Kiedy nie zostaniemy zwolnieni z kosztów sądowych?

Sąd może zarządzić stosowne dochodzenie, jeżeli na podstawie okoliczności sprawy lub oświadczeń strony przeciwnej powziął wątpliwości co do rzeczywistego stanu majątkowego strony domagającej się zwolnienia od kosztów sądowych lub z niego korzystającej. Sąd odmawia zwolnienia od kosztów sądowych stronie w razie oczywistej bezzasadności dochodzonego roszczenia lub obrony praw. 

Sąd cofa zwolnienie od kosztów sądowych, jeżeli okazało się, że okoliczności, na podstawie których je przyznano, nie istniały lub przestały istnieć. W obu wypadkach strona obowiązana jest uiścić wszystkie przepisane opłaty oraz zwrócić wydatki, jednakże w drugim wypadku sąd może obciążyć stronę tym obowiązkiem także częściowo, stosownie do zmiany, jaka nastąpiła w jej stosunkach. W takim wypadku stosuje się następujące zasady. Stronę, która uzyskała zwolnienie od kosztów sądowych na podstawie świadomego podania nieprawdziwych okoliczności, sąd, cofając zwolnienie, skazuje na grzywnę w wysokości do 1 000 złotych. Niezależnie od obowiązku uiszczenia grzywny strona powinna uiścić wszystkie przepisane opłaty i pokryć obciążające ją wydatki. Osobę, która ponownie zgłosiła wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, świadomie podając nieprawdziwe okoliczności o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania, sąd, odrzucając wniosek, skazuje na grzywnę w wysokości do 2 000 złotych. 

Czynności w zakresie zwalniania od kosztów sądowych, przewidziane w ustawie, może wykonywać także referendarz sądowy. 

Kto opłaci koszty sądowe?

Kosztami sądowymi, których strona nie miała obowiązku uiścić lub których nie miał obowiązku uiścić kurator albo prokurator, sąd w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji obciąży przeciwnika, jeżeli istnieją do tego podstawy, przy odpowiednim zastosowaniu zasad obowiązujących przy zwrocie kosztów procesu. Koszty nieobciążające przeciwnika sąd w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji nakazuje ściągnąć z roszczenia zasądzonego na rzecz: 

• strony, której czynność spowodowała ich powstanie; 

• strony zastąpionej przez kuratora lub 

• osoby, na której rzecz prokurator wytoczył powództwo lub zgłosił wniosek o wszczęcie postępowania. 

Nie dotyczy to opłat, których nie miał obowiązku uiścić Skarb Państwa. 

Koszty sądowe, których nie miał obowiązku uiścić kurator, sąd może nakazać ściągnąć z innego majątku strony zastąpionej przez kuratora. W wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może odstąpić od wspomnianego wyżej obciążenia kosztami.  

Należność Skarbu Państwa z tytułu kosztów sądowych obciążających przeciwnika strony podlega zaspokojeniu w postępowaniu egzekucyjnym lub upadłościowym w tej samej kolejności i w tych samych granicach, co należność tej strony z tytułu zasądzonego na jej rzecz zwrotu kosztów procesu. Roszczenie Skarbu Państwa o uiszczenie kosztów sądowych przedawnia się z upływem trzech lat, licząc od dnia, w którym nastąpiło prawomocne zakończenie sprawy.

Strony mogą w ugodzie sądowej ustalić, którą z nich i w jakiej części mają obciążać nieuiszczone koszty sądowe. Jeżeli ugoda nie stanowi inaczej, w sprawie zakończonej ugodą koszty ponoszą obie strony w równych częściach.  

Inne postanowienia nowej ustawy

Art. 119-125 nowej ustawy poświęcone są zasadom umarzania, rozkładania na raty i odraczania terminu zapłaty należności sądowych. Ponadto nowa ustawa przewiduje zmiany w wielu innych przepisach obowiązujących aktów prawnnych. 

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. 2005 r., Nr 167, poz. 1398)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl