Jaka część majątku wspólnego nie podlega podziałowi po ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej?

W zasadzie majÄ…tek wspólny małżonków bÄ™dzie stanowiÅ‚ przedmiot podziaÅ‚u. Nie podlega natomiast podziaÅ‚owi majÄ…tek osobisty każdego z małżonków.

Czy majÄ…tek, który stanowi wspóÅ‚wÅ‚asność małżonków w częściach uÅ‚amkowych, podlega podziaÅ‚owi?

Nie bÄ™dzie również podlegaÅ‚ podziaÅ‚owi majÄ…tek, który stanowi wspóÅ‚wÅ‚asność małżonków, ale wspóÅ‚wÅ‚asność w częściach uÅ‚amkowych, a nie łącznÄ…. Jest to wiÄ™c majÄ…tek „wspólny” tylko w tym sensie, że małżonkowie sÄ… jego wspóÅ‚wÅ‚aÅ›cicielami; nie jest to jednak majÄ…tek wspólny w rozumieniu przepisów kodeksu rodzinnego. Podstawowa różnica miÄ™dzy tymi majÄ…tkami sprowadza siÄ™ do tego, że w przypadku majÄ…tku, o którym mowa, jest możliwe ustalenie udziaÅ‚ów przypadajÄ…cych każdemu z małżonków (co nie jest przecież możliwe w przypadku majÄ…tku wspólnego, jeÅ›li wspólność istnieje).

Przykład:

  • Kowalscy nabyli przed Å›lubem samochód za kwotÄ™ 25.000 zÅ‚. Pan Kowalski przeznaczyÅ‚ na to kwotÄ™ 10.000 zÅ‚, a Pani Kowalska 15.000 zÅ‚. Kowalscy nie zawierali żadnych umów majÄ…tkowych. Dlatego Pan Kowalski posiada 40%, a Pani Kowalska 60% udziaÅ‚ów w nabytym samochodzie. Nie stanowi on majÄ…tku wspólnego i nie podlega podziaÅ‚owi. UdziaÅ‚y PaÅ„stwa Kowalskich wchodzÄ… w skÅ‚ad ich majÄ…tków osobistych.

Sytuacja opisana w powyższym przykÅ‚adzie bÄ™dzie miaÅ‚a również zastosowanie, w przypadku nabycia przez oboje małżonków przedmiotów majÄ…tkowych już w trakcie trwania wspólnoÅ›ci majÄ…tkowej, ale za Å›rodki pochodzÄ…ce z ich majÄ…tków osobistych. Również takie przedmioty nie wejdÄ… do majÄ…tku wspólnego i nie bÄ™dÄ… podlegać podziaÅ‚owi. 

SkÅ‚adniki majÄ…tku wspólnego zużyte na potrzeby rodziny 

PodziaÅ‚em mogÄ… być objÄ™te jedynie te skÅ‚adniki majÄ…tku wspólnego, które istniejÄ… w chwili dokonywania podziaÅ‚u. W toku postÄ™powania może pojawić siÄ™ zarzut, że skÅ‚adnik majÄ…tku już nie istnieje, dlatego że jedna ze stron zdążyÅ‚a przed dokonaniem podziaÅ‚u zużyć go w caÅ‚oÅ›ci na swoje potrzeby. Nie podlegajÄ… jednak podziaÅ‚owi te skÅ‚adniki majÄ…tku, które zostaÅ‚y zużyte na zwykÅ‚e potrzeby rodziny, w ramach prawidÅ‚owego zarzÄ…du majÄ…tkiem wspólnym. Stanowisko to znajduje potwierdzenie w orzecznictwie SÄ…du Najwyższego (postanowienie SÄ…du Najwyższego z dnia 21.03.1977 r., sygn. III CRN 31/77, OSNCP 1977, nr 12, poz. 243).    

PrzykÅ‚ad: 

  • Pani Zofia Z. ulokowaÅ‚a pieniÄ…dze wchodzÄ…ce w skÅ‚ad majÄ…tku wspólnego na lokacie bankowej (9.000 zÅ‚). Małżonkowie Z. przez kilka lat pozostawali w faktycznej separacji. W tym czasie małżonek Pani Zofii wyprowadziÅ‚ siÄ™ z mieszkania i nie pÅ‚aciÅ‚ alimentów. Pani Zofia zmuszona byÅ‚a co jakiÅ› czas siÄ™gać po Å›rodki z lokaty, żeby zaspokoić podstawowe potrzeby swoje oraz dzieci – pieniÄ…dze te wydatkowaÅ‚a min. na opÅ‚aty czynszowe, wycieczki szkolne dzieci, przybory szkolne, rachunki za media, lekarstwa, itp. Do chwili zÅ‚ożenia wniosku o podziaÅ‚ majÄ…tku caÅ‚a kwota z lokaty zostaÅ‚a wydatkowana na bieżące potrzeby. W toku sprawy dziaÅ‚owej Pan Z. zarzuciÅ‚ byÅ‚ej małżonce, że bezzasadnie rozdysponowaÅ‚a kwotÄ… z lokaty, do której on nie miaÅ‚ dostÄ™pu. Jest jednak wielce prawdopodobne, że sÄ…d nie weźmie pod uwagÄ™ kwoty, ulokowanej na lokacie, gdyż zostaÅ‚a ona zużyta zgodnie z przepisami o zarzÄ…dzie majÄ…tkiem wspólnym na bieżące potrzeby rodziny.

SkÅ‚adniki majÄ…tku zmarnotrawione przez małżonka 

ZaznaczyliÅ›my, że przy podziale majÄ…tku nie bierze siÄ™ pod uwagÄ™ skÅ‚adników majÄ…tkowych zużytych (w czasie trwania wspólnoÅ›ci lub po jej ustaniu) na bieżące potrzeby rodziny.

UwzglÄ™dnia siÄ™ natomiast te skÅ‚adniki, które zostaÅ‚y celowo zniszczone czy roztrwonione przez jednego z małżonków. Zgodnie z postanowieniem SÄ…du Najwyższego z dnia 20.01.1974 r. (sygn. III CRN 384/73, LEX nr 7386), skÅ‚ad majÄ…tku wspólnego ustala siÄ™ w zasadzie wedÅ‚ug stanu w dacie ustania wspólnoÅ›ci, jednak w wypadkach, gdy jeden z małżonków celowo wyzbywa siÄ™ przedmiotów należących do majÄ…tku wspólnego przed ustaniem wspólnoÅ›ci, przedmioty te lub ich równowartość podlegajÄ… rozliczeniu przy podziale.

Trudno sobie wyobrazić podziaÅ‚ skÅ‚adnika majÄ…tkowego, który nie istnieje. Rozliczenie nastÄ™puje, wiÄ™c w sensie rachunkowym poprzez zaliczenie wartoÅ›ci danego przedmiotu na poczet udziaÅ‚u przypadajÄ…cego małżonkowi, który do utraty doprowadziÅ‚. Gdyby miÄ™dzy zainteresowanymi powstaÅ‚ spór, czy zużyty skÅ‚adnik bÄ™dzie wchodziÅ‚ w skÅ‚ad majÄ…tku wspólnego (podobnie, jak w razie sporu dotyczÄ…cego każdego innego skÅ‚adnika majÄ…tku, podlegajÄ…cego podziaÅ‚owi), sÄ…d może wydać w tym przedmiocie postanowienie wstÄ™pne (art. 685 w zw. z art. 567 § 3 kpc).

Prawo najmu lokalu mieszkalnego 

Prawo najmu lokalu mieszkalnego stanowi dość specyficzny skÅ‚adnik majÄ…tku małżonków. Zgodnie z przepisami, wchodzi w skÅ‚ad majÄ…tku wspólnego nawet wówczas, gdy miÄ™dzy małżonkami istnieje rozdzielność majÄ…tkowa. Zgodnie bowiem z art.  6801 § 1 k.c., małżonkowie bez wzglÄ™du na istniejÄ…ce miÄ™dzy nimi stosunki majÄ…tkowe sÄ… najemcami lokalu, jeżeli nawiÄ…zanie stosunku najmu lokalu majÄ…cego sÅ‚użyć zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych zaÅ‚ożonej przez nich rodziny nastÄ…piÅ‚o w czasie trwania małżeÅ„stwa. Jeżeli miÄ™dzy małżonkami istnieje rozdzielność majÄ…tkowa, do wspólnoÅ›ci najmu stosuje siÄ™ odpowiednio przepisy o wspólnoÅ›ci ustawowej. 

Powyższe przepisy oznaczajÄ…, że nawet w razie rozdzielnoÅ›ci majÄ…tkowej, prawo najmu tworzy samoistny „majÄ…tek wspólny", którego z tego majÄ…tku nie mogÄ… wyłączyć nawet sami małżonkowie. Również ustanie wspólnoÅ›ci ustawowej w czasie trwania małżeÅ„stwa nie pociÄ…ga za sobÄ… ustania wspólnoÅ›ci najmu lokalu. Jednakże sÄ…d, stosujÄ…c odpowiednio przepisy o zniesieniu wspólnoÅ›ci majÄ…tkowej, może z ważnych powodów na żądanie jednego z małżonków znieść wspólność najmu lokalu (6801 2 kc).

Kwestia dopuszczalnoÅ›ci podziaÅ‚u prawa najmu lokalu mieszkalnego w postÄ™powaniu o podziaÅ‚ majÄ…tku ma dÅ‚ugÄ… historiÄ™. Zgodnie z uchwałą siedmiu sÄ™dziów SÄ…du Najwyższego z dnia 31.08.1974 r., wpisanÄ… do ksiÄ™gi zasad prawnych, podziaÅ‚ prawa najmu nie byÅ‚ możliwy (sygn. III CZP 8/74, OSNC 1975/4/51). UchwaÅ‚a o praktycznie tej samej treÅ›ci zostaÅ‚a nastÄ™pnie powtórzona przez SÄ…d Najwyższy w dniu 9.10.1985 r. (sygn. III CZP 53/85, OSNC 1986/9/136). Dopiero w postanowieniu z dnia 19.04.1996 r. SÄ…d Najwyższy zmieniÅ‚ zdanie i uznaÅ‚, że w postÄ™powaniu o podziaÅ‚ majÄ…tku wspólnego sÄ…d może objąć podziaÅ‚em wchodzÄ…ce w skÅ‚ad tego majÄ…tku prawo najmu lokalu mieszkalnego (sygn. I CRN 55/96, OSNC 1996/9/123). OczywiÅ›cie od razu powstaÅ‚ problem, jak w takiej sytuacji należy wyliczyć wartość tego prawa (nie można przecież przyjąć wartoÅ›ci rynkowej zajmowanego lokalu, gdyż byÅ‚oby to krzywdzÄ…ce dla strony zobowiÄ…zanej do spÅ‚aty poÅ‚owy tej wartoÅ›ci, podczas gdy lokal nie stanowi jej wÅ‚asnoÅ›ci). WÄ…tpliwoÅ›ci zostaÅ‚y rozstrzygniÄ™te uchwałą SÄ…du Najwyższego z dnia 24 maja 2002 r. (sygn. III CZP 28/02), zgodnie z którÄ… wartość prawa najmu lokalu komunalnego, objÄ™tego podziaÅ‚em majÄ…tku wspólnego, stanowi różnica miÄ™dzy czynszem wolnym a czynszem regulowanym z uwzglÄ™dnieniem - w konkretnych okolicznoÅ›ciach sprawy - okresu prawdopodobnego trwania stosunku najmu. Zgodnie z tym wyrokiem, wyliczenie wartoÅ›ci prawa najmu nastÄ™puje w sposób nastÄ™pujÄ…cy: najpierw ustala siÄ™ różnicÄ™ miÄ™dzy czynszem wolnorynkowym a czynszem regulowanym (czynszem pÅ‚aconym przez najemcÄ™) a nastÄ™pnie tak uzyskanÄ… kwotÄ™ mnoży siÄ™ przez okres prawdopodobnego trwania stosunku najmu (co zależy zawsze od okolicznoÅ›ci konkretnej sprawy; dla przykÅ‚adu może to być np. okres do czasu osiÄ…gniÄ™cia peÅ‚noletnioÅ›ci przez maÅ‚oletnie dziecko).

PodziaÅ‚ wspólnych dÅ‚ugów 

PodziaÅ‚ majÄ…tku wspólnego obejmuje jedynie tzw. stan czysty tego majÄ…tku, co oznacza zakaz dzielenia dÅ‚ugów. Oczywiste jest jednak, że bardzo czÄ™sto przedmiot nie stanowiÅ‚by skÅ‚adnika majÄ…tku wspólnego, gdyby nie powstaÅ‚ dÅ‚ug (np. mieszkanie zakupione ze Å›rodków kredytu bankowego). Osoby zobowiÄ…zane do spÅ‚aty dÅ‚ugu nie mogÄ… być jednak zwolnione z tego obowiÄ…zku ani w wyniku rozwodu, ani w wyniku podziaÅ‚u majÄ…tku.

CzÄ™sto same strony dochodzÄ… do porozumienia, którego przedmiotem jest scedowanie na jednÄ… z nich obowiÄ…zku spÅ‚aty caÅ‚ego zadÅ‚użenia w zamian za otrzymanie skÅ‚adnika majÄ…tku na wyłącznÄ… wÅ‚asność (np. byÅ‚y mąż zgadza siÄ™ na przyznanie mieszkania byÅ‚ej żonie bez żadnych spÅ‚at na jego rzecz, w zamian za to, że spÅ‚aci ona samodzielnie do koÅ„ca kredyt bankowy zaciÄ…gniÄ™ty za zakup tego mieszkania). Ustalenia takie mogÄ… być skuteczne jedynie w relacjach wewnÄ™trznych miÄ™dzy zainteresowanymi osobami. Nie sÄ… natomiast skuteczne wzglÄ™dem wierzyciela. Stanowisko powyższe znajduje potwierdzenie w postanowieniu siedmiu sÄ™dziów SÄ…du Najwyższego z dnia 5.12.1978 r. (sygn. III CRN 194/78, OSNC 1979/11/207), w którym czytamy, że: „DÅ‚ugów zaciÄ…gniÄ™tych przez oboje małżonków nie można rozliczać przy podziale wspólnego majÄ…tku, gdyż mimo takiego podziaÅ‚u dÅ‚ug nadal siÄ™ utrzymuje. Przerzucenie dÅ‚ugu na jednego tylko z małżonków godziÅ‚oby w prawa wierzycieli”. OczywiÅ›cie w praktyce, wierzyciel może zgodzić siÄ™ na przejÄ™cie caÅ‚ego dÅ‚ugu przez jednego tylko uczestnika postÄ™powania dziaÅ‚owego, należy siÄ™ jednak o takÄ… zgodÄ™ postarać.

OdrÄ™bnym zagadnieniem sÄ… dÅ‚ugi, które zostaÅ‚y spÅ‚acone w okresie od ustania wspólnoÅ›ci do chwili podziaÅ‚u (czyli np. spÅ‚acone po rozwodzie, ale jeszcze przed podziaÅ‚em majÄ…tku). Cytowane wyżej orzeczenie SÄ…du Najwyższego z dnia 5 grudnia 1978 r. odnosi siÄ™ również do tej kwestii. Zgodnie z jego treÅ›ciÄ…, jeÅ›li dÅ‚ug zaciÄ…gniÄ™ty przez jednego z małżonków w czasie trwania wspólnoÅ›ci ustawowej zostaÅ‚ zużyty na majÄ…tek wspólny i spÅ‚acony w okresie pomiÄ™dzy ustaniem wspólnoÅ›ci a podziaÅ‚em majÄ…tku wspólnego, to tak spÅ‚acona należność przestaje być dÅ‚ugiem i przeksztaÅ‚ca siÄ™ w roszczenie o zwrot nakÅ‚adów na rzecz małżonka, który dokonaÅ‚ zapÅ‚aty. Roszczenie takie podlega rozliczeniu na podstawie art. 45 kro. Zgodnie zaÅ› z postanowieniem SÄ…du Najwyższego z dnia 9.09.1976 r., sÄ…d w postanowieniu dziaÅ‚owym rozstrzyga tylko o takich dÅ‚ugach zwiÄ…zanych z majÄ…tkiem wspólnym i ciążących w czasie trwania wspólnoÅ›ci na obojgu małżonkach jako podmiotach wspólnoÅ›ci majÄ…tkowej małżeÅ„skiej, które zostaÅ‚y spÅ‚acone przez jednego z małżonków z wÅ‚asnych Å›rodków po ustaniu wspólnoÅ›ci majÄ…tkowej a przed dokonaniem podziaÅ‚u majÄ…tku wspólnego (sygn. III CRN 83/76, OSP 1977/9/157). DÅ‚ugi tego rodzaju podlegajÄ… rozliczeniu w ramach zwrotu nakÅ‚adów z majÄ…tku osobistego na majÄ…tek wspólny. 

 

PamiÄ™taj, że: 

  • Od podziaÅ‚u dÅ‚ugu, który nie jest dopuszczalny w postÄ™powaniu o podziaÅ‚ majÄ…tku, należy odróżnić rozliczenie dÅ‚ugów, dokonane w ramach zwrotu wydatków i nakÅ‚adów. 

Podstawa prawna: