Zajęcie sprzedanych udziałów w spółce przez komornika - opinia prawna

Opinia prawna

Niniejsza opinia prawna została sporządzona na podstawie następujących aktów prawnych:

• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 roku kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 1964 r., Nr 43 poz. 296 ze zmianami) - dalej: k.p.c.

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r. Nr 16 poz. 93 ze zmianami) - dalej: k.c.

• Ustawa z dnia 15 września 2000 roku kodeks spółek handlowych (Dz. U. 2000 r., Nr 94 poz. 1037 ze zmianami) - dalej: k.s.h.

Zajęcie udziałów, skarga pauliańska

Jak wynika z przedstawionego stanu faktycznego, zajęcie praw majątkowych w postaci udziałów w spółce z o.o. zostało już dokonane. W wyniku tego zajęcia, zgodnie z art. 910 § 1 k.p.c., dłużnik (czyli Pan) nie może rozporządzać, obciążać ani realizować zajętego prawa, jak również nie może pobierać żadnego świadczenia przysługującego z zajętego prawa (np. pobierania dywidendy). Jeżeli zbycie udziałów na rzecz kuzyna miało miejsce przed dokonaniem zajęcia (a tak wynika z przedstawionego stanu faktycznego, zgodnie z którym zbycie nastąpiło półtora roku temu), to jest ono prawnie skuteczne. Jedyną możliwość zanegowania skuteczności zbycia daje tzw.

skarga pauliańska, uregulowana w kodeksie cywilnym (art. 527 - 534). Zgodnie z art. 527 § 1 k.c., gdy wskutek czynności prawnej dłużnika (czyli Pana) dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej ostrożności mogła się dowiedzieć. W analizowanym stanie faktycznym czynnością prawną, do której mogłaby mieć zastosowanie tzw. skarga pauliańska, będzie zbycie udziałów na rzecz Pańskiego kuzyna. Aby skutecznie realizować roszczenie ze skargi pauliańskiej, wierzyciel musi udowodnić spełnienie się kilku podstawowych przesłanek umożliwiających zastosowanie art. 527 k.c., aczkolwiek odnośnie niektórych z nich, kodeks cywilny wprowadza pewne domniemania. Po pierwsze, czynność prawa musi być dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli. Zgodnie z art. 527 § 2 k.c., czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Poprzez niewypłacalność należy rozumieć brak możliwości zaspokajania zobowiązań finansowych dłużnika. Po drugie, wierzyciel musi udowodnić, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Udowodnienie tej przesłanki jest niezwykle trudne i polegać będzie na wykazaniu świadomości po stronie dłużnika, iż zbywając udziały działał w tym celu, aby pokrzywdzić wierzycieli, tj. aby popaść w stan niewypłacalności lub też pogłębić istniejący po stronie dłużnika ten stan. Przepisy kodeksu cywilnego ustanawiają jednak domniemanie w tej kwestii, mające zastosowanie w przypadku, gdy uzyskanie korzyści majątkowej przez osobę trzecią nastąpiło nieodpłatnie (w formie darowizny). Jeżeli przysporzenie na rzecz osoby trzeciej (na rzecz kuzyna) nastąpiło w formie darowizny, a w wyniku tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny lub też w chwili dokonania darowizny był już niewypłacalny, domniemywa się, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Po trzecie, skuteczność skargi pauliańskiej uzależniona jest także od uwodnienia, iż osoba trzecia, która w wyniku czynności prawnej uzyskała korzyść majątkową wiedziała lub przy zachowaniu należytej ostrożności mogła wiedzieć, że dłużnik dokonując czynności prawnej działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Również w tym zakresie kodeks cywilny wprowadza pewne domniemania. Zgodnie z art. 527 § 3 k.c., jeżeli skutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkowa osoba będąca w bliskim stosunku z dłużnikiem, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Istnienie bliskich stosunków uzależnione jest oczywiście od sytuacji faktycznej, a sam fakt, iż ową osobą trzecią był Pański kuzyn nie przesądza jeszcze o istnieniu pomiędzy Panami o bliskich stosunkach. Mając jednak na uwadze fakt, iż współpracujecie Panowie przy przedsięwzięciu gospodarczym (jako udziałowcy spółki z o.o.), można przypuszczać, iż pozostajecie w bliskich stosunkach w rozumieniu art. 527 § 3 k.c.). Ponadto, jeżeli czynność prawna dłużnika została dokonana nieodpłatnie, wierzyciel może skorzystać ze skargi pauliańskiej bez konieczności wykazania, iż osoba trzecia wiedziała o tym, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Należy pamiętać, że skarga pauliańska może znaleźć także zastosowanie także do dłużnika, który w chwili dokonania czynności prawnej działał w zamiarze pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli (art. 530 k.c.). W takim przypadku wszystkie przesłanki, o których mowa powyżej także muszą być spełnione, przy czym gdy czynność prawna została dokonana odpłatnie, wierzyciel może żądać uznania jej za bezskuteczną w stosunku do siebie tylko wówczas, gdy osoba trzecia o zamiarze dłużnika do działania ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli wiedziała.

Należy podkreślić, że ewentualne uznanie zbycia udziałów za bezskuteczne w stosunku do Pana wierzyciela nie pozbawia przymiotu ważności samego zbycia. Pański kuzyn nadal będzie prawnym właścicielem tych udziałów, a jedynie w stosunku do Pańskiego wierzyciela, który zdoła wykazać przesłanki skargi pauliańskiej, kuzyn będzie traktowany tak, jak gdyby nie posiadł tych udziałów. Pana wierzyciel będzie mógł dochodzić przez komornika swoich praw z tych udziałów bezpośrednio od Pana kuzyna tak, jak gdyby pozostały one Pana własnością.

Jeżeli natomiast kuzyn dokona dalszego zbycia tych udziałów na rzecz osoby trzeciej, niepowiązanej z Panem, Pański wierzyciel będzie mógł dochodzić swoich praw bezpośrednio od tej osoby, jeżeli wykaże, że wiedziała ona o okolicznościach uznania poprzedniej czynności za bezskuteczną lub jeżeli zbycie udziałów nastąpi nieodpłatnie (np.

w drodze darowizny). Przepisy o skardze pauliańskiej mają bowiem zastosowanie nie tylko do bezpośredniego nabywcy, lecz także do kolejnych osób, które stały się właścicielami poszczególnych składników majątku dłużnika działającego w celu pokrzywdzenia wierzycieli. Jedynie zatem zbycie udziałów na rzecz osoby, która nie jest świadoma, że działania wierzyciela były nakierowane na pokrzywdzenie wierzycieli, skutecznie zabezpieczy je przed zajęciem komorniczym.

Dywidenda

Jeżeli chodzi o możliwość ograniczenia kwot przeznaczonych na wypłatę dywidendy w spółce z o.o. należy pamiętać, że zgodnie z art. 191 § 1 k.s.h., wspólnik ma prawo do udziału w zysku wynikającym z rocznego sprawozdania finansowego i przeznaczonego do podziału uchwałą zgromadzenia wspólników, z uwzględnieniem przepisu art. 195 § 1 k.s.h. Przepis ten nie ustanawia automatycznego obowiązku wypłaty dywidendy, lecz decyzję w tym zakresie pozostawia zgromadzeniu wspólników. Zgromadzenie wspólników może przeznaczyć określoną część zysku wynikającego z rocznego sprawozdania finansowego na wypłatę dywidendy, lub też nie przeznaczać żadnej kwoty na ten cel. O tym jaka kwota zostanie wypłacona wspólnikom w formie dywidendy decyduje uchwała zgromadzenia wspólników i w tej formie można ograniczyć wypłatę dywidendy, jeżeli takie są potrzeby spółki.