Jak osoby samotnie wychowujące dzieci mogą rozliczyć się z PIT?

U kogo są opodatkowane dochody małoletnich dzieci?  

Zasadą jest, że dochody małoletnich dzieci własnych i przysposobionych, z wyjątkiem dochodów z ich pracy, stypendiów oraz dochodów z przedmiotów oddanych im do swobodnego użytku, podlegające opodatkowaniu na terytorium Polski, dolicza się do dochodów rodziców, chyba że rodzicom nie przysługuje prawo pobierania pożytków ze źródeł przychodów dzieci.

Jeżeli małżonkowie podlegają odrębnemu opodatkowaniu, dochody małoletnich dzieci dolicza się po połowie do dochodu każdego z małżonków.  Nie dotyczy to małżonków, w stosunku do których orzeczono separację w rozumieniu odrębnych przepisów. 

Kto może rozliczać się z PIT w sposób przewidziany dla osoby samotnie wychowującej dzieci?

Jeżeli osoba samotnie wychowująca dzieci spełnia określone w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych warunki, to może - na swój wniosek - określić podatek w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy swoich dochodów. Taki sposób opodatkowania może przynieść podatnikom korzyści, np. gdy dzięki temu podatnik będzie opodatkowany niższą stawką ze skali podatkowej.

Jakie warunki trzeba spełniać?

Z wnioskiem o obliczenie podatku w sposób przewidziany dla osoby samotnie wychowującej dzieci może wystąpić osoba, która w roku podatkowym łącznie spełniała następujące warunki:

1)   ma miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (tj. podlega nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu w Polsce);

2)   samotnie wychowywała dzieci:

• małoletnie (które nie ukończyły 18 lat), bez względu na to, czy dzieci te uczą się i czy osiągają jakieś własne dochody,
• bez względu na ich wiek, które zgodnie z odrębnymi przepisami otrzymywały zasiłek pielęgnacyjny lub rentę socjalną, 
• do ukończenia 25 lat, uczące się w szkołach, o których mowa w przepisach o systemie oświaty, przepisach o szkolnictwie wyższym lub w przepisach regulujących system oświatowy lub szkolnictwo wyższe obowiązujących w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie, jeżeli w roku podatkowym nie uzyskały
  • dochodów podlegających opodatkowaniu na zasadach ogólnych według skali podatkowej PIT (określonej w art. 27 ustawy) - nie licząc dochodów zwolnionych od podatku dochodowego (np. alimentów) i renty rodzinnej - lub
  • dochodów uzyskanych z odpłatnego zbycia papierów wartościowych lub pochodnych instrumentów finansowych, i z realizacji praw z nich wynikających oraz z odpłatnego zbycia udziałów w spółkach mających osobowość prawną oraz z tytułu objęcia udziałów (akcji) w spółkach mających osobowość prawną albo wkładów w spółdzielniach w zamian za wkład niepieniężny w postaci innej niż przedsiębiorstwo lub jego zorganizowana część (określonych w art. 30b)
 

w łącznej wysokości przekraczającej kwotę stanowiącą iloraz kwoty zmniejszającej podatek oraz stawki podatku, określonych w pierwszym przedziale skali podatkowej;

3)   ani do tej osoby, ani do jej dziecka w roku podatkowym nie miały zastosowania przepisy:

• art. 30c ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (tj. opodatkowanie działalności gospodarczej liniową stawką 19%),
• ani ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym, regulujące między innymi opodatkowanie niektórych przychodów (dochodów) osób fizycznych w formie karty podatkowej, ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych, bądź zryczałtowanego podatku dochodowego od przychodów osób duchownych. Zasada  ta nie dotyczy osób, osiągające przychody z tytułu umowy najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy lub innych umów o podobnym charakterze, jeżeli umowy te nie są zawierane w ramach prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej, nie korzystających jednocześnie z opodatkowania przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej lub z działów specjalnych produkcji rolnej na zasadach określonych w art. 30c albo w ustawie o zryczałtowanym podatku dochodowym, albo w ustawie z dnia 24 sierpnia 2006 r. o podatku tonażowym.  
• ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 r. o podatku tonażowym.

4)   wyrażony w zeznaniu podatkowym wniosek o opodatkowanie dochodów w sposób przewidziany dla osób samotnie wychowujących dzieci został przez tę osobę złożony nie później niż w terminie określonym do złożenia zeznania za rok podatkowy, czyli za 2012 r. do 30 kwietnia 2013 r. 

Z tej formy rozliczenia mogą skorzystać wszyscy samotni rodzice (opiekunowie prawni) uzyskujący dochody opodatkowane na zasadach ogólnych według skali podatkowej, a więc zarówno utrzymujący się z pracy na etacie, jak i prowadzący działalność gospodarczą, a także emeryci, renciści, bezrobotni. 

Kogo można uznać za osobę samotnie wychowującą dzieci?

Za osobę samotnie wychowującą dzieci uważa się jednego z rodziców albo opiekuna prawnego, jeżeli osoba ta jest panną, kawalerem, wdową, wdowcem, rozwódką, rozwodnikiem albo osobą, w stosunku do której sąd orzekł separację w rozumieniu odrębnych przepisów. Za osobę samotnie wychowującą dzieci uważa się również osobę pozostającą w związku małżeńskim, jeżeli jej małżonek został pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności. Taka osoba ma prawo do preferencyjnego rozliczenia swoich dochodów osiągniętych w 2012 roku.

Jeżeli rodzice dzieci są rozwiedzeni, to z preferencyjnego rozliczenia może skorzystać ten rodzic, który faktycznie wychowuje dziecko. Nie ma tu znaczenia, czy dzieci tylko część roku, czy też cały rok przebywają z tym rodzicem. Jeżeli natomiast jedno dziecko faktycznie wychowuje matka, a drugie ojciec, to z preferencyjnego rozliczenia mogą skorzystać oboje rodzice.  

Pamiętaj, że:

• Dla możliwości preferencyjnego rozliczenia się osoby samotnie wychowującej dziecko nie ma znaczenia, czy była ona osobą samotnie wychowującą dziecko przez cały rok podatkowy, czy tylko przez część roku. Nie ma tu znaczenia, czy dziecko (dzieci) przez cały rok podatkowy było małoletnie i czy rodzic lub opiekun je wychowujący był przez cały rok podatkowy osobą samotną.

Rozliczenie nierezydentów

Ponadto taki preferencyjny sposób opodatkowania ma zastosowanie do osób, które podlegają ograniczonemu obowiązkowi podatkowemu w Polsce (tj. nie mają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej miejsca zamieszkania), samotnie wychowujących w roku podatkowym dzieci, jeżeli łącznie spełniają następujące warunki:

1. mają miejsce zamieszkania dla celów podatkowych w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo w Konfederacji Szwajcarskiej, 
2. osiągnęły podlegające opodatkowaniu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przychody w wysokości stanowiącej co najmniej 75 % całkowitego przychodu osiągniętego w danym roku podatkowym,
3. udokumentowały certyfikatem rezydencji miejsce zamieszkania dla celów podatkowych i
4. istnieje podstawa prawna wynikająca z umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania lub innych ratyfikowanych umów międzynarodowych, których stroną jest Rzeczpospolita Polska, do uzyskania przez organ podatkowy informacji podatkowych od organu podatkowego państwa, w którym osoba fizyczna ma miejsce zamieszkania dla celów podatkowych.  

Za całkowite przychody uważa się przy tym  przychody osiągnięte ze źródeł określonych w art. 10 ust. 1, bez względu na miejsce położenia tych źródeł przychodów. Na żądanie organów podatkowych lub organów kontroli skarbowej podatnicy podlegają ograniczonemu obowiązkowi podatkowemu w Polsce, korzystający z rozliczenia przewidzianego dla osoby samotnie wychowującej dzieci, są obowiązani udokumentować wysokość całkowitych przychodów osiągniętych w danym roku podatkowym, przedstawiając zaświadczenie wydane przez właściwy organ podatkowy innego niż Rzeczpospolita Polska państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub innego państwa należącego do Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo Konfederacji Szwajcarskiej, w którym osoby te mają miejsce zamieszkania dla celów podatkowych lub inny dokument potwierdzający wysokość całkowitych przychodów osiągniętych w danym roku podatkowym.

Kto nie skorzysta?

Preferencyjne opodatkowanie nie jest możliwe, gdy:

1. do osoby samotnie wychowującej dzieci lub do jej dziecka mają zastosowanie przepisy dotyczące opodatkowania dochodów z działalności gospodarczej - według 19%-owej stawki podatku;
2. do osoby samotnie wychowującej dzieci lub do jej dziecka mają zastosowanie przepisy:

• ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne w zakresie opodatkowania przychodów: ryczałtem ewidencjonowanym, kartą podatkową lub zryczałtowanym podatkiem od przychodów osób duchownych,  
• ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 r. o podatku tonażowym. 
• Nie ma natomiast przeszkód do preferencyjnego rozliczenia się w sytuacji, gdy rodzic lub dziecko opodatkowuje ryczałtem ewidencjonowanym przychody z najmu, dzierżawy lub innych umów o podobnym charakterze, jeżeli umowy te nie są zawierane w ramach prowadzonej działalności gospodarczej (np. wynajem mieszkania), nie korzystając jednocześnie z opodatkowania przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej lub z działów specjalnych produkcji rolnej na zasadach określonych w art. 30c albo w ustawie o zryczałtowanym podatku dochodowym, albo  o podatku tonażowym. 

Warunkiem skorzystania z preferencyjnego rozliczenia się osoby samotnie wychowującej dziecko jest złożenie wniosku poprzez zaznaczenie odpowiedniego kwadratu na formularzu PIT-37 lub PIT-36 oraz podpisanie zeznania podatkowego, które należy złożyć w terminie do 30 kwietnia następnego roku za rok poprzedni. Brak podpisu jest równoznaczny z brakiem złożenia wniosku i uniemożliwia preferencyjne rozliczenie.

W jaki sposób samotnie wychowujący dzieci mogą się rozliczać?

Jeżeli osoba samotnie wychowująca dzieci spełnia ww. warunki, to może - na swój wniosek - określić podatek w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy swoich dochodów, z tym że do dochodów osoby samotnie wychowującej dzieci nie wlicza się dochodów (przychodów) opodatkowanych w sposób zryczałtowany na zasadach określonych w ustawie (np. od wygranych w grach liczbowych, dywidend, odsetek od lokat bankowych itp.) oraz nie dolicza się dochodów uzyskanych przez pełnoletnie dziecko.  

Pamiętaj, że:

• Pełnoletnie dziecko, które w roku podatkowym uzyskało dochody podlegające opodatkowaniu, jest obowiązane do samodzielnego złożenia zeznania podatkowego o wysokości dochodów osiągniętych od dnia uzyskania pełnoletniości (również w sytuacji, gdy dochód uzyskany od tego dnia nie przekroczył w roku podatkowym 2012 kwoty 3.091 zł).

Przy preferencyjnym opodatkowaniu podatek dochodowy oblicza się następująco:

• od sumy dochodów osoby samotnie wychowującej dzieci odejmuje się wydatki podlegające odliczeniu od dochodu (np.: składki na ubezpieczenie społeczne, wydatki rehabilitacyjne),
• pozostałą kwotę dzieli się przez dwa,
• od tak ustalonej połowy dochodu po zaokrągleniu do pełnych złotych (podstawa opodatkowania) oblicza się podatek według skali podatkowej,
• uzyskaną kwotę mnoży się razy dwa,
• tak obliczony podatek, w pierwszej kolejności podlega zmniejszeniu o składki na powszechne ubezpieczenie zdrowotne w Narodowym Funduszu Zdrowia, a następnie o poniesione wydatki na cele mieszkaniowe, tj. wydatki podlegające odliczeniu w ramach ulgi budowlanej, remontowej, o ile osoba samotna nabyła prawo do takich odliczeń. Odliczeniu od podatku, w ramach praw nabytych, podlega także ulga z tytułu wyszkolenia uczniów przyznana podatnikowi prowadzącemu działalność gospodarczą.  

Tak obliczony podatek, po odliczeniach, jest podatkiem należnym od osoby samotnie wychowującej dziecko.  

Pamiętaj, że:

• Nie jest istotne, ile dzieci ma na utrzymaniu samotny rodzic (opiekun prawny). Podatek w podwójnej wysokości, ale od połowy dochodów, płaci się wychowując samotnie zarówno jedno dziecko jak i dwoje lub więcej dzieci.

Zasadniczo dochody małoletnich dzieci dolicza się do dochodów rodziców lub opiekunów prawnych i należy je wykazać w zeznaniu rocznym i załączniku PIT/M do zeznania. Od tej zasady łącznego opodatkowania dochodów rodziców z dochodami małoletnich dzieci są jednak wyjątki:

• do dochodów rodziców nie dolicza się dochodów dzieci osiąganych z ich pracy, stypendiów oraz dochodów z przedmiotów oddanych im do swobodnego użytku (np. gdy dziecko otrzymuje dochody za wypożyczenie koledze otrzymanego w prezencie od rodziców roweru),
• dochodów małoletnich dzieci nie dolicza się do dochodów rodziców także wtedy, gdy rodzicom nie przysługuje prawo pobierania pożytków z tych dochodów.  

Małoletnie dziecko może wykonywać pracę na podstawie umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o praktyczną naukę zawodu. Dochody z tego tytułu nie podlegają doliczeniu do dochodów rodziców. Opodatkowanie ich ciąży na małoletnim dziecku. Wówczas rodzic, składając w imieniu małoletniego dziecka odrębne zeznanie, wpisuje imię i nazwisko dziecka oraz podpisuje druk za dziecko w jego imieniu.

Dzieci pełnoletnie

Dzieci pełnoletnie, które nie skończyły 25 lat, muszą spełniać dwa warunki, aby rodzice lub opiekunowie samotnie ich wychowujący, mogli skorzystać z preferencyjnego rozliczenia:

1. dziecko musi uczyć się w szkole (publicznej lub niepublicznej, krajowej lub zagranicznej) podstawowej, gimnazjum, szkole ponadgimnazjalnej lub uczelni wyższej (państwowej lub niepaństwowej).
   Nie ma tu znaczenia, czy dziecko uczy się lub studiuje w dziennie (stacjonarnie), czy też wieczorowo albo zaocznie.
2. dziecko nie może uzyskiwać w roku podatkowym:

• dochodów podlegających opodatkowaniu na zasadach ogólnych według skali podatkowej PIT (określonej w art. 27 ustawy) lub
• dochodów uzyskanych z odpłatnego zbycia papierów wartościowych lub pochodnych instrumentów finansowych, i z realizacji praw z nich wynikających oraz z odpłatnego zbycia udziałów w spółkach mających osobowość prawną oraz z tytułu objęcia udziałów (akcji) w spółkach mających osobowość prawną albo wkładów w spółdzielniach w zamian za wkład niepieniężny w postaci innej niż przedsiębiorstwo lub jego zorganizowana część (określonych w art. 30b)

w łącznej wysokości przekraczającej kwotę stanowiącą iloraz kwoty zmniejszającej podatek oraz stawki podatku, określonych w pierwszym przedziale skali podatkowej (tj. 3.088,68 zł). Przekroczenie tego limitu dochodów powoduje definitywną utratę prawa do preferencyjnego rozliczenia się przez osobę samotnie wychowującą dziecko. Do tego limitu nie wlicza się  dochodów zwolnionych od podatku dochodowego (np. alimentów, stypendiów do 2.200 zł) i renty rodzinnej.

Pamiętaj, że:

• Prawo do preferencyjnego opodatkowania osoby samotnie wychowującej pełnoletnie dziecko za dany rok przysługuje także, gdy dziecko osiągnie 25 rok życia w trakcie roku podatkowego.

W zeznaniu rocznym składanym przez rodzica (opiekuna prawnego) nie uwzględnia się dochodów dziecka pełnoletniego. Dorosłe dziecko, które uzyskało własne dochody jest odrębnym podatnikiem i składa własne zeznanie podatkowe.

Natomiast gdy rodzic (opiekun prawny) samotnie wychowuje uczące się lub studiujące pełnoletnie dziecko, które nie uzyskało żadnych dochodów i korzysta z preferencyjnego opodatkowania, podatnikiem jest tylko rodzic. W związku z tym, tylko on ma prawo do ulg i odliczeń.

Jeśli np. pełnoletnie dziecko pracuje i pracodawca pobierze od wypłacanych mu wynagrodzeń zaliczki na podatek dochodowy, a dochód dziecka ogółem nie przekroczył w 2012 roku kwoty 3.091 zł, to dziecko po złożeniu zeznania rocznego (dziecko pełnoletnie rozlicza się samodzielnie) odzyska całość pobranych wcześniej zaliczek na podatek dochodowy, bo stanowią one w całości nadpłatę. Natomiast rodzic rozliczy się tylko ze swoich dochodów w zeznaniu PIT-36 lub PIT-37 (w zależności od rodzaju uzyskiwanych dochodów) obliczając podatek należny w sposób wyżej opisany.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Tekst jednolity: Dz. U. 2012 r. poz. 361 ze zm.)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl