Skarga konstytucyjna

Zgodnie z art. 79 Konstytucji, każdy może wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji, jeżeli jego konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone.

Kto ma prawo wnieść skargę konstytucyjną?

Skarga konstytucyjna charakteryzuje się szerokim zakresem podmiotowym. Mają do niej bowiem prawo obywatele polscy, cudzoziemcy, bezpaństwowcy, osoby prawne. Problematyczna jest kwestia przysługiwania skargi konstytucyjnej osobom prawnym prawa publicznego (np. jednostkom samorządu terytorialnego). Trybunał Konstytucyjny orzekł w postanowieniu z 23 lutego 2005 r. (sygn. akt Ts 35/04), że skarga konstytucyjna nie przysługuje gminie. 

Kiedy można wnieść skargę konstytucyjną?

Zakres przedmiotowy także jest dość szeroki, gdyż można skargę konstytucyjną wnieść w sprawie wszystkich praw, wolności i obowiązków człowieka i obywatela uregulowanych w Konstytucji, z wyjątkiem dotyczącym prawa azylu (art. 56 Konstytucji). Jednak bardzo ważnym warunkiem wniesienia skargi konstytucyjnej jest naruszenie konkretnych konstytucyjnych praw, wolności i obowiązków skarżącego. Dlatego w orzecznictwie TK i nauce prawa spory wywołuje dopuszczalność skarg opartych na ogólnych zasadach, takich jak zasada równości (art. 32 Konstytucji), czy też prawach których można dochodzić w granicach określonych w ustawie (określonych w art. 65 ust. 4 i 5, art. 66, art. 69, art. 71 i art. 74-76 Konstytucji RP.

Nie można wnieść skargi w obronie praw osoby trzeciej (postanowienie TK z 27 lutego 2006 r., sygn. akt Ts 198/05). 

Skargę konstytucyjną można wnieść jedynie po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile jest ona przewidziana. Przez wyczerpanie drogi prawnej należy rozumieć wykorzystanie środków przysługujących skarżącemu w celu zaczepienia działań władzy publicznej. Konieczne jest ostateczne orzeczenie sądu lub organu administracji publicznej o konstytucyjnych wolnościach, prawach lub obowiązkach skarżącego.

Wcześniej bowiem nie można ocenić, czy wadliwy jest akt normatywny, na który wnoszona jest skarga, czy akt stosowania prawa, taki jak orzeczenie czy decyzja (postanowienie TK z dnia 4 lutego 1998 r., sygn. akt Ts 1/97). Skarżący przed wniesieniem skargi musi zatem wykazać się pewną aktywnością i zastosować przysługujące mu zwyczajne środki prawne, zanim przejdzie do pomocniczego środka, jakim jest skarga konstytucyjna.

Tym samym, w postępowaniu administracyjnym konieczne jest uruchomienie kontroli sądowej, o ile taka kontrola jest dopuszczalna. W postępowaniu karnym skarga możliwa jest dopiero po prawomocnym wyroku wydanym w II instancji. Podobnie, w postępowaniu cywilnym istotny jest prawomocny wyrok wydany w II instancji. Kasacja w postępowaniu karnym i skarga kasacyjna w postępowaniu cywilnym są bowiem nadzwyczajnymi środkami kontroli.

Skargę należy wnieść w ciągu 3 miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Termin ten nie podlega przywróceniu (postanowienie TK z z 7 grudnia 2004 r., sygn. akt Ts 99/04) nawet, jeżeli został przekroczony bez winy skarżącego.

Bardzo ważne jest to, iż prawo wniesienia skargi konstytucyjnej przyznane zostało wyłącznie w sytuacji niekonstytucyjności podstawy normatywnej orzeczenia. W drodze skargi konstytucyjnej nie można zatem poddać kontroli ani samego orzeczenia, ani przepisów niebędących podstawą ostatecznego orzeczenia o konstytucyjnych prawach, wolnościach lub obowiązkach.

Jakie warunki muszą zostać spełnione, aby można było wnieść skargę konstytucyjną?

Skarga powinna czynić zadość pewnym wymaganiom formalnym, tzn. czynić zadość wymaganiami dotyczącymi pisma procesowego, czyli powinna zawierać:

1. miejsce i datę jej sporządzenia,


2. imię i nazwisko skarżącego (w przypadku skarżącego nie będącego osobą fizyczną należy podać nazwę podmiotu składającego skargę, jego siedzibę wraz z adresem oraz imię i nazwisko osoby lub osób uprawnionych do reprezentowania podmiotu),


3. imię i nazwisko pełnomocnika skarżącego, adres kancelarii oraz nr wpisu na listę adwokatów lub radców prawnych.

Ponadto powinna zawierać:

1. określenie ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach, prawach lub obowiązkach określonych w Konstytucji,


2. wskazanie jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób - zdaniem skarżącego - zostały naruszone,


3. uzasadnienie skargi z podaniem dokładnego opisu stanu faktycznego


4. wyrok, decyzję lub inne rozstrzygnięcie, z podaniem daty jej doręczenia, wydane na podstawie zakwestionowanego aktu normatywnego.

Co należy dołączyć do skargi konstytucyjnej?

1. pełnomocnictwo do sporządzenia skargi konstytucyjnej (w przypadku skargi sporządzonej przez pełnomocnika z urzędu należy do niej dołączyć kopię postanowienia sądu rejonowego o ustanowieniu takiego pełnomocnika oraz decyzji organu samorządu adwokackiego lub radcowskiego wyznaczającą konkretnego adwokata lub radcę prawnego pełnomocnikiem z urzędu),
2. w przypadku osób prawnych - ponadto aktualny wyciąg ze stosownego rejestru,
3. kopię orzeczenia organu władzy publicznej, z którego wydaniem skarżący łączy naruszenie przysługujących mu praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym,
4. kopię orzeczeń wydanych w związku z wyczerpaniem przez skarżącego przysługujących mu środków odwoławczych lub środków zaskarżenia, łącznie z orzeczeniem wydanym przez organ I instancji.

 Czy można samodzielnie sporządzić skargę konstytucyjną?

sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego, chyba że skarżącym jest sędzia, prokurator, notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych. W razie niemożności poniesienia kosztów pomocy prawnej, skarżący może zwrócić się do sądu rejonowego jego miejsca zamieszkania o ustanowienie dla niego adwokata lub radcy prawnego z urzędu na podstawie Kodeksu postępowania cywilnego. Do czasu rozstrzygnięcia przez sąd wniosku nie biegnie wyżej wymieniony termin 3 miesięcy.

Trybunał ma obowiązek poinformować Rzecznika Praw Obywatelskich o wszczęciu postępowania. Rzecznik natomiast w terminie 60 dni od otrzymania takiej informacji może zgłosić udział w postępowaniu.

Kto będzie uczestniczył w postępowaniu przed Trybunałem?

Oczywiście uczestnikiem postępowania przed TK będzie sam skarżący. Poza tym organ, który wydał zakwestionowany akt normatywny oraz Prokurator Generalny. Rzecznik Praw Obywatelskich – jak już wcześniej wspomniano - jeżeli zgłosił udział w postępowaniu. Stawiennictwo wszystkich w/w uczestników nie jest jednak niezbędnym warunkiem przeprowadzenia postępowania, bowiem rozprawa przed TK odbywa się bez względu na stawiennictwo uczestników postępowania.

Czy wniesienie skargi wstrzymuje wykonanie orzeczenia lub decyzji?

Co do zasady nie. Trybunał może jednak wydać postanowienie tymczasowe o zawieszeniu lub wstrzymaniu wykonania orzeczenia w sprawie, której skarga dotyczy, jeżeli wykonanie wyroku, decyzji lub innego rozstrzygnięcia mogłoby spowodować skutki nieodwracalne, wiążące się z dużym uszczerbkiem dla skarżącego lub gdy przemawia za tym ważny interes publiczny lub inny ważny interes skarżącego.

Co się stanie, jeśli Trybunał Konstytucyjny uzna, że zakwestionowany przepis lub akt prawny jest niezgodny z Konstytucją RP?

Uznany przez Trybunał za niezgodny z Konstytucją RP przepis traci moc z dniem ogłoszenia wyroku Trybunału w Dzienniku Ustaw (Trybunał może wyznaczyć późniejszy termin utraty jego mocy obowiązującej, aby dać ustawodawcy możliwość zapełnienia luki w prawie). Orzeczenie Trybunału nie zmienia zatem automatycznie wyroku sądu czy decyzji administracyjnej, ponieważ obywatelowi, który wygrał sprawę w Trybunale, przysługuje prawo do wystąpienia do sądu lub organu administracji z wnioskiem o wznowienie postępowania. W ten właśnie sposób obywatel będzie mógł się domagać uchylenia lub zmiany niekorzystnego dla siebie rozstrzygnięcia. 

 Wniosek o wznowienie postępowania cywilnego można złożyć w terminie 3 miesięcy od wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, w którym orzeczono o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie. Jeżeli jednak w chwili wydania orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego orzeczenie wydane na podstawie niekonstytucyjnego przepisu nie było jeszcze prawomocne na skutek wniesienia środka odwoławczego, który został następnie odrzucony, termin biegnie od dnia doręczenia postanowienia o odrzuceniu, a w wypadku wydania go na posiedzeniu jawnym - od dnia ogłoszenia tego postanowienia (art. 407 §2 k.p.c.). Możliwe jest wznowienie sprawy zakończonej tak wyrokiem, jak i postanowieniem (art. 399 w zw. z art. 401[1] k.p.c.).

W myśl art. 145a k.p.a., wniosek o wznowienie postępowania administracyjnego należy wnieść w terminie jednego miesiąca od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Nie jest dopuszczalne wznowienie postępowania z urzędu. Uchylenie decyzji nie może jednak nastąpić,  jeżeli od dnia doręczenia lub ogłoszenia decyzji upłynęło pięć lat. Ponadto, nie uchyla się decyzji, jeżeli w wyniku wznowienia postępowania mogłaby zapaść wyłącznie decyzja odpowiadająca w swej istocie decyzji dotychczasowej. (art. 146-147 k.p.a.). 

Z kolei zgodnie z art. 540 §2 k.p.k. postępowanie karne wznawia się na korzyść oskarżonego, jeżeli w wyniku orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego stracił moc lub uległ zmianie przepis prawny będący podstawą skazania lub warunkowego umorzenia. Zasadą jest wznowienie na wniosek strony, przy czym kodeks nie przewiduje tu szczególnego terminu. Trybunał w wyroku z dnia 7 września 2006 r., sygn. akt SK 60/05, uznał ten przepis za niezgodny z Konstytucją w zakresie, w jakim w jakim ogranicza dopuszczalność znowienia postępowania na korzyść oskarżonego tylko do przypadków, w których znany przez Trybunał Konstytucyjny za niekonstytucyjny przepis prawny stanowił odstawę skazania lub warunkowego umorzenia. Wznowienie jest zatem możliwe również w przypadku uniewinnienia i umorzenia. Skutkiem wznowionego postępowania nie może być jednak pogorszenie sytuacji oskarżonego.  Warto jednak pamiętać, że kwestie obowiązywania wyroków Trybunału Konstytucyjnego w czasie należą do bardzo skomplikowanych zagadnień. Niejednokrotnie Trybunał w swoim orzeczeniu zamieszcza pewne wskazówki co do skutków wyroku, czy to dla systemu prawnego w ogóle, czy to dla samego skarżącego. 

Pamiętaj, że:

• 
  

  Trybunał Konstytucyjny rozpozna skargę tylko wtedy, gdy skarżący wykorzystał już wszystkie przysługujące mu w ramach toku postępowania sądowego lub administracyjnego środki zaskarżenia (np. apelację lub skargę do NSA) wyroku lub decyzji wydanych na podstawie zakwestionowanego np. przepisu prawnego,



• Skarga konstytucyjna jest wolna od opłat sądowych,


• Trybunał Konstytucyjny nie rozpozna skargi konstytucyjnej, jeśli w tej samej sprawie Trybunał wydał już orzeczenie albo zachodzi inna przyczyna z uwagi na którą wydanie orzeczenia jest już zbędne lub niedopuszczalne,


• Możliwe jest także wniesienie skargi konstytucyjnej w przypadku, gdy zakwestionowany akt normatywny utracił moc obowiązującą, należy jednak wtedy wykazać, że wydanie przez Trybunał Konstytucyjny orzeczenia o tym akcie jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw,


• Skargę należy składać w pięciu egzemplarzach,


• Trybunał Konstytucyjny nie rozpoznaje skarg wniesionych po upływie wspomnianego wcześniej terminu 3 miesięcy od od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia.

Podstawa prawna:

• Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. 1997 r., Nr 78, poz. 483 ze zmianami),


• Ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. 1997 r., Nr 102, poz. 643 ze zmianami).

Zespół
e-prawnik.pl