Zmiany umowy w sprawie zamówienia publicznego (stan prawny do 1 marca 2004 r.)

5.1.2006

Czy możliwe jest wprowadzanie zmian do zawartej umowy w sprawie zamówienia publicznego?

Ustawa o zamówieniach publicznych wprowadza zasadę zakazu wprowadzania zmian do zawartej i wykonywanej umowy. Zgodnie z jej przepisami zakazane są zmiany postanowień zawartej umowy oraz wprowadzanie nowych postanowień do umowy, niekorzystnych dla zamawiającego, jeżeli przy ich uwzględnieniu należałoby zmienić treść oferty, na podstawie której dokonano wyboru oferenta, chyba że konieczność wprowadzenia takich zmian wynika z okoliczności, których nie można było przewidzieć w chwili zawarcia umowy . Regulacja ta wprowadza więc na gruncie zamówień publicznych ograniczenie zasady swobody umów, wynikającej z przepisów prawa cywilnego.

Od zasady zakazu wprowadzania zmian oraz wprowadzania nowych postanowień do wykonywanej już umowy ustawa wprowadza pewne wyjątki. I tak dopuszczalne jest wprowadzanie zamian do umowy, gdy:

wprowadzone do umowy zmiany są korzystne dla zamawiającego - oczywiście zmiany takie nie mogą prowadzić do rozszerzenia zakresu przedmiotowego umowy. Zmiany nawet korzystne dla zamawiającego nie mogą być wprowadzone, jeżeli praktycznie wiążą się z udzieleniem nowego zamówienia publicznego. Wprowadzone w ten sposób zmiany lub nowe postawienia umowy pozostawałyby w sprzeczności z podstawową zasadą systemu, iż zamówienia publiczne mogą zostać udzielone tylko dostawcy i wykonawcy, który został wybrany zgodnie z przepisami ustawy o zamówieniach publicznych.
zmiana umowy nie odnosi się do materii określonej w ofercie- ustawa zakazuje wprowadzania zmian tych postanowień umowy, które wynikają bezpośrednio ze złożonej przez zwycięskiego dostawcę lub wykonawcę oferty.
zachodzi konieczność wprowadzenia zmian spowodowana okolicznościami, których nie można było przewidzieć w chwili zawarcia umowy - W takiej sytuacji dopuszczalne jest nawet wprowadzanie zamian lub nowych postanowień umowy, które są niekorzystne dla zamawiającego i które mogą się dotyczyć postanowień wynikających wprost ze złożonej oferty.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego prezentowany jest pogląd, że jeżeli zachodząca konieczność wprowadzenia zmian do zawartej umowy spowodowana została okolicznościami, których nie można było przewidzieć w chwili zawarcia umowy, wówczas możliwość zmiany obejmuje wszystkie istotne postanowienia umowy (essentialia negotii) - wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 czerwca 2000 r.

, sygn. IV CKN 70/00, „OSNC”, 2001 Nr 1, poz. 9. Natomiast o zasadności wprowadzenia zmian do umowy, wywołanych okolicznościami wskazanymi w art. 76 ustawy rozstrzyga sąd w sprawie o zapłatę za roboty budowlane ustalone i wykonane w trybie zamówienia publicznego

Nieprzewidywalność okoliczności powodujących konieczność wprowadzenia zmian lub wprowadzenia nowych postanowień do umowy musi mieć jednak charakter obiektywny. To znaczy, że przy dochowaniu należytej staranności przy zawieraniu umowy nie było możliwości przewidzenia, iż w przyszłości mogą wystąpić lub wystąpią okoliczności, które będą powodowały konieczność dokonania zmian lub wprowadzenie nowych postanowień.

Czy zmiany umowy dokonane z naruszeniem zakazu ustawowego są ważne?

Nie. Ustawa stanowi, że zmiana umowy dokonana z naruszeniem przepisów ustawy, a więc wbrew zakazowi, jest nieważna. Nie oznacza to jednak, że sankcją nieważności dotknięta jest cała umowa. Nieważność dotyczy wyłącznie nowych postanowień, które zostały wprowadzone do umowy oraz postanowień zmieniających pierwotne zapisy w umowie. Pozostała cześć umowy oraz jej pierwotna wersja zachowuje swój byt prawny.

Kto może wystąpić o stwierdzenie nieważności dokonanych zmian?

Z powództwem o stwierdzanie nieważności zmian umowy w sprawie zamówienia publicznego, dokonanych z naruszeniem przepisów ustawy może wystąpić Prezes Urzędu Zamówień Publicznych. Kompetencja Prezesa Urzędu wynika wprost z regulacji ustawowych. Natomiast legitymacja uczestników postępowania, w wyniku którego została zawarta umowa, jest wątpliwa. Trudno jest bowiem wykazać, że w stwierdzeniu nieważności dokonanych zmian mają oni interes prawny. Osoby takie mogą złożyć wniosek do Prezesa Urzędu, aby z kolei ten wystąpił ze stosownym powództwem do sądu powszechnego.

Ustawa o zamówieniach publicznych wprowadza pewne szczególne uprawnienie przysługujące wyłącznie zamawiającemu. Prawo do jednostronnego wypowiedzenia umowy na skutek szczególnych okoliczności, przysługujące wyłącznie zamawiającemu, stanowi wyłom w zasadzie równości stron umowy.

W jakich szczególnych przypadkach zamawiający może skorzystać z prawa odstąpienia?

Przysługujące zamawiającemu prawno do jednostronnego wypowiedzenia umowy możliwe jest wyłącznie w szczególnych sytuacjach.

Otóż, w razie w razie wystąpienia istotnej zmiany okoliczności powodującej, że wykonanie umowy nie leży w interesie publicznym, czego nie można było przewidzieć w chwili zawarcia umowy, zamawiający może odstąpić od umowy. Jak wynika z powyższego, skorzystanie z prawa odstąpienia uzależnione jest od spełnienia kilku warunków. Zamawiający będzie mógł więc skorzystać z przysługującego mu prawa odstąpienia, jeżeli łącznie spełnione zostaną następujące przesłanki:

wystąpiła zmiana okoliczności, które istniały przy podpisywaniu umowy;
zmiana okoliczności ma charakter istotny;
brak interesu publicznego w wykonaniu umowy;
brak możliwości przewidzenia wszystkich okoliczności w chwili podpisywania umowy

Przez zmianę okoliczności należy rozumieć zmianę stanu faktycznego istniejącego w chwili zawierania umowy. Zmiana powinna dotyczyć tych okoliczności, które uzasadniały wszczęcie postępowania w sprawie udzielenia zamówienia publicznego. Chodzi tu więc o zmianę okoliczności, które pierwotnie stanowiły podstawę dla istnienia interesu publicznego w realizacji konkretnego zamówienia i wykonania umowy w tej sprawie.

Jednak nie każda zmiana okoliczności istniejących przy podpisywaniu umowy uzasadnia skorzystanie przez zamawiającego z prawa odstąpienia. Przesłanką może być wyłącznie taka zmiana okoliczności, która ma charakter istotny. Zmiana okoliczności ma charakter istotny wtedy, gdy powoduje, że dalsze wykonywanie umowy nie leży już w interesie publicznym.

Kolejną przesłanką jest brak interesu prawnego w wykonaniu umowy i w konsekwencji w wykonaniu zamówienia publicznego. Oznacza to, że dalsze wykonywanie umowy jest co najmniej obojętne z punktu widzenia interesu publicznego, albo może nawet w konsekwencji prowadzić do jego naruszenia.
Interesu publicznego nie można natomiast utożsamiać z interesem zamawiającego. Byłoby to zbyt wąskie ujęcie tego interesu. Interes publiczny dotyczy większej liczby ludności, jakiejś społeczności żyjącej na danym obszarze.

Łączne wystąpienie wszystkich trzech w/w przesłanek jeszcze nie jest wystarczające do tego, aby zamawiający mógł odstąpić od umowy.

Nie jest to możliwe, jeżeli na skutek istotnej zmiany okoliczności wykonanie umowy nie leży w interesie publicznym, ale okoliczności istniały, lub z łatwością można je było przewidzieć przy podpisywaniu umowy. Nieprzewidywalność związana jest bezpośrednio z zachowaniem należytej staranności przez strony danego stosunku prawnego. Jeżeli przy dochowaniu należytej staranności nie można było przewidzieć zmiany okoliczności, która spowodowała utratę interesu publicznego w wykonaniu zamówienia, to przy łącznym spełnieniu pozostałych warunków zamawiający będzie mógł skorzystać z jednostronnego prawa odstąpienia.

W jakim terminie zamawiający może skorzystać z przysługującego mu prawa?

Możliwość skorzystania z uprawnienia, jakie daje zamawiającemu ustawa o zamówieniach publicznych jest ograniczone terminem miesięcznym. Termin ten jest terminem zawitym, co oznacza, że po upływie terminu miesięcznego, uprawnienie zamawiającego do odstąpienia od umowy wygasa. Upływ powyższego terminu rozpoczyna się od chwili powzięcia wiadomości o zaistnieniu istotnej zmiany okoliczności powodującej, że wykonanie umowy nie leży w interesie publicznym.

Czego może żądać dostawca lub wykonawca, gdy zamawiający skorzysta ze swego uprawnienia?

W przypadku skorzystania przez zamawiającego z prawa jednostronnego wypowiedzenia umowy, dostawca lub wykonawca może żądać jedynie wynagrodzenia należnego mu z tytułu wykonania części umowy. Oznacza to, że dostawca lub wykonawca, który przystąpił już do wykonywania umowy w sprawie zamówienia publicznego może żądać zapłaty wynagrodzenia tylko za tę wykonaną część umowy. Nie może on żądać zapłaty za to czego jeszcze nie wykonał, a nadto nie może również żądać zwrotu tego co do tej pory świadczył.
Wydaje się, że w sytuacji, gdyby zamawiający skorzystał z prawa odstąpienia przyznanego mu na podstawie ustawy, z naruszeniem określonych w niej reguł i warunków, dostawca lub wykonawca może dochodzić naprawienia wyrządzonej mu szkody. W szczególności mógłby żądać naprawienia szkody w sytuacji, gdy zamawiający przy podpisywaniu umowy zdawał sobie sprawę, że nastąpi zmiana okoliczności, która spowoduje utratę interesu prawnego w wykonaniu zamówienia, a po mimo to zawarł z nim umowę.

W jakich przypadkach strona umowy o zamówienie publiczne może od niej odstąpić?

Ustawa o zamówieniach publicznych nie wyłącza możliwości skorzystania z uprawnień odstąpienia od umowy, jakie wynikają z ogólnych przepisów prawa cywilnego. Uprawnienie określone w ustawie o zamówieniach publicznych ma charakter szczególny (przysługuje wyłącznie zamawiającemu), niezależny od uprawnień przysługujących stronom na podstawie innych przepisów. I tak w przypadku umów w sprawie zamówień publicznych o charakterze umów wzajemnych (czyli takich, w których świadczenie jednej ze stron jest odpowiednikiem świadczenia drugiej, np. umowa sprzedaży), strona umowy może od tej umowy odstąpić, jeżeli:

druga ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu świadczenia z umowy wzajemnej, i pomimo wyznaczenia jej dodatkowego terminu, świadczenia swojego nie wykonuje,
jeżeli w umowie takie prawo zostało zastrzeżone,
wykonanie świadczenia drugiej strony stało się niemożliwe na skutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność.

Pamiętaj, że:

Przepisy ustawy dotyczące zakazu wprowadzania zmian do umowy oraz przyznające zamawiającemu szczególne prawo odstąpienia, mają zastosowanie wyłącznie do umów zawartych w wyniku przeprowadzonych postępowań o wartości przekraczającej równowartość kwoty 6.000 euro.
Umowy w sprawie zamówień publicznych mogą zawierać klauzule waloryzacyjne.
Zabronione jest wprowadzanie zmian do umowy, które są niekorzystne dla zamawiającego.
Prawo odstąpienia od wykonywanej umowy uzależnione jest od łącznego spełnienia kilku warunków.
Zamawiający może skorzystać, z przysługującego mu na podstawie ustawy uprawnienia do odstąpienia od umowy w terminie miesiąca od powzięcia wiadomości o zmianie okoliczności. Po upływie tego terminu uprawienie powyższe wygasa.
Odstąpienie może nastąpić zarówno przed przystąpieniem do wykonywania umowy, jak i na każdym etapie jej wykonywania. Nie jest natomiast to możliwe, jeżeli nastąpiło już całkowite wykonanie umowy.
Odstąpienie od umowy powinno zostać wykonane na piśmie.
W dniu 2 marca 2004 r. ustawa z dnia 10 czerwca 1994 r. o zamówieniach publicznych utraciła moc, na skutek wejścia w życie ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych.

Podstawa prawna:

Ustawa z 10 czerwca 1994 r. o zamówieniach publicznych ( Dz. U. z 2002 r. Nr 72 poz. 664 ze zm.),

Zespół
e-prawnik.pl