Sądy 24-godzinne

Już działają tzw. sądy 24-godzinne. 12 marca br. weszła w życie ustawa z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, a także rozporządzenia wykonawcze. Wskutek nowelizacji w Kodeksie postępowania karnego pojawił się nowy rozdział 54a "Postępowanie przyspieszone". Celem nowelizacji jest wprowadzenie procedury pozwalającej szybko sądzić chuliganów i drobnych przestępców. Zob.: Ruszają sądy 24-godzinne

Jakie kategorie spraw są rozstrzygane w postępowaniu przyspieszonym?

Celem nowelizacji jest wprowadzenie procedury pozwalającej szybko sądzić chuliganów i drobnych przestępców. Chodzi o takie przestępstwa jak:

• kradzieże,
• drobne rozboje,
• niszczenie rzeczy,
• jazda pod wpływem alkoholu,
• zabór pojazdu.

Podstawowy zarzut, formułowany w publikacjach, poświęconych tzw. sądom 24-godzinnym, dotyczy „znikomego” ciężaru gatunkowego rozpatrywanych spraw. Odnosząc się do tych argumentów, Ministerstwo Sprawiedliwości  wskazuje, iż istotą trybu przyspieszonego jest stosowanie go do tych przestępstw, które nie powodują trudności dowodowych. Nie znaczy to jednak, że są to czyny błahe. Chodzi tu zarówno o przestępstwa bardzo uciążliwe dla ogółu obywateli (drobne kradzieże, pobicia, ekscesy chuligańskie), jak również przestępstwa o wysokiej szkodliwości społecznej, którym niewątpliwie jest prowadzenie pojazdów w stanie nietrzeźwości. Ministerstwo Sprawiedliwości powołuje się przy tym na dane, iż w 2006 r. w wypadkach powodowanych przez nietrzeźwych kierowców zginęło 383 osoby, a rannych zostało 5 021 osób (ogólnie nietrzeźwi kierowcy spowodowali zaś 3643 wypadki).

Jak długo trwa postępowanie przyspieszone?

Policja i prokuratura mają 48 godzin, żeby zatrzymanego przekazać sądowi i sformułować wniosek o rozpoznanie w trybie przyspieszonym. Natomiast sąd ma 24 godziny na wydanie wyroku, stąd potoczna nazwa tej procedury.

Istotą postępowania przyspieszonego jest więc osądzenie sprawcy w ciągu 72 godzin od chwili zatrzymania. Dopuszczalna jest jednakże jednorazowa przerwa trwająca nie dłużej niż 14 dni. Jeśli sąd nie zdąży z wydaniem wyroku, to sprawa zostanie przekazana do rozpoznania w normalnym trybie.

Co to jest występek o charakterze chuligańskim?

Do kodeksu karnego wprowadzono definicję występku o charakterze chuligańskim. Występkiem o charakterze chuligańskim jest występek polegający na umyślnym zamachu na zdrowie, na wolność, na cześć lub nietykalność cielesną, na bezpieczeństwo powszechne, na działalność instytucji państwowych lub samorządu terytorialnego, na porządek publiczny, albo na umyślnym niszczeniu, uszkodzeniu lub czynieniu niezdatną do użytku cudzej rzeczy, jeżeli sprawca działa publicznie i bez powodu albo z oczywiście błahego powodu, okazując przez to rażące lekceważenie porządku prawnego. Chodzi o przestępstwa popełnione publicznie, bez powodu lub z oczywiście błahego powodu, np. wandalizm.

Na czym polega zaostrzenie odpowiedzialności karnej?

Skazując za występek o charakterze chuligańskim, sąd ma wymierzać karę przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości nie niższej od dolnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę. Kary za takie przestępstwo nie można zawiesić. Nie ma jednak obowiązku orzekania kary pozbawienia wolności. W przypadku skazania za przestępstwo o charakterze chuligańskim sąd musi orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego lub organizacji społecznej, jeżeli pokrzywdzony nie jest znany. Poza tym zawieszenia wykonania kary ograniczenia wolności lub grzywny nie stosuje się wobec sprawcy występku o charakterze chuligańskim. Sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary pozbawienia wolności tylko w szczególnie uzasadnionych wypadkach.

Kiedy można stosować nowy tryb przyspieszony?

W postępowaniu przyspieszonym mogą być rozpoznawane sprawy o przestępstwa podlegające rozpoznaniu w trybie uproszczonym.

Warunkiem rozpoznania przez sąd sprawy w postępowaniu uproszczonym jest uprzednie prowadzenie postępowania przygotowawczego w postaci dochodzenia. Dochodzenie prowadzi się co do zasady w sprawach o przestępstwa należące do właściwości sądu rejonowego zagrożone karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, z tym że w wypadku przestępstw przeciwko mieniu tylko wówczas, gdy wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 50 000 złotych. Kodeks postępowania karnego wprowadza od tej zasady szereg wyjątków. Wyłączone zostały między innymi:

• nieumyślne spowodowanie śmierci;
• nieumyślne spowodowanie uszczerbku na zdrowiu;
• nieumyslne sprowadzenie niebezpieczeństwa.

Drugą przesłanką stosowania trybu przyspieszonego jest ujęcie sprawcy na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa lub bezpośrednio potem, zatrzymanie przez Policję i przekazanie do dyspozycji sądu w ciągu 48 godzin wraz z wnioskiem o rozpoznanie sprawy w postępowaniu przyspieszonym.

Jak jest realizowana zasada szybkości postępowania?

"Przyspieszeniu" ulega przede wszystkim faza postępowania przygotowawczego. Nie ma obowiązku prowadzenia dochodzenia. Dochodzenie można przeprowadzić tylko w niezbędnym zakresie albo w ogóle go nie przeprowadzać. Jedyną konieczną czynność formalnoprocesową o charakterze dowodowym jest dokonanie przesłuchania podejrzanego przez prokuratora. W przypadku przeprowadzenia postępowania przygotowawczego nie jest konieczne wydawanie postanowień o wszczęciu dochodzenia, przedstawieniu zarzutów oraz zamknięciu dochodzenia.

Jak wygląda przekazanie sprawy do trybu przyspieszonego?

Funkcjonariusz Policji przedstawia prokuratorowi wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu przyspieszonym. Prokurator zatwierdza wniosek, a następnie kieruje wniosek do sądu. Wniosek o rozpoznanie sporządzany jest zamiast aktu oskarżenia.

Jak przebiega rozstrzyganie spraw w postępowaniu przyspieszonym?

Sąd przystępuje niezwłocznie do rozpoznania sprawy. Nakaz niezwłocznego przystąpienia do rozpoznania sprawy oznacza obowiązek rozstrzygnięcia jej w zasadzie w ciągu jednej doby. Właściwy jest sąd rejonowy. Sąd rozpoznaje sprawę jednoosobowo. Wyeliminowano możliwość odroczenia wydania wyroku bądź postanowienia.

W licznych publikacjach prasowych, poświęconych instytucji tzw. sądów 24-godzinnych, ich autorzy podważają celowość wprowadzenia trybu przyspieszonego, w szczególności ze względu na wysokie koszty tego postępowania i mały ciężar gatunkowy rozpatrywanych spraw. Odnosząc się do wysokości kosztów postępowania, prowadzonego w trybie przyspieszonym, Ministerstwo Sprawiedliwości twierdzi, że najwięcej kontrowersji budzi kwestia związana z ustanawianiem obrońcy z urzędu i koniecznością zapewnienia jego wynagrodzenia. Wskazuje przy tym, iż podstawową troską projektodawców zapisu, przewidującego obligatoryjną obronę było zapewnienie oskarżonym konstytucyjnej gwarancji rzetelnego i sprawiedliwego procesu. Działanie to miało zneutralizować ewentualne, negatywne skutki ekspresowego tempa i zdecydowanego uproszczenia postępowania przyspieszonego. Naturalną konsekwencją wprowadzonego zapisu była – zdaniem Ministerstwa Sprawiedliwości - konieczność zapewnienia odpowiednich środków finansowych na wynagrodzenia adwokatów. Wysokość wynagrodzenia adwokata za prowadzenie obrony z urzędu, w przedmiotowych sprawach kształtuje się na poziomie minimalnych opłat za czynności adwokackie. Wynagrodzenie takie przysługuje wyłącznie za faktycznie prowadzoną obronę, nie zaś za sam fakt pełnienia dyżuru. Ministerstwo Sprawiedliwości zwraca uwagę, iż koszt ustanowienia obrońcy Skarb Państwa ponosi jedynie tymczasowo – o tym, kto poniesie je ostatecznie, decyduje wynik postępowania karnego. Co do zasady, koszty postępowania, w tym koszty obrońcy, ponosi skazany, chyba że z kosztów zostanie zwolniony ze względu na ubóstwo. Ministerstwo Sprawiedliwości jest zdania, że rzeczywiste koszty procedowania w trybie przyspieszonym są zdecydowanie niższe od kosztów ponoszonych dotychczas. Zwraca też uwagę, iż oceniając skutki wprowadzenia trybu przyspieszonego, należy także mieć na uwadze związany z tym spadek przestępczości.

Odnosząc się do argumentów, jakoby tryb przyspieszony był zbędny ze względu na istniejące dotychczas możliwości zastosowania uproszczeń w procedowaniu, np. skorzystanie z instytucji skazania bez przeprowadzania postępowania dowodowego, Ministerstwo Sprawiedliwości twierdzi, iż instytucje nie wykluczają się. Także i w postępowaniu przyspieszonym możliwe jest bowiem skorzystanie z instytucji poddania się karze.

Kiedy sąd rozpoznaje sprawę w trybie uproszczonym zamiast w przyspieszonym?

Sąd rozpoznaje sprawę w trybie uproszczonym, jeżeli uzna, że sprawa nie podlega rozpoznaniu w trybie przyspieszonym albo nie można jej rozpoznać w terminie 14 dni.

Kiedy sąd przekazuje sprawę do trybu zwykłego?

Jeżeli na podstawie okoliczności ujawnionych po rozpoczęciu przewodu sądowego sąd stwierdzi, że zachodzi potrzeba uzupełnienia postępowania dowodowego a dokonanie niezbędnych czynności w postępowaniu sądowym powodowałoby znaczne trudności, sąd przekazuje sprawę prokuratorowi w celu przeprowadzenia postępowania przygotowawczego na zasadach ogólnych. Przed przekazaniem sprawy sąd rozstrzyga w przedmiocie środka zapobiegawczego.

Jakim orzeczeniem kończy się postępowanie przyspieszone?

Postępowanie przyspieszone kończy się wyrokiem. Sąd nie może orzec kary pozbawienia wolności przekraczającej 2 lata. Kary wolnościowe - grzywny i ograniczenia wolności - sąd może w postępowaniu przyspieszonym wymierzać w granicach ustawowych.

W jaki sposób można się odwołać od wyroku?

Od wyroku przysługuje odwołanie. Termin do wniesienia apelacji wynosi 7 dni od daty doręczenia wyroku z uzasadnieniem.

Kiedy sąd uzasadnia wyrok?

Sąd sporządza uzasadnienie wyroku na wniosek. Wniosek o uzasadnienie wyroku może być wniesiony ustnie do protokołu bądź na piśmie w terminie 3 dni od daty ogłoszenia wyroku. Termin ten jest zawity, co oznacza, iż po jego upływie uprawnienie wygasa. Sąd sporządza uzasadnienie wyroku w terminie 3 dni od daty złożenia wniosku.

Jak rozpatrywana jest apelacja w postępowaniu przyspieszonym?

Sąd odwoławczy rozpatruje sprawę w ciągu 1 miesiąca od otrzymania akt sprawy z apelacją. Jeżeli sąd odwoławczy uzna, że zachodzi potrzeba uzupełnienia postępowania dowodowego co do istoty sprawy, to może przekazać sprawę prokuratorowi. W takim przypadku prokurator przeprowadzi postępowanie przygotowawcze na zasadach ogólnych.

Jeżeli sąd odwoławczy uchyli wyrok i przekaże sprawę do ponownego rozpoznania, to postępowanie będzie się dalej toczyć w trybie uproszczonym. W postępowaniu odwoławczym prezes sądu okręgowego może zarządzić rozpoznanie sprawy jednoosobowo, jeżeli jest to uzasadnione szczególnymi okolicznościami.

Jak jest gwarantowane prawo oskarżonego do obrony?

W postępowaniu przyspieszonym przed sądem oskarżony musi mieć obrońcę. Jeżeli oskarżony nie ma obrońcy z wyboru, to sąd musi mu wyznaczyć obrońcę z urzędu.

Oskarżonemu i obrońcy w celu przygotowania obrony należy zapewnić:

• możliwość skorzystania z telefonu,
• kontakt bez udziału osób trzecich,
• kontakt w zamkniętym pomieszczeniu znajdującym się w siedzibie sądu rejonowego,
• możliwość zapoznania się z materiałami postępowania.

Jak zmieniła się organizacja sądów karnych?

• Wprowadzono godziny urzędowania Punktów Informacyjnych Krajowego Rejestru Karnego działających przy prokuraturach.
• Adwokaci pełnią dyżur albo w siedzibie sądu, albo - za zgodą prezesa sądu - w innym miejscu, lecz z możliwością stałego kontaktu telefonicznego. Każdy oskarżony będzie mógł skorzystać z pomocy dyżurnego obrońcy z urzędu, jeśli nie będzie miał obrońcy z wyboru.

Co jeszcze się zmieniło w Kodeksie postępowania karnego?

• Powództwo cywilne jest w postępowaniu przyspieszonym niedopuszczalne.
• Postępowanie przyspieszone stosuje się również wobec sprawców wykroczeń o charakterze chuligańskim.
• Postępowanie przyspieszone toczy się w trybie publicznoskargowym, także o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego, jeżeli miały one charakter chuligański.

Jakie przepisy stosuje się w sprawach nieuregulowanych?

W sprawach nieuregulowanych stosuje się przepisy o postępowaniu zwyczajnym.

Pamiętaj, że:

• Przesłuchanie podejrzanego w postępowaniu przygotowawczym jest obowiązkowe;
• Oskarżony musi mieć obrońcę, a jeżeli go nie ma- sąd wyznacza mu obrońcę z urzędu;
• Terminy do złożenia wniosku o uzasadnienie wyroku i do wniesienia apelacji ulegają skróceniu;

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2006 r., Nr 226, poz. 1648);
• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. 1997 r., Nr 88, poz. 553, ze zm.);
• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. 1997 r., Nr 89, poz. 555, ze zm.);
• Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 lutego 2007 r. w sprawie zapewnienia oskarżonemu możliwości korzystania z pomocy obrońcy, jego wyboru w postępowaniu przyspieszonym oraz organizacji dyżurów adwokackich (Dz. U. 2007 r., Nr 38, poz. 248);
• Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r. zmieniające rozporządzenie - Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury (Dz. U. 2007 r., Nr 38, poz. 250)

Zespół
e-prawnik.pl