Nowy sposób doręczania pism z sądu i lepsza ochrona interesów osób ubezwłasnowolnianych

Do tego dostosowano uregulowania dotyczące zdolności procesowej. Zdolność do czynności procesowych (zdolność procesową) mianowicie mają teraz osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych, osoby prawne, inne jednostki organizacyjne oraz organizacje społeczne, o których mowa w art. 64 K.p.c. Zdolność procesowa zaś jest to zdolność czynności procesowych i innych czynności we wszelkich postępowaniach cywilnych. Zdolność sądowa jest konieczną przesłanką zdolności procesowej.

Zmieniony przepis wskazuje też, iż osoby prawne, inne jednostki organizacyjne oraz organizacje społeczne mające zdolność sądową dokonują czynności procesowych przez swoje organy albo przez osoby uprawnione do działania w ich imieniu.  

Co się zmienia w kosztach sądowych?

Wedle zmienionych przepisów K.p.c. do niezbędnych kosztów procesu prowadzonego przez stronę osobiście lub przez pełnomocnika, który nie jest adwokatem, radcą prawnym lub rzecznikiem patentowym, zalicza się poniesione przez nią koszty sądowe, koszty przejazdów do sądu strony lub jej pełnomocnika oraz równowartość zarobku utraconego wskutek stawiennictwa w sądzie. Suma kosztów przejazdów i równowartość utraconego zarobku nie może przekraczać wynagrodzenia jednego adwokata wykonującego zawód w siedzibie sądu procesowego.

Wysokość kosztów sądowych, zasady zwrotu utraconego zarobku lub dochodu oraz kosztów stawiennictwa strony w sądzie, a także wynagrodzenie adwokata, radcy prawnego i rzecznika patentowego regulują odrębne przepisy. 

Wedle zmienionych przepisów K.p.c., jeżeli postępowanie cywilne zostało wszczęte w ciągu trzech miesięcy od dnia zakończenia mediacji, która nie została zakończona ugodą albo w ciągu trzech miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia o odmowie zatwierdzenia ugody przez sąd, do niezbędnych kosztów procesu zalicza się także koszty mediacji w wysokości nieprzekraczającej czwartej części opłaty.

Nowelizacja uchyla natomiast przepis, zgodnie z którym ustanowienie adwokata lub radcy prawnego nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów przeciwnikowi, ponieważ przepis ten nie zawierał istotnej treści normatywnej. 

Jaki nowy sposób doręczeń pism procesowych przewidziano?

Wedle zmienionych przepisów K.p.c. na wniosek strony doręczenie może być dokonane na wskazany przez nią adres skrytki pocztowej. W tym wypadku pismo sądowe przesłane pocztą składa się w placówce pocztowej operatora publicznego, umieszczając zawiadomienie o tym w skrytce pocztowej adresata. Strona, która zgłosiła wniosek o dokonywanie doręczeń na adres oznaczonej skrytki pocztowej, ma obowiązek zawiadamiać sąd o każdej zmianie tego adresu - pod rygorem pozostawienia pisma sądowego w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia.

Jeśli więc zainteresowany wyrazi taką wolę, pismo sądowe przesyłane pocztą można będzie złożyć w placówce pocztowej operatora publicznego, umieszczając zawiadomienie o tym w skrytce pocztowej adresata. Z nowego sposobu doręczania pism sądowych będą mogły skorzystać wszystkie podmioty biorących udział w postępowaniu cywilnym (osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, przedsiębiorcy, podmioty rejestrowane i ewidencjonowane itd.).

Zmiany w postępowaniu o ubezwłasnowolnienie

Nowelizacja zastępuje określenie „osoba, która ma być ubezwłasnowolniona” oznaczeniem „osoba, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie”.

Przed zakończeniem postępowania dowodowego nie powinna być ona określana i traktowana jako ta, „która ma być ubezwłasnowolniona”. Wniosek o ubezwłasnowolnienie i wszczęcie na jego podstawie postępowania o ubezwłasnowolnienie nie przesądza o ubezwłasnowolnieniu osoby wskazanej we wniosku. Zmiana ta ma uświadamiać znaczenie efektywności działania sądu w postępowaniu dowodowym i akcentować podmiotowość osoby, której dotyczy wniosek.  

Nowelizacja pozwala organizacjom społecznym, do których zadań statutowych należy ochrona praw osób niepełnosprawnych, udzielanie pomocy takim osobom lub ochrona praw człowieka, wstąpić do postępowania w każdym jego stadium.

Sąd nie powinien orzekać o ubezwłasnowolnieniu bez podjęcia próby bezpośredniej oceny stanu niepełnosprawności osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie. Wymaga tego zarówno godność tej osoby, jak i zasada bezpośredniej oceny dowodów. W przepisach ogólnych prowadza się więc wyraźnie generalną zasadę, iż osobę, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, należy wysłuchać niezwłocznie po wszczęciu postępowania; wysłuchanie powinno odbyć się w obecności biegłego psychologa oraz - w zależności od stanu zdrowia osoby, która ma być wysłuchana - biegłego lekarza psychiatry lub neurologa. W celu wysłuchania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, sąd może zarządzić przymusowe sprowadzenie tej osoby na rozprawę albo wysłuchać ją przez sędziego wyznaczonego. Na postanowienie sądu o przymusowym sprowadzeniu osoby na rozprawę przysługuje zażalenie. Niemożność porozumienia się z osobą, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, stwierdza się w protokole po wysłuchaniu biegłego lekarza i psychologa uczestniczących w posiedzeniu. Nakaz niezwłocznego wysłuchania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, ma zapewniać należytą ochronę interesów tej osoby, gdyż umożliwi szybkie podjęcie decyzji w kwestii ustanowienia - stosownie do okoliczności - kuratora procesowego albo doradcy tymczasowego.  

Zmieniono również zasady ustanawiania doradcy tymczasowego. I tak, jeżeli wniosek o ubezwłasnowolnienie dotyczy osoby pełnoletniej, sąd może na wniosek uczestnika postępowania lub z urzędu, przy wszczęciu lub w toku postępowania, ustanowić dla niej doradcę tymczasowego, gdy uzna to za konieczne dla ochrony jej osoby lub mienia.

 Przed ustanowieniem doradcy tymczasowego należy wysłuchać osobę, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie. Doradcą tymczasowym należy ustanowić przede wszystkim małżonka, krewnego lub inną osobę bliską, jeżeli nie stoi temu na przeszkodzie wzgląd na dobro osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie. Sąd może zwrócić się do organizacji społecznej wymienionej wyżej o wskazanie osoby, która mogłaby być ustanowiona doradcą tymczasowym. 

Nowelizacja nakłada na sąd obowiązek żądania przed wszczęciem postępowania świadectwa lekarskiego wydanego przez lekarza psychiatrę o stanie psychicznym osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, lub opinii psychologa o stopniu niepełnosprawności umysłowej tej osoby, jeżeli według wniosku ubezwłasnowolnienie miałoby być orzeczone z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego. Jeżeli zaś ubezwłasnowolnienie miałoby nastąpić z powodu pijaństwa, sąd powinien zażądać także przedstawienia zaświadczenia poradni przeciwalkoholowej, w wypadku zaś narkomanii - zaświadczenia z poradni leczenia uzależnień. Ta obligatoryjność żądania odpowiednich zaświadczeń lekarskich lub także opinii psychologa jest uzasadniona ze względu na wszczynanie postępowań w znacznej liczbie przypadków na podstawie wniosków nienależycie udokumentowanych. W razie niezłożenia żądanych świadectw (zaświadczeń) lekarskich lub opinii psychologa sąd winien odrzucić wniosek o ubezwłasnowolnienie, chyba że ich złożenie nie byłoby możliwe.

Wedle zmienionych przepisów K.p.c. wymaga się, aby osoba, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, była zbadana przez biegłego lekarza psychiatrę lub neurologa, a także psychologa. Diagnoza ostateczna stanowiąca podstawę uwzględnienia wniosku lub jego oddalenia powinna bowiem być wynikiem nie tylko badań psychiatrycznych lub neurologicznych, lecz także psychologicznych.

Dodano przepis, zgodnie z którym postępowanie dowodowe powinno ustalić przede wszystkim stan zdrowia, sytuację osobistą, zawodową i majątkową osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, rodzaj spraw wymagających prowadzenia przez tę osobę oraz sposób zaspokajania jej potrzeb życiowych. Sąd może zaś zobowiązać osoby pozostające we wspólnocie domowej z osobą, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, do złożenia wykazu majątku należącego do tej osoby oraz do złożenia przyrzeczenia.

Nowe uregulowanie wskazuje na konieczność wielokierunkowości postępowania dowodowego w sprawach o ubezwłasnowolnienie. Sąd powinien dokonać wszechstronnych ustaleń, aby orzeczenie kończące postępowanie w sprawie należycie chroniło interes osoby, której dotyczył wniosek o ubezwłasnowolnienie. Opinie biegłych lekarzy i psychologów są więc tylko jednym z elementów postępowania dowodowego. Nowe przepisy akcentują istotne znaczenie ustaleń stosunków majątkowych osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie. Instytucja ubezwłasnowolnienia nie powinna być bowiem wykorzystywana przez osoby bliskie ubezwłasnowolnionemu wyłącznie w celu przejęcia zarządu jego majątkiem. Ustalenia w odniesieniu do sytuacji majątkowej osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, powinny także umożliwiać skuteczny nadzór nad działaniami doradcy tymczasowego, kuratora lub opiekuna. 

Dodano też przepis, zgodnie z którym w razie oddalenia wniosku o ubezwłasnowolnienie sąd zawiadamia sąd opiekuńczy o potrzebie ustanowienia kuratora dla osoby niepełnosprawnej.

Nowelizacja przyznaje samemu ubezwłasnowolnionemu legitymację do wystąpienia z wnioskiem o uchylenie lub zmianę ubezwłasnowolnienia. 

Wedle zmienionych przepisów K.p.c., do zaskarżania postanowień uprawniony jest sam ubezwłasnowolniony nawet wówczas, gdy ustanowiony został doradca tymczasowy albo kurator. Środka odwoławczego wniesionego przez osobę, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, nie odrzuca się przy tym z powodu nieusunięcia braków formalnych. 

Ze względu na nieporadność osób niepełnosprawnych wprowadzona została nowelizacja art. 600 K.p.c., która umożliwi ustanawianie kuratora dla osoby niepełnosprawnej nie tylko na jej wniosek, lecz także na wniosek organizacji społecznej wskazanej w art. 546 § 3 albo z urzędu, jednakże za zgodą osoby niepełnosprawnej. Ustanowienie kurateli mimo sprzeciwu osoby niepełnosprawnej nie byłoby celowe, gdyż taka kuratela, ze względu na dopuszczalny zakres kompetencji kuratora, nie funkcjonowałaby należycie.

Warto też przeczytać artykuł: W jakim postępowaniu dokonuje się ubezwłasnowolnienia? 

Po co ustanawia się kuratora dla osoby niepełnosprawnej?

W art. 183 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego określenie „osoba ułomna” zastąpiono terminem „osoba niepełnosprawna”.

Współcześnie bowiem pierwsze z w.. określeń może być odbierane jako pejoratywne ze względu na coraz powszechniejsze używanie zobiektywizowanego określenia „osoba niepełnosprawna”. Subiektywnie odczuwana pejoratywność terminu, o którym mowa, może zniechęcać osoby niepełnosprawne do występowania z wnioskami na podstawie art. 183 K.r.o. Dla osoby niepełnosprawnej ustanawia się więc teraz kuratora, jeżeli osoba ta potrzebuje pomocy do prowadzenia wszelkich spraw albo spraw określonego rodzaju lub do załatwienia poszczególnej sprawy. Zakres obowiązków i uprawnień kuratora określa sąd opiekuńczy. Kuratelę tę uchyla się na żądanie osoby niepełnosprawnej, dla której była ustanowiona. 

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 9 maja 2007 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2007 r., Nr 121, poz. 831)