Legalizacja pobytu męża obcokrajowca - opinia prawna

Stan faktyczny

Mój przyszły mąż jest Nigeryjczykiem i nielegalnie przekroczył granicę Polski (nie miał nigdy żadnej polskiej wizy, miał tylko tzw. wizę z Schengen). Bierzemy ślub za 2 tygodnie. Ja od 1 września podejmuję pracę w Komisji Europejskiej w Brukseli i docelowo chciałabym sprowadzić męża jak najszybciej do siebie. Potrzebujemy porady, w jaki sposób najskuteczniej ubiegać się o legalizację pobytu męża w Polsce oraz możliwość jego wyjazdu do Belgii.

Opinia prawna

Niniejsza opinia prawna została sporządzona na podstawie następujących aktów prawnych:

• Ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach (tekst jednolity: Dz. U. 2006 r., nr 234, poz. 1694 ze zm.),

  

• Ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej (tekst jednolity: Dz. U. Z 2006 r., nr 234 poz. 1695 ze zm.),

• Ustawy z dnia 14 lipca 2006 r. o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin (Dz. U. 2006, nr 144, poz. 1043 ze zm.),

• Rozporządzenia Rady WE nr 1612/68 w sprawie swobody przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty (O.J L.1968.257.2),

• Dyrektywy 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium Państw Członkowskich, zmieniająca rozporządzenie (EWG) nr 1612/68 i uchylająca dyrektywy 64/221/EWG, 68/360/EWG, 72/194/EWG, 73/148/EWG, 75/34/EWG, 75/35/EWG, 90/364/EWG, 90/365/EWG i 93/96/EWG (O.J L 158 , 30/04/2004 P. 0077 - 0123).

Jak wynika z przedstawionego stanu faktycznego, Pani przyszły małżonek pragnie zalegalizować swój obecny pobyt w Polsce, a następnie wyjechać wraz z Panią do Brukseli, gdzie będzie Pani wykonywała swą pracę. Podkreślić przy tym należy, że Pani przyszły małżonek wjechał na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej bez ważnego dokumentu podróży, w rozumieniu ustawy z dnia 13 czerwca 2003 roku o cudzoziemcach, tj. bez ważnej wizy, innymi słowy - nielegalnie. Przedstawiony problem legalizacji można rozstrzygnąć wariantowo. Na początku trzeba jednak podkreślić, że większość przedstawionych rozwiązań wymaga zawarcia związku małżeńskiego.

Wariant 1

Legalizacja pobytu cudzoziemca, który przebywa w Polsce nielegalnie jest dość utrudniona, choć nie jest niemożliwa. Swoistą furtkę w przypadkach szczególnych stanowi tzw. wiza 33 - specjalna wiza pobytowa uregulowana w art. 33 ustawy o cudzoziemcach. Wizę taką wydaje Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców na wniosek złożony przez cudzoziemca (wniosek do Szefa Urzędu należy kierować za pośrednictwem właściwego miejscowo wojewody). Wizę tę można wydać nawet, jeśli zachodzą okoliczności uzasadniające odmowę wydania "zwykłej" wizy, tj. jeżeli:

1. przepisy prawa polskiego wymagają od cudzoziemca osobistego stawiennictwa przed polskim organem władzy publicznej;

2. wjazd na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest niezbędny ze względu na konieczność poddania się zabiegom lekarskim służącym bezpośrednio ratowaniu życia, którym cudzoziemiec nie może zostać poddany w innym państwie;

3. wyjątkowa sytuacja osobista wymaga obecności cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;

4. wymaga tego interes Rzeczypospolitej Polskiej;

5. istnieje uzasadnione przypuszczenie, że cudzoziemiec jest ofiarą handlu ludźmi w rozumieniu decyzji ramowej Rady z dnia 19 lipca 2002 r. w sprawie zwalczania handlu ludźmi (Dz. Urz. WE L 203 z 01.08.2002), potwierdzone przez organ właściwy do prowadzenia postępowania w sprawie zwalczania handlu ludźmi.

W przedstawionej sytuacji Pani mąż mógłby powołać się więc na pkt 3 powyższego wyliczenia, uzasadniając to np. zbliżającą się datą ślubu.

Trzeba jednak mieć na uwadze, że staranie się o ww. wizę jest czasochłonne. Ponadto, pkt 3 zawiera wysoce ocenną przesłankę wydania wizy 33.

Minusem tego rozwiązania jest niemożność starania się w czasie przebywania na tej wizie o zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony. Zgodnie bowiem z art. 61 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach złożenie wniosku w czasie przebywania na tej wizie organ pozostawi bez rozpoznania.

Wariant 2

Zawarcie związku małżeńskiego z obywatelem polskim daje cudzoziemcowi podstawę do złożenia wniosku o udzielenie zamieszkania na czas oznaczony.

W przypadku zawarcia małżeństwa sytuacja cudzoziemcy została ukształtowana szczególnie korzystnie, gdyż nie można mu odmówić udzielenia zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony gdyby jedyną podstawą tej odmowy miał być nielegalny pobyt w Polsce (art. 57 ust. 3 w związku z ust. 1 pkt 9). Oznacza to, że Pani przyszły mąż będzie mógł się starać o udzielenie zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony nawet, jeśli będzie przebywał w Polsce nielegalnie (oczywiście, jeśli nie zachodzą inne okoliczności powodujące odmowę wydania zezwolenia).

Wariant 3

Sposobem legalizacji pobytu w Polsce jest również otrzymanie jednej z form ochrony cudzoziemców na terytorium RP. Udzielenie ochrony w jednej z poniżej wymienionych form nie jest uzależnione od faktu pozostawania w związku małżeńskim z obywatelem polskim

Najpełniejszą forma ochrony jest udzielenie statusu uchodźcy. Status uchodźcy jest udzielany osobie, która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy, religii, narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub z powodu przekonań politycznych przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem, i nie może lub nie chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony tego państwa. Starając się o status uchodźcy Pani mąż musiałby zatem wskazać, że nie może wrócić do Nigerii, gdyż po powrocie mógłby być tam prześladowany np. z powodu tego, że jest chrześcijaninem.

Oprócz tego warto zwrócić uwagę na przepis art. 89 ust. 1 pkt 1) ustawy o cudzoziemcach, zgodnie z którym decyzji o wydaleniu nie wydaje się, a wydanej nie wykonuje się, jeżeli zachodzą przesłanki do udzielenia zgody na pobyt tolerowany. Pobyt tolerowany jest formą ochrony udzielaną m. in. w przypadkach gdyby wydalenie:

1. mogłoby nastąpić jedynie do kraju, w którym zagrożone byłoby jego prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa osobistego, w którym mógłby zostać poddany torturom albo nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu lub być zmuszony do pracy lub pozbawiony prawa do rzetelnego procesu sądowego albo być ukarany bez podstawy prawnej w rozumieniu Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 i 285, z 1995 r. Nr 36, poz. 175, 176 i 177, z 1998 r. Nr 147, poz. 962 oraz z 2002 r. Nr 127, poz. 1084);

2. jest niewykonalne z przyczyn niezależnych od organu wykonującego decyzję o wydaleniu lub od cudzoziemca.

Podobnie więc jak w przypadku starania się o nadanie statusu uchodźcy, Pani mąż musiałby wskazać sytuację panującą w jego kraju pochodzenia i udowodnić, że wydalenie go z powrotem do Nigerii powodowałoby zagrożenie jego praw wymienionych w pkt 1 powyższego wyliczenia.

Trzeba podkreślić, że w trakcie trwania procedury o udzielenie statusu uchodźcy lub wyrażenia zgody na pobyt tolerowany Pani mąż będzie miał prawo do przebywania na terytorium RP.

Wszystkie wymienione powyżej postępowania są postępowaniami administracyjnymi, można więc do uczestniczenia w tych procedurach ustanowić pełnomocnika. Warto w tym zakresie skontaktować się z Helsińską Fundacją Praw Człowieka czy jedną z uniwersyteckich poradni prawnych - osoby pracujące w tych instytucjach niewątpliwie pomogą zwróć uwagę na te okoliczności sprawy, które będą istotne przy staraniu się o konkretną formę legalizacji.

O tym, który z powyższych wariantów wybrać będą decydowały okoliczności faktyczne określonej sprawy. Jeśli Pani przyszły mąż nie obawia się powrotu do swojego kraju pochodzenia to oczywiście najlepszym rozwiązaniem będzie skorzystanie z wariantu 2.

Warto jednak pamiętać, że cudzoziemcowi małżonkowi obywatela polskiego nie wydaje się decyzji o wydaleniu pod dwoma warunkami:

• jego dalszy pobyt nie stanowi zagrożenia dla obronności lub bezpieczeństwa państwa lub bezpieczeństwa i porządku publicznego,

• związek małżeński nie został zawarty w celu uniknięcia wydalenia.
  
  

Legalizacja pobytu w Belgii

Kwestia legalizacji pobytu członka rodziny migrującego pracownika w innym państwie członkowskim została uregulowana rozporządzeniem Rady WE nr 1612/68 w sprawie swobody przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty (O.JL.1968.257.2). Zgodnie z art. 10 ust. 1 pkt a) prawo osiedlenia się w innym państwie członkowskim wraz z pracownikiem, który jest obywatelem Państwa Członkowskiego i jest zatrudniony na terytorium innego państwa członkowskiego, ma m. in. współmałżonek tego pracownika. Nie oznacza to jednak, że współmałżonek pracownika nie będący obywatelem państwa członkowskiego, będzie mógł wjechać do innego państwa członkowskiego na takich samych zasadach jak jego małżonek.

Istotą dyrektyw w prawie unijnym jest ich harmonizacyjny charakter. Oznacza to, że co do zasady dyrektywy nie są bezpośrednio stosowane w porządku krajowym, lecz muszą być do porządku krajowego transponowane. W prawie polskim transpozycja wspominanej dyrektywy została dokonana w ustawie z dnia 14 lipca 2006 r. o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin (Dz. U. 2006, nr 144, poz. 1043). Analogiczna ustawa powinna obowiązywać w Belgii. W związku z faktem, że Belgia znajduje się z grupie państw Schengen, koniecznym będzie uzyskanie wizy Schengen. Informacje o sposobie uzyskania wizy można znaleźć na stronach Ambasady Belgii w Warszawie.

Obowiązek uzyskania takiej wizy odpadnie po przystąpieniu Polski do Schengen na początku 2008 r. Od 1 stycznia 2008 r. zostanie zniesiona kontrola na granicach wewnętrznych, a od marca zniesiona również na lotniskach.

Brak legalizacji pobytu w Polsce co do zasady nie powinien stać na przeszkodzie uzyskaniu wizy Schengen. Trzeba jednak pamiętać, że w takiej sytuacji ewentualny powrót męża do Polski (przynajmniej dopóki Polska nie będzie w Schengen) pozostawi otwartą kwestię legalizacji pobytu w Polsce.