Jak wpłynąć na zmianę stronniczego sędziego w postępowaniu sądowoadministracyjnym? Skład sądu

W jakim składzie sądy administracyjne rozpoznają sprawy?

Podstawową zasadą jest, że sądy administracyjne rozpoznają toczące się przed nimi sprawy w składzie trzech sędziów zawodowych. Przykładowo trzech sędziów rozpoznaje sprawy wszczęte na skutek wniesienia skargi lub skargi kasacyjnej. Od tej zasady ustawa przewiduje jednak kilka wyjątków. Otóż w składzie jednego sędziego:

• sąd administracyjny rozpoznaje sprawy na posiedzeniu niejawnym,
• sąd rozpoznaje sprawy w trybie uproszczonym na posiedzeniu niejawnym,
• Naczelny Sąd Administracyjny orzeka w sprawie skargi kasacyjnej, która może być rozpoznawana na posiedzeniu niejawnym. Co do zasady skarga kasacyjna rozpoznawana jest na rozprawie. Wyjątkowo, na posiedzeniu niejawnym mogą być rozpoznawane skargi kasacyjne od postanowień wojewódzkich sądów administracyjnych kończących postępowanie w sprawie oraz skarg kasacyjnych opartych wyłącznie na podstawie naruszenia przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć wpływ na wynik sprawy. Wszystkie inne skargi kasacyjne rozpoznawane są na rozprawie w składzie trzech sędziów.

Ponadto zarządzenia poza rozprawą wydawane są przez przewodniczącego wydziału, a więc w składzie jednego sędziego.

Skład sądu orzekającego w danej sprawie nie powinien ulec zmianie w toku jej rozpoznawania. Wyjątkowo dopuszczalna jest zmiana w składzie orzekającym, ale tylko z przyczyn natury losowej (np. z powodu śmierci sędziego, poważnej choroby), bądź z powodu przeszkód prawnych. Do przeszkód prawnych wykluczających możliwość uczestnictwa sędziego z składzie orzekającym w danej sprawie należy zaliczyć przypadki uzasadniające wyłączenie sędziego.

W jakich przypadkach sędzia podlega wyłączeniu?

Sędzia orzekający w sprawie jest wyłączony z mocy samej ustawy w następujących sprawach:

1. w których jest stroną lub pozostaje z jedną z nich w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziałuje na jego prawa lub obowiązki – np. sprawa dotyczy nakazu rozbiórki samowoli budowlanej. Sędzia orzekający w tej sprawie jest najemcą jednego z lokali znajdujących się w tym budynku. Zatem sędzia pozostaje w stosunku prawnym (wynikającym z umowy najmu) ze stroną postępowania i wynik sprawy oddziałuje na jego prawa lub obowiązki (wynikające z tej umowy najmu);
2. swojego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia;
3. osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli;
4. w których był lub jest jeszcze pełnomocnikiem jednej ze stron;
5. w których świadczył usługi prawne na rzecz jednej ze stron lub jakiekolwiek inne usługi związane ze sprawą;
6. w których brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia, jak też w sprawach o ważność aktu prawnego z jego udziałem sporządzonego lub przez niego rozpoznanego oraz w sprawach, w których występował jako prokurator;
7. w których brał udział w rozstrzyganiu sprawy w organach administracji publicznej.

W powyższych przypadkach sędzia podlega wyłączeniu z mocy samej ustawy. W związku z tym nie jest konieczne podejmowanie jakichś dodatkowych działań, zmierzających do wyłączenia sędziego. Oczywiście, jeżeli sędzia pomimo zachodzących podstaw swojego wyłączenia nadal podejmuje czynności w sprawie, strona lub jej przedstawiciel powinni złożyć stosowny wniosek o wyłączenie sędziego.

Oprócz przypadków wymienionych powyżej, sędzia podlega wyłączeniu w przypadku, gdy między nim a stroną lub jej przedstawicielem zachodzi stosunek osobisty takiego rodzaju, że mógłby wywoływać wątpliwości co do bezstronności sędziego. Ten przypadek wyłączenia sędziego nie wymaga jakichś formalnych związków między stroną a sędzią. Dotyczy to stosunków osobistych, a więc jakichś zażyłych przyjaźni, konkubinatu itp. Możliwe jest również na tej podstawie wyłączenie sędziego w sprawie, w której stroną jest dalszy krewny lub powinowaty, jeżeli tylko stosunek osobisty jest tego rodzaju, że może budzić wątpliwości co do bezstronności sędziego w sprawie.
Uzasadniający wyłączenie stosunek osobisty dotyczyć ma związków między sędzią a stroną lub jej przedstawicielem. Stroną w postępowaniu sądowoadministracyjnym może być osoba fizyczna, osoba prawna lub inne jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, jeżeli przepisy prawa dopuszczają możliwość nałożenia na te jednostki obowiązków lub przyznania uprawnień. Przedstawicielstwo może występować w formie pełnomocnictwa, prokury lub przedstawicielstwa ustawowego. Tak więc niezależnie od formy przedstawicielstwa, osobisty związek z przedstawicielem uzasadnia wyłączenie sędziego.

Sędzia, który pozostaje w stosunku osobistym ze stroną lub jej przedstawicielem uzasadniającym wyłączenie, podlega wyłączeniu przez sąd na swoje żądanie lub na wniosek strony.

W jaki sposób można złożyć wniosek o wyłączenie sędziego?

Istnieją dwie możliwości złożenia wniosku o wyłączenie sędziego:

• na piśmie lub
• ustnie do protokołu posiedzenia.

W każdym jednak wypadku wniosek o wyłączenie sędziego powinien zostać złożony w sądzie, w którym sprawa się toczy. Nie jest zatem możliwe złożenie stosownego wniosku w innym sądzie niż w tym, w którym prowadzone jest postępowanie.

Czy strona składająca wniosek powinna udowodnić przyczyny wyłącznie?

Ustawa stanowi, że strona, która składa wniosek o wyłączenie sędziego powinna uprawdopodobnić przyczyny wyłączenia. Oznacza to, że strona składająca przedmiotowy wniosek powinna uwiarygodnić fakt podlegający uprawdopodobnieniu, przytoczyć okoliczności, które świadczą o dużym prawdopodobieństwie przetaczanej okoliczności. Uprawdopodobnienie nie wymaga zachowania wszystkich wymogów formalnych, jakie obowiązują przy przeprowadzaniu dowodu. Jest więc swego rodzaju udogodnieniem dla strony, która powołuje się na fakt uzasadniający wyłączenie sędziego.

Jeżeli wniosek o wyłączenie składa strona, która przystąpiła do rozprawy, oprócz powyższych okoliczności musi nadto uprawdopodobnić, że przyczyna wyłączenia dopiero później powstała lub stała się jej znana.

Kto decyduje o wyłączeniu sędziego?

O wyłączeniu sędziego decyduje sąd, w którym sprawa się toczy. Postanowienie w tej sprawie wydawane jest przez sąd w składzie trzech sędziów. Zapada ono na posiedzeniu niejawnym, po złożeniu wyjaśnień przez sędziego, którego dotyczy wniosek. Do czasu rozstrzygnięcia sprawy o wyłączenie sędzia może spełniać tylko czynności niecierpiące zwłoki.

Pamiętaj, że:

• Zmiana składu orzekającego sądu może nastąpić wyłącznie z przyczyn losowych, albo gdy sędzia nie może uczestniczyć w składzie orzekającym z powodu przeszkód prawnych.
• Powody wyłączenia trwają także po ustaniu uzasadniającego je małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli
• Jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy, postępowanie sądowe jest nieważne.
• Regulacje dotyczące wyłączenia sędziego stosuje się również odpowiednio do wyłączenia protokolanta, referendarza sądowego, asesora sądowego oraz prokuratora,
• W przypadku zgłoszenia w złej wierze wniosku o wyłączenie sędziego sąd administracyjny, oddalając wniosek, może skazać zgłaszającego wniosek na grzywnę do wysokości przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. 2002 r., Nr 153, poz. 1270).

Zespół
e-prawnik.pl