InstytucjÄ™ upadÅ‚oÅ›ci wprowadzono do systemu prawa, aby zabezpieczyć interesy wierzycieli danego podmiotu, gdy pojawia siÄ™ możliwość, że nie otrzymajÄ… zwrotu należnych im wierzytelnoÅ›ci. PostÄ™powanie upadÅ‚oÅ›ciowe dąży do szybkiego zaspokojenia wierzycieli i ochrania zwÅ‚aszcza niektóre ich grupy. Porada opisuje wobec jakich podmiotów można ogÅ‚osić upadÅ‚ość, a wobec jakich możliwość ta jest wyłączona oraz jakie sÄ… konkretne przesÅ‚anki uzasadniajÄ…ce żądanie upadÅ‚oÅ›ci przedsiÄ™biorcy.
„PrzedsiÄ™biorca, który zaprzestaÅ‚ pÅ‚acenia dÅ‚ugów, bÄ™dzie uznany za upadÅ‚ego.” InstytucjÄ™ upadÅ‚oÅ›ci wprowadzono do systemu prawa, aby zabezpieczyć interesy wierzycieli danego podmiotu, gdy pojawia siÄ™ możliwość, że nie otrzymajÄ… zwrotu należnych im wierzytelnoÅ›ci. PostÄ™powanie upadÅ‚oÅ›ciowe dąży do szybkiego zaspokojenia wierzycieli i ochrania zwÅ‚aszcza niektóre ich grupy (na przykÅ‚ad pracowników).
Aby postÄ™powanie upadÅ‚oÅ›ciowe mogÅ‚o być wszczÄ™te podmiot, w stosunku do którego ma ono być ogÅ‚oszone, musi speÅ‚niać odpowiednie przesÅ‚anki. Po pierwsze – abstrakcyjne – w stosunku do danego podmiotu musi istnieć w ogóle możliwość ogÅ‚oszenia upadÅ‚oÅ›ci, co wiąże siÄ™ z posiadaniem przez podmiot tzw. zdolnoÅ›ci upadÅ‚oÅ›ciowej.
Po drugie – konkretne – podmiot ten w okreÅ›lonym momencie musi wypeÅ‚nić przesÅ‚anki, które uzasadniajÄ… ogÅ‚oszenie wobec niego upadÅ‚oÅ›ci.
Wobec jakich podmiotów można ogÅ‚osić upadÅ‚ość?
Na poczÄ…tek przedstawimy warunki abstrakcyjne. Jak już wspomniano ogÅ‚oszenie upadÅ‚oÅ›ci może nastÄ…pić tylko wobec podmiotu, który posiada tzw. zdolność upadÅ‚oÅ›ciowÄ….
Zdolność upadÅ‚oÅ›ciowa jest to zatem taka prawna cecha podmiotu, która daje możliwość rozpoczÄ™cia postÄ™powania upadÅ‚oÅ›ciowego w stosunku do pewnych podmiotów. Zdolność upadÅ‚oÅ›ciowÄ… posiadajÄ… przedsiÄ™biorcy.
Ustawa – Prawo dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczej stanowi, że przedsiÄ™biorcÄ… jest osoba fizyczna, osoba prawna oraz niemajÄ…ca osobowoÅ›ci prawnej spóÅ‚ka prawa handlowego, która zawodowo, we wÅ‚asnym imieniu podejmuje i wykonuje dziaÅ‚alność gospodarczÄ… (czyli zarobkowÄ… dziaÅ‚alność wytwórczÄ…, handlowÄ…, budowlanÄ…, usÅ‚ugowÄ… oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatacja zasobów naturalnych, wykonywanÄ… w sposób zorganizowany i ciÄ…gÅ‚y). Ponadto ustawa ta uznaÅ‚a za przedsiÄ™biorcÄ™ również wspólników spóÅ‚ki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczej. Oznacza to, że w prawie upadÅ‚oÅ›ciowym sama spóÅ‚ka cywilna nie bÄ™dzie mogÅ‚a podlegać upadÅ‚oÅ›ci i postÄ™powanie upadÅ‚oÅ›ciowe bÄ™dzie toczyÅ‚o siÄ™ wzglÄ™dem jej wspólników, a nie wzglÄ™dem niej samej. SÄ…d Najwyższy w uchwale z 6 listopada 2002 r. potwierdziÅ‚, że spóÅ‚ka cywilna nie ma zdolnoÅ›ci upadÅ‚oÅ›ciowej (III CZP 67/02; Biul. SN 2002/11/7).
O tym kim jest przedsiÄ™biorcÄ… możemy siÄ™ również dowiedzieć z ustawy o Krajowym Rejestrze SÄ…dowym, która w rozdziale drugim wymienia „rejestr przedsiÄ™biorców” i umieszcza w nim nastÄ™pujÄ…ce podmioty:
- osoby fizyczne wykonujące działalność gospodarczą,
- spóÅ‚ki jawne,
- spóÅ‚ki partnerskie,
- spóÅ‚ki komandytowe,
- spóÅ‚ki komandytowo-akcyjne,
- spóÅ‚ki z ograniczonÄ… odpowiedzialnoÅ›ciÄ…,
- spóÅ‚ki akcyjne,
- spóÅ‚dzielnie,
- przedsiębiorstwa państwowe,
- jednostki badawczo-rozwojowych,
- tzw. przedsiębiorstwa zagraniczne,
- towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych,
- inne osoby prawne, jeżeli wykonują działalność gospodarczą i podlegają obowiązkowi wpisu do rejestru,
- oddziaÅ‚y przedsiÄ™biorców zagranicznych dziaÅ‚ajÄ…cych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
- gÅ‚ówne oddziaÅ‚ów zagranicznych zakÅ‚adów ubezpieczeÅ„.
Można zatem przyjąć, że na gruncie prawa upadÅ‚oÅ›ciowego wszystkie te kategorie przedsiÄ™biorców bÄ™dÄ… posiadaÅ‚y zdolność upadÅ‚oÅ›ciowÄ….
Wobec jakich podmiotów nie można ogÅ‚osić upadÅ‚oÅ›ci?
W prawie upadÅ‚oÅ›ciowym obok podmiotów, które nie majÄ… zdolnoÅ›ci upadÅ‚oÅ›ciowej, ponieważ nie majÄ… statusu przedsiÄ™biorcy, wyłączono zdolność upadÅ‚oÅ›ciowÄ… (caÅ‚kowicie lub tylko częściowo) wobec innych podmiotów, szczegóÅ‚owo je wymieniajÄ…c. OgÅ‚oszenie upadÅ‚oÅ›ci jest niemożliwe wobec podmiotów, które zostaÅ‚y wymienione w rozporzÄ…dzeniu – prawo upadÅ‚oÅ›ciowe.
Nie można zatem ogłosić upadłości:
- państwowych i komunalnych jednostek organizacyjnych, chyba że ustawa wyłącza odpowiedzialność Skarbu Państwa i gminy za ich zobowiązania,
- Kasy Chorych,
- instytucji i organizacji utworzonych w drodze ustawy.
Za zobowiÄ…zania tych jednostek odpowiada Skarb PaÅ„stwa, który nie może ogÅ‚osić upadÅ‚oÅ›ci i chociaż jednostki te zasadniczo mogÅ‚yby mieć zdolność upadÅ‚oÅ›ciowÄ…, to w drodze wyłączenia przewidzianego w prawie upadÅ‚oÅ›ciowym nie bÄ™dzie można ogÅ‚osić ich upadÅ‚oÅ›ci.
Ponadto, jeżeli właściwy organ uprawniony do reprezentowania Skarbu Państwa lub gminy zgłosi sprzeciw i złoży oświadczenie o przejęciu zobowiązań dłużnika, to nie można ogłosić upadłości wobec:
- przedsiębiorstwa państwowego "Porty Lotnicze",
- państwowego przedsiębiorstwa użyteczności publicznej "Poczta Polska" oraz
- paÅ„stwowego przedsiÄ™biorstwa użytecznoÅ›ci publicznej "ZakÅ‚ad Unieszkodliwiania Odpadów Promieniotwórczych",
- Mennicy Państwowej,
- PaÅ„stwowej Wytwórni Papierów WartoÅ›ciowych,
- Polskich Kolei PaÅ„stwowych SpóÅ‚ki Akcyjnej oraz
- innych przedsiÄ™biorców okreÅ›lonych w odrÄ™bnych przepisach,
Przedsiębiorstwa te mają zdolność upadłościową, ale z racji tego, że za zobowiązania ich będzie odpowiadał Skarb Państwa, to nie można ogłosić ich upadłości.
Ponadto nie można ogÅ‚osić upadÅ‚oÅ›ci przedsiÄ™biorcy nie bÄ™dÄ…cego osobÄ… prawnÄ…, którego dziaÅ‚alność nie wymaga zgÅ‚oszenia do ewidencji w myÅ›l przepisów o dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczej. W poprzednio obowiÄ…zujÄ…cej ustawie o dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczej do tej grupy należaÅ‚y osoby fizyczne, dla których dziaÅ‚alność gospodarcza byÅ‚a jedynym źródÅ‚em dochodów oraz osoby prowadzÄ…ce dziaÅ‚alność wytwórczÄ… w rolnictwie w zakresie produkcji roÅ›linnej i zwierzÄ™cej, ogrodnictwa i sadownictwa. Obecnie jest to kategoria pusta.
Jakie są konkretne przesłanki żądania upadłości przedsiębiorcy?
Zaprzestanie pÅ‚acenia dÅ‚ugów
PrzedsiÄ™biorca, który zaprzestaÅ‚ pÅ‚acenia dÅ‚ugów, bÄ™dzie uznany za upadÅ‚ego. Powstaje pytanie, czy każde opóźnienie w uregulowaniu dÅ‚ugu przez przedsiÄ™biorcÄ™, który posiada zdolność upadÅ‚oÅ›ciowÄ… bÄ™dzie powodowaÅ‚o możliwość ogÅ‚oszenia upadÅ‚oÅ›ci? OczywiÅ›cie nie. Jeżeli przedsiÄ™biorca wstrzyma siÄ™ tylko na pewien okres z pÅ‚aceniem dÅ‚ugów, to takie krótkotrwaÅ‚e wstrzymanie pÅ‚acenia dÅ‚ugów wskutek przejÅ›ciowych trudnoÅ›ci nie jest podstawÄ… ogÅ‚oszenia upadÅ‚oÅ›ci. NiewypÅ‚acalność przedsiÄ™biorcy, w stosunku do którego ma nastÄ…pić ogÅ‚oszenie upadÅ‚oÅ›ci musi być trwaÅ‚a.
Nie ma znaczenia, czy zaprzestanie pÅ‚acenia dÅ‚ugów wiąże siÄ™ z winÄ… przedsiÄ™biorcy, czy jest spowodowane niemożnoÅ›ciÄ… uregulowania dÅ‚ugów. Ocenia siÄ™ tutaj stan obiektywny. Zaprzestanie pÅ‚acenia dÅ‚ugów musi nastÄ…pić wobec dÅ‚ugów wymagalnych. Jeżeli wierzyciele zgodzili siÄ™ na zwÅ‚okÄ™ w pÅ‚aceniu dÅ‚ugów, to nie ma podstawy do ogÅ‚oszenia upadÅ‚oÅ›ci.
Nie można przyjąć, że dÅ‚użnik zaprzestaÅ‚ pÅ‚acenia dÅ‚ugów, jeżeli nie zapÅ‚aciÅ‚ w terminie jednego z wielu spoczywajÄ…cych na nim dÅ‚ugów. Ponadto SÄ…d Najwyższy stwierdziÅ‚, że jeżeli dÅ‚użnik przyjmuje, że Å›wiadczenie jest nienależne i dlatego nie pÅ‚aci, to nie bÄ™dziemy mieć do czynienia z „zaprzestaniem pÅ‚acenia dÅ‚ugów” (OSP z 1938 r., poz. 199).
MajÄ…tek przedsiÄ™biorcy nie wystarcza na zapÅ‚acenie dÅ‚ugów
Obok zaprzestania pÅ‚acenia dÅ‚ugów, jako konkretnej przesÅ‚anki ogÅ‚oszenia upadÅ‚oÅ›ci, wymienia siÄ™ również takÄ… przesÅ‚ankÄ™, że upadÅ‚ość przedsiÄ™biorcy można ogÅ‚osić, gdy jego majÄ…tek nie wystarcza na zaspokojenie dÅ‚ugów.
W przeciwieÅ„stwie jednak do poprzedniej przesÅ‚anki, która byÅ‚a powszechna wobec wszystkich przedsiÄ™biorców, ta ograniczona jest do pewnej grupy. PrzesÅ‚anka ta może być podstawÄ… ogÅ‚oszenia upadÅ‚oÅ›ci wobec przedsiÄ™biorców bÄ™dÄ…cego osobÄ… prawnÄ… oraz spóÅ‚ki jawnej, partnerskiej, komandytowej oraz komandytowo-akcyjnej znajdujÄ…cych siÄ™ w stanie likwidacji .
Co to znaczy, że majÄ…tek przedsiÄ™biorcy nie wystarcza na zapÅ‚acenie dÅ‚ugów?
PrzesÅ‚ankÄ™ tÄ… ocenia siÄ™ na podstawie bilansu sporzÄ…dzanego w danej osobie prawnej (lub wymienionych spóÅ‚kach). Jeżeli bilans, sporzÄ…dzony zgodnie ze wszystkimi obowiÄ…zujÄ…cymi w tym zakresie przepisami, w oparciu o peÅ‚nÄ… dokumentacjÄ™ źródÅ‚owÄ… i oceniony przez biegÅ‚ego rewidenta jako prawidÅ‚owy wykazuje, że w majÄ…tku danego podmiotu wystÄ™puje stan nadmiernego zadÅ‚użenia – to znaczy stan bierny majÄ…tku przewyższa stan czynny, to bÄ™dziemy mieli do czynienia z sytuacjÄ…, gdy majÄ…tek przedsiÄ™biorcy nie wystarcza na pokrycie dÅ‚ugów. Analizuje siÄ™ tutaj caÅ‚y majÄ…tek podmiotu – jego wszystkie wierzytelnoÅ›ci i zobowiÄ…zania, uwzglÄ™dniajÄ…c zarówno wierzytelnoÅ›ci warunkowe, bezwarunkowe, wymagalne i jeszcze niewymagalne. Z tego wzglÄ™du nawet, gdy wierzyciele odroczÄ… temu podmiotowi zapÅ‚atÄ™, to nie ma to znaczenia i zobowiÄ…zanie uwzglÄ™dnia siÄ™ w obliczeniu, czy majÄ…tek wystarcza na pokrycie dÅ‚ugów (w przeciwieÅ„stwie do postÄ™powania przy ocenie czy nastÄ…piÅ‚o „zaprzestanie pÅ‚acenia dÅ‚ugów”).
Kto może żądać ogłoszenia upadłości?
OgÅ‚oszenia upadÅ‚oÅ›ci może żądać sam dÅ‚użnik, jak również każdy z jego wierzycieli.
Żądanie to, oprócz wierzycieli, mogÄ… zgÅ‚osić:
- w stosunku do spóÅ‚ki jawnej, partnerskiej, komandytowej oraz komandytowo-akcyjnej - każdy ze wspólników, partnerów lub akcjonariuszy,
- w stosunku do osób prawnych i innych jednostek organizacyjnych - każdy, kto ma prawo je reprezentować sam lub łącznie z innymi osobami,
- w stosunku do przedsiębiorstwa państwowego - także organ założycielski oraz organ uprawniony do reprezentowania Skarbu Państwa,
- w stosunku do osoby prawnej i do spóÅ‚ki jawnej, partnerskiej, komandytowej oraz komandytowo-akcyjnej bÄ™dÄ…cych w stanie likwidacji - również każdy z likwidatorów.
Czy przedsiębiorca jest zobowiązany ogłosić upadłość?
Tak – jeżeli speÅ‚niÅ‚y siÄ™ konkretne przesÅ‚anki do ogÅ‚oszenia upadÅ‚oÅ›ci to przedsiÄ™biorca jest zobowiÄ…zany, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia zaprzestania pÅ‚acenia dÅ‚ugów, zgÅ‚osić w sÄ…dzie wniosek o ogÅ‚oszenie upadÅ‚oÅ›ci.
OczywiÅ›cie w stosunku do przedsiÄ™biorcy bÄ™dÄ…cego osobÄ… prawnÄ… lub też odnoÅ›nie spóÅ‚ki jawnej, partnerskiej, komandytowej oraz komandytowo-akcyjnej znajdujÄ…cych siÄ™ w stanie likwidacji obowiÄ…zek wystÄ…pienia z wnioskiem o ogÅ‚oszenie upadÅ‚oÅ›ci nastÄ™puje także w przypadku, gdy majÄ…tek tych podmiotów nie wystarcza na pokrycie dÅ‚ugów. Reprezentant przedsiÄ™biorcy jest zobowiÄ…zany zgÅ‚osić wniosek o ogÅ‚oszenie upadÅ‚oÅ›ci w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym majÄ…tek nie wystarcza na zaspokojenie dÅ‚ugów. Jeżeli jednak wczeÅ›niej rozpoczÄ…Å‚ siÄ™ bieg terminu wynikajÄ…cego z zaprzestania pÅ‚acenia dÅ‚ugów, to istotny bÄ™dzie upÅ‚yw tego wczeÅ›niejszego terminu – i tylko tyle czasu jest na dopeÅ‚nienie obowiÄ…zku i zÅ‚ożenie wniosku o ogÅ‚oszenie upadÅ‚oÅ›ci.
Należy jednak zaznaczyć, że terminy te nie biegną, a jeżeli rozpoczęły bieg, to ulegają zawieszeniu, jeżeli przedsiębiorca złożył podanie o otwarcie postępowania układowego.
Pamiętaj, że:
- UpadÅ‚ość przedsiÄ™biorcy bÄ™dÄ…cego osobÄ… prawnÄ… oraz znajdujÄ…cych siÄ™ w stanie likwidacji spóÅ‚ki jawnej, partnerskiej, komandytowej oraz komandytowo-akcyjnej bÄ™dzie ogÅ‚oszona także wówczas, gdy ich majÄ…tek nie wystarcza na zaspokojenie dÅ‚ugów,
- KrótkotrwaÅ‚e wstrzymanie pÅ‚acenia dÅ‚ugów wskutek przejÅ›ciowych trudnoÅ›ci nie jest podstawÄ… ogÅ‚oszenia upadÅ‚oÅ›ci,
- Åšmierć dÅ‚użnika nie stanowi przeszkody do ogÅ‚oszenia jego upadÅ‚oÅ›ci, jeżeli wniosek o ogÅ‚oszenie bÄ™dzie zÅ‚ożony w ciÄ…gu roku od daty Å›mierci. OgÅ‚oszenia upadÅ‚oÅ›ci może żądać także każdy ze spadkobierców dÅ‚użnika. ZgÅ‚oszenie wniosku przez spadkobiercÄ™ nie oznacza przyjÄ™cia spadku,
- OgÅ‚oszenie upadÅ‚oÅ›ci spóÅ‚ki jawnej lub komandytowej nie pociÄ…ga za sobÄ… samo przez siÄ™ ogÅ‚oszenia upadÅ‚oÅ›ci wspólników, ponieważ prawo upadÅ‚oÅ›ciowe uznaÅ‚o, że interes wierzycieli może być zaspokojony przez upadÅ‚ość samej spóÅ‚ki. UpadÅ‚ość spóÅ‚ki stanowi przyczynÄ™ jej rozwiÄ…zania,
- UpadÅ‚ość jednego ze wspólników spóÅ‚ki jawnej lub komandytowej również nie pociÄ…ga za sobÄ… upadÅ‚oÅ›ci samych spóÅ‚ek i również stanowi przyczynÄ™ rozwiÄ…zania danej spóÅ‚ki.
Podstawa prawna:
- Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 24 października 1934 r. Prawo upadłościowe (Dz. U. 1991 r., Nr 118, poz. 512 ze zmianami),
- Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. Krajowy Rejestr SÄ…dowy (Dz. U. 2001 r., Nr 17, poz. 209 ze zmianami),
- Ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej (Dz. U. 1999 r., Nr 101, poz. 1178 ze zmianami).