Czego można żądać od Policji, czyli zatargi z sąsiadem - opinia prawna

5.11.2005

Stan faktyczny

Mój brat przechodząc przez drogę publiczną, która przebiega między gospodarstwem a domem mieszkalnym został napadnięty i uderzony kijem przez sąsiada. Wybiegliśmy z domu na pomoc, była przepychanka, w końcu jakoś dało się wyrwać sąsiadowi kij, który mój brat złamał. Sąsiadowi na pomoc przybiegli jego matka, ojciec (wyrwał kół z płotu, w końcu zostawił go tam skąd wyrwał), a z oddali przypatrywała się temu żona sąsiada. W całej tej przepychance sąsiad złapał moją mamę, na co moja bratowa uderzyła go w twarz (trochę krwawił). Gdy wydawało się, że to zostało zażegnane, a sąsiad popędził drogą do siebie okazało się, że pobiegł po kół. Z krzykiem, że nas zabije kierował się w naszą stronę. W końcu z wyzwiskami z obu stron jakoś rozeszliśmy się. W tym czasie ja zadzwoniłam po policję (przyjechała 1,5 godz. po zgłoszeniu- posterunek oddalony jest ok.20 km.). Śmieszne jest w tym także to, że policja najpierw pojechała do sąsiada, a nie do nas. Po wizycie policji pojechaliśmy na pogotowie i zrobiliśmy obdukcję. Chcemy założyć sprawę o napaść oraz groźby. Mamy już dość czuwania nocą i czekania, kiedy sąsiad dostanie ataku szału i spełni swoje groźby. Brat był już u prokuratora, ale ja chciałabym wiedzieć coś więcej. Jak mamy się bronić przed taką "nienormalną" osobą? Wyzwiska ciągną się już od dłuższego czasu. Boimy się wyjść z domu, żeby gdziekolwiek się udać trzeba przejść obok gospodarstwa należącego do sąsiada. To było 3 zgłoszenie, a policja nic nie robi. Jakie są nasze prawa? Czego mogę żądać od policji, jeśli ona nie może (albo nie chce) bronić obywatela, to do kogo się zwrócić?

Opinia prawna

Niniejsza opinia prawna została sporządzona na podstawie następujących aktów prawnych:

Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. 1997 r., Nr 89, poz. 555 ze zmianami),
Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. 1997 r., Nr 88, poz. 553 ze zmianami).

Przystępując do omówienia przedstawionego zagadnienia, w pierwszej kolejności należy przybliżyć występujące w aktualnie obowiązującym prawie karnym tryby (sposoby) ścigania przestępstw. Wyróżnić możemy tutaj dwa podstawowe tryby: tryb prywatnoskargowy oraz publicznoskargowy. W pierwszym przypadku przestępstwa ścigane są z oskarżenia prywatnego co oznacza, że postępowanie przed sądem karnym uruchamiane jest na skutek wniesienia przez pokrzywdzonego, czyli osobę, której dobro prawne zostało przez przestępstwo bezpośrednio naruszone lub zagrożone naruszeniem, prywatnego aktu oskarżenia. Oskarżyciel publiczny - prokurator - tylko wyjątkowo, jeżeli uzna, że wymaga tego ważny interes społeczny, wnosi akt oskarżenia w sprawach o przestępstwa prywatnoskargowe. Dzieje się to najczęściej w przypadkach, gdy osoby pokrzywdzone są nieporadne i nie są w stanie samodzielnie zadbać o własne interesy albo w sytuacji, gdy przestępstwo prywatnoskargowe związane jest z zarzucanym oskarżonemu przestępstwem ściganym z oskarżenia publicznego.

Ściganie przestępstw publicznoskargowych może przybrać dwojaką postać: trybu bezwarunkowego oraz trybu warunkowego zależnego np. od wniosku pokrzywdzonego. W przypadku trybu bezwarunkowego postępowanie może być prowadzone przez organ powołany do ścigania przestępstw z jego własnej inicjatywy - z urzędu - niezależnie od czyjegoś żądania, woli pokrzywdzonego, a nawet wbrew woli pokrzywdzonego. Z kolei w przypadku przestępstw, które ścigane są na wniosek pokrzywdzonego, organ procesowy nie ma samodzielnych uprawnień do tego, aby po powzięciu wiadomości o popełnieniu takiego przestępstwa z urzędu, z własnej inicjatywy, wszcząć postępowanie karne. Niezbędnym do tego warunkiem jest złożenie przez pokrzywdzonego wyraźnego wniosku o ściganie sprawcy przestępstwa. Od chwili złożenia wniosku o ściganie, postępowanie toczy się już dalej z urzędu. Zaznaczyć w tym miejscu należy, iż w żadnym wypadku wniosku takiego nie zastępuje wezwanie funkcjonariuszy Policji na interwencję przez osobę pokrzywdzoną.

W polskim ustawodawstwie karnym ściganie przestępstw z urzędu, w trybie bezwarunkowym, jest zasadą. Przestępstwa opisane w ustawie karnej są przestępstwami prywatnoskargowymi bądź ściganymi na wniosek uprawnionej osoby tylko wówczas, gdy sama ustawa wyraźnie na to wskazuje. Aby jednak organ powołany do ścigania przestępstw mógł wydać postanowienie o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia musi posiadać dostateczne informacje, które uzasadniają podejrzenie popełnienia przestępstwa. Źródłem takich wiadomości może być przykładowo zawiadomienie przez pokrzywdzonego o popełnieniu przestępstwa.

Przed przystąpieniem do omówienia przysługujących Państwu uprawnień, wcześniej jeszcze należy wskazać, jakie czyny zabronione opisane w ustawie karnej, mogą zostać zarzucone Państwa sąsiadowi.

Groźba

Otóż zgodnie z art. 190 kodeksu karnego, przestępstwo tzw. groźby karalnej - popełnia ten, kto grozi innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę lub szkodę osoby najbliższej, jeżeli groźba wzbudza w zagrożonym uzasadnioną obawę, że będzie spełniona. Przestępstwo to może zostać zarzucone sprawcy wówczas, gdy jego zachowanie wypełni wszystkie znamiona opisane w tym przepisie, a więc wówczas, gdy:

sprawca groził innej osobie popełnieniem przestępstwa,
przestępstwo to ma być popełnione na szkodę osoby, wobec której groźba jest wypowiadana lub osoby jej najbliższej,
groźba musi wzbudzać obawę, że będzie spełniona,
obawa musi być uzasadniona.

O ile pierwsze dwa znamiona powyższego typu czynu wydają się być klarowne, o tyle dwa kolejne wymagają krótkiego komentarza. W literaturze przedmiotu przyjmuje się, że groźba wzbudza w zagrożonym obawę, że będzie spełniona, jeżeli pokrzywdzony poważnie traktuje wyrażoną groźbę i uważa jej spełnienie za realne. Z kolei obawa pokrzywdzonego, że groźba zostanie spełniona jest uzasadniona wówczas, gdy każdy człowiek o podobnej do zagrożonego osobowości i w podobnej sytuacji również odczuwałby obawę przed taką groźbą (W. Świda, Prawo karne, Warszawa 1986, s. 499). W tym miejscu należy podkreślić, że przestępstwo opisane w art. 190 kk jest przestępstwem ściganym na wniosek pokrzywdzonego, a więc osoby, w stosunku do której były kierowane groźby. Być może z tego względu funkcjonariusze Policji nie wydali postanowienia o wszczęciu dochodzenia w sprawie o popełnienie przestępstwa stosowania gróźb karalnych przez sąsiada Państwa. Takiego wniosku nie zastępuje bowiem wezwanie funkcjonariuszy Policji na interwencję przez osobę pokrzywdzoną.

Uszkodzenie ciała i naruszenie nietykalności cielesnej

Uderzenie przez sąsiada Pani brata, w zależności od obrażeń jakie wywołało może być różnie kwalifikowane. Jeżeli uderzenie kijem spowodowało obrażenia ciała w postaci naruszenia czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia trwający dłużej niż 7 dni, wówczas sąsiadowi może zostać przedstawiony zarzut spowodowania średniego uszczerbku na zdrowiu kwalifikowanego z art. 157 §1 kk. Przestępstwo to ścigane jest z oskarżenia publicznego z urzędu i nie wymaga wniosku osoby pokrzywdzonej. Jeżeli zaś naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia nie trwały dłużej niż 7 dni, czyn ten kwalifikowany będzie z art. 157 §2 kk, którego ścigane następuje już z oskarżenia prywatnego.

Jeżeli jednak uderzenie kijem nie spowodowało u Pani brata naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia, wówczas czyn ten mógłby być kwalifikowany jedynie jako przestępstwo naruszenia nietykalności cielesnej, opisane w art. 217 kk (ścigane również z oskarżenia prywatnego). Co należy podkreślić, ocena następstw, jakie niosło za sobą zachowanie sąsiada będzie wynikiem opinii biegłego lekarza, powołanego przez organ prowadzący postępowanie przygotowawcze.

Zniewaga

Z przedstawionego opisu sytuacji można wyprowadzić jeszcze jeden zarzut. Otóż zachowanie sąsiada mogło nosić również znamiona przestępstwa znieważenia opisanego w art. 216 kk, ściganego z oskarżenia prywatnego. Znieważenie polega na ubliżeniu komuś lub też na innym obraźliwym zachowaniu się wobec konkretnej osoby. O uznaniu określonego zachowania się za zniewagę decydują w pierwszym rzędzie ogólnie przyjęte normy obyczajowe, w świetle których pewne słowa, zachowania lub gesty uznaje się za obraźliwe (J. Wojciechowski (w:) A. Wąsek (red), Kodeks Karny Część szczególna. Komentarz do artykułów 117-221 Tom I, C.H. Beck, Warszawa 2004, s. 1123).

Bójka

Warto jedynie na marginesie wspomnieć, że w sytuacji, w której doszło do wymiany ciosów pomiędzy sąsiadem a Pani bratem i innymi członkami rodziny istnieje ryzyko, że całe zajście może zostać zakwalifikowane jako bójka - przestępstwo z art. 158 kk. W przypadku bójki charakterystyczne jest to, iż wszyscy uczestnicy zajścia mogą być pociągnięci do odpowiedzialności karnej. Gdyby zatem, teoretycznie, prokurator lub sąd zakwalifikował całe zdarzenie jako bójkę właśnie, wówczas nie tylko sąsiad, ale także członkowie Pani rodziny biorący aktywny udział w zajściu mogliby zostać ukarani.

Zawiadomienie o przestępstwie

Przechodząc do wskazania przysługujących w opisanym stanie faktycznym uprawnień, pierwszym na jakie należy wskazać jest prawo, a zarazem społeczny obowiązek, zawiadomienia prokuratora lub Policji o popełnieniu przestępstwa. Od tej czynności mogą w zasadzie zależeć dalsze uprawnienia do żądania ścigania sprawcy popełnionych na Państwa szkodę przestępstw. Zawiadomienia tego można dokonać pisemnie lub ustnie do protokołu i jak zostało to wskazane, powinno zawierać wniosek o ściganie i ukaranie sprawcy przestępstwa gróźb karalnych. Istotne jest również, aby zawiadomienia o każdym z popełnionych przestępstw dokonała osoba nim pokrzywdzona. Ponadto zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa, aby wywołało oczekiwany skutek, powinno dokładnie opisywać zarzucany sprawcy czyn, dowody, które mogą pomóc w dokładnym ustaleniu stanu faktycznego (np. podawać dane świadków zdarzenia) oraz dane osoby pokrzywdzonej.

Obowiązki organów ścigania

Z chwilą przyjęcia zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa organ procesowy, prokurator lub Policja, obowiązani są do podjęcia czynności mających na celu ustalenie, czy faktycznie zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia wskazanych przestępstw. Ponadto organ powołany do prowadzenia postępowania obowiązany jest bez nieuzasadnionej zwłoki wydać postanowienie o wszczęciu lub odmowie wszczęcia dochodzenia. W tym miejscu należy zwrócić uwagę na to, że w przypadku, gdy postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia wyda Policja, postanowienie to powinno zostać zatwierdzone przez prokuratora.

W każdym wypadku o wszczęciu lub odmowie wszczęcia dochodzenia organ prowadzący postępowanie powinien powiadomić składającego zawiadomienie. Jeżeli składający zawiadomienie w ciągu 6 tygodni nie zostanie powiadomiony o wszczęciu lub o odmowie wszczęcia dochodzenia, może wnieść zażalenie do prokuratora nadrzędnego albo powołanego do nadzoru na organem, któremu złożono zawiadomienie. Podobnie jest, jeżeli zostanie wydane postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia. Osoba pokrzywdzona przestępstwem może wówczas złożyć pisemne zażalenie na to postanowienie. Składa się je za pośrednictwem prokuratora, który wydał lub zatwierdził zaskarżone postanowienie, do prokuratora nad nim nadrzędnego.

Procedura

Wydanie postanowienia o wszczęciu dochodzenia nie oznacza jeszcze, że w sprawie zostanie skierowany do sądu akt oskarżenia. Organ prowadzący postępowanie przygotowawcze może bowiem wydać postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego. Gdyby zaistniała taka sytuacja, pokrzywdzonemu znowu przysługuje prawo do wniesienia zażalenia na postanowienie o umorzeniu dochodzenia, które wnosi się za pośrednictwem prokuratora, który wydał lub zatwierdził zaskarżone postanowienie, do prokuratora nad nim nadrzędnego.

Jeżeli prokurator nadrzędny przychyli się do zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia lub do zażalenia na postanowienie o umorzeniu dochodzenia, uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę do dalszego prowadzenia. Jeżeli jednak zażalenia nie uwzględni, kierowane jest ono do sądu. Sąd bada wówczas jego zasadność. Jeżeli sąd nie przychyli się do zażalenia, postanowienie prokuratora uprawomocnia się i postępowanie przygotowawcze na tym się kończy. Jeżeli zaś sąd uwzględni zarzuty przedstawione w zażaleniu, uchyla zaskarżone postanowienie i w miarę potrzeby może wskazać prokuratorowi na okoliczności, które powinien wyjaśnić lub na czynności, które należy przeprowadzić.

Może zdarzyć się i tak, że pomimo uchylenia przez sąd postanowienia o odmowie wszczęcia dochodzenia lub o jego umorzeniu, prokurator ponownie wyda postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia lub ponownie wyda postanowienie o jego umorzeniu. W takiej sytuacji pokrzywdzony, który wcześniej wniósł zażalenie może powtórne postanowienie również zaskarżyć. Jeżeli jednak prokurator nadrzędny utrzyma w mocy zaskarżone postanowienie, zażalenie nie jest już kierowane do sądu, a pokrzywdzony może w terminie miesiąca od doręczenia mu postanowienia wnieść własny akt oskarżenia do sądu. Powinien w takiej sytuacji dołączyć po jednym egzemplarzu pisma dla oskarżonego i prokuratora.

Kolejnym istotnym uprawnieniem, które przysługuje pokrzywdzonemu w postępowaniu przygotowawczym (po wydaniu postanowienia o wszczęci dochodzenia) jest prawo inicjatywy dowodowej. Pokrzywdzony może zgłaszać wnioski o przeprowadzenie określonych dowodów. Przysługuje mu również prawo uczestniczenia w czynnościach postępowania przygotowawczego (np. przy przesłuchaniu świadków), jeżeli tego zażąda. Mogą Państwo również żądać, od organu prowadzącego dochodzenie, aby sprawa została skierowana na drogę postępowania mediacyjnego. Wymagana jest do tego jednak zgoda oskarżonego. Z uwagi jednak na zachowanie Państwa sąsiada prawdopodobieństwo wyrażenia zgody na przeprowadzenie mediacji wydaje się być niewielkie.

Podsumowując powyższe należy wskazać, iż dysponują Państwo (jako osoby pokrzywdzone) określonymi instrumentami prawnymi pozwalającymi na przymuszenie organu powołanego do ścigania przestępstw - prokuratora lub Policji - do tego, aby wszczął i prowadził postępowanie przygotowawcze. Jednakże ze względu na to, że potencjalne zarzuty mogą dotyczyć przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego, wielce prawdopodobne jest, że organy ścigania nie będą chciały podejmować czynności procesowych w sprawie tych przestępstw i koniecznym będzie w tej sytuacji wystąpienie do sądu z prywatnym aktem oskarżenia.

Zespół
e-prawnik.pl

Komentarze