Świadczenia w razie choroby i macierzyństwa objęte koordynacją systemów zabezpieczenia społecznego UE

Systemy prawne wszystkich państw UE przewidują świadczenia z tytułu choroby i macierzyństwa. Ich celem jest zastąpienie twojego dochodu, jeśli zachorujesz lub urodzisz dziecko i nie możesz w tym okresie zarabiać na życie. Nie martw się więc, pracując legalnie za granicą lub prowadząc tam działalność gospodarczą, uzyskasz zasiłek bez względu na to, w którym państwie przebywasz.

1. Jakie polskie świadczenia w razie choroby i macierzyństwa są objęte koordynacją systemów zabezpieczenia społecznego w UE?

• wynagrodzenie chorobowe - przysługujące pracownikom przez okres do 33 dni w roku kalendarzowym,

• zasiłek chorobowy z ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego - przysługujący osobie objętej ubezpieczeniem chorobowym lub wypadkowym przez okres choroby trwającej do 6 miesięcy (w przypadku gruźlicy do 9 miesięcy); okres ten może być przedłużony o kolejne 3 miesiące, 

• świadczenie rehabilitacyjne z ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego - przysługujące przez okres do 12 miesięcy ubezpieczonemu, który po wykorzystaniu okresu pobierania zasiłku chorobowego jest nadal chory, jeżeli rokuje odzyskanie zdolności do pracy, 

• zasiłek wyrównawczy z ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego przysługujący przez okres odbywania rehabilitacji zawodowej, nie dłużej niż przez 24 miesiące, 

• zasiłek macierzyński - przysługujący osobie ubezpieczonej z tytułu urodzenia dziecka lub przysposobienia dziecka, 

• zasiłek opiekuńczy - przysługujący osobom objętym obowiązkowo ubezpieczeniem chorobowym, zwolnionym od wykonywania pracy z powodu konieczności opieki nad chorym dzieckiem lub innym członkiem rodziny.

Kogo dotyczą  zasady koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego?

• obywatela polskiego, który podejmie pracę u pracodawcy zagranicznego lub rozpocznie działalność na własny rachunek (np. Polka zawiera umowę o pracę z pracodawcą niemieckim i podlega ustawodawstwu niemieckiemu, jeżeli urodzi dziecko nabędzie prawo do świadczeń z tytułu macierzyństwa na podstawie przepisów niemieckich),

• obywatela innego państwa członkowskiego, który zatrudni się w polskiej firmie, albo w naszym kraju rozpocznie działalność na własny rachunek (np. obywatel duński podejmuje pracę jako pracownik u polskiego pracodawcy i podlega ustawodawstwu polskiemu, jeżeli zachoruje pracodawca wypłaci mu wynagrodzenie chorobowe za okres pierwszych 33 dni w danym roku kalendarzowym, a następnie otrzyma zasiłek chorobowy).

UWAGA!
Pamiętaj, że w Polsce ubezpieczenie chorobowe jest obowiązkowe dla pracowników, a dobrowolne dla osób prowadzących działalność gospodarczą.

UWAGA!
Jeśli uległeś wypadkowi w pracy, w drodze z lub do pracy, zapadłeś na chorobę zawodową - świadczenia z tytułu choroby przysługują nawet wtedy, gdy nie masz wymaganego okresu ubezpieczenia!

Niektóre kraje uzależniają prawo do świadczeń z tytułu choroby i macierzyństwa od tego, czy tam mieszkasz. Jednak zgodnie z nadrzędnymi przepisami unijnymi miejsce zamieszkania nie jest warunkiem przyznania świadczeń! Choć przyznaje je i wypłaca kraj, w którym jesteś ubezpieczony, to dostaniesz pieniądze także wtedy, gdy mieszkasz na stałe lub przebywasz w innym państwie niż to, w którym podlegasz ubezpieczeniu.

3. Podstawowa zasada: kraj pracy, kraj zamieszkania

We wszystkich krajach UE obowiązuje zasada: - możesz podlegać ustawodawstwu tylko jednego państwa - najczęściej tego, w którym pracujesz, płacisz składki na ubezpieczenie i gdzie będziesz mógł starać się o świadczenie.

Jeśli Polak zostanie zatrudniony przez irlandzkiego pracodawcę, gdy zachoruje dostanie świadczenie na podstawie przepisów irlandzkich. Gdy Holender zatrudni się w Polsce - zasiłek będzie mu płacił polski pracodawca i ZUS.

Istnieją wyjątki od tej reguły:

• Pracownicy oddelegowani przez swego pracodawcę do innego państwa podlegają zawsze ustawodawstwu kraju, w którym ma siedzibę firma, która ich oddelegowała. Jednorazowy czas delegowania wynosi 12 miesięcy, istnieje możliwość przedłużenia tego okresu o kolejne 12 miesięcy.

Jeśli mieszkasz na stałe w kraju innym niż ten, w którym pracujesz  - zasiłek wypłaci kraj, gdzie pracujesz, a nie mieszkasz na stałe.

Jeżeli mieszkasz i pracujesz w jednym kraju, a oprócz tego pracujesz jeszcze w innym - dostaniesz świadczenie z kraju, w którym mieszkasz i pracujesz. 

Jeśli zachorujesz w kraju, gdzie pracujesz, ale na czas choroby chcesz wrócić do kraju stałego pobytu - świadczenia wypłaci ci kraj zatrudnienia.

• Jeśli pracujesz jednocześnie na terytorium dwóch lub więcej państw członkowskich, lecz mieszkasz w innym - podlegasz ustawodawstwu państwa tam, gdzie mieszkasz na stałe.

4. Gdy nie spełniamy warunków przepisów krajowych

Zasada sumowania umożliwia przyznanie świadczeń, nawet jeśli w tym państwie masz za krótki staż lub zbyt krótko mieszkasz w stosunku do czasu, jakiego wymagają przepisy.

Zasada sumowania okresów ubezpieczenia, zatrudnienia lub zamieszkania przebytych w innym państwie umożliwia przyznanie świadczeń osobom, które nie osiągnęły w danym państwie okresu ubezpieczenia wymaganego do przyznania prawa do świadczeń. Zgodnie z tą zasadą instytucja właściwa państwa członkowskiego, którego ustawodawstwo uzależnia nabycie, zachowanie lub odzyskanie prawa do świadczeń od posiadania pewnych okresów ubezpieczenia, zatrudnienia lub zamieszkania, uwzględnia w niezbędnym zakresie okresy ubezpieczenia, zatrudnienia lub zamieszkania przebyte w innym państwie członkowskim, tak jak gdyby chodziło o własne okresy.

Bez tej zasady mogłyby powstać takie sytuacje, że pracownik migrujący podlegający ubezpieczeniu kolejno w kilku państwach członkowskich, nie nabyłby prawa do świadczeń ze względu na zbyt krótki okres ubezpieczenia w danym państwie, mimo że jego łączny okres ubezpieczenia jest długi.

Pan Kowalski był zatrudniony w Danii przez osiem miesięcy, a następnie po trzytygodniowej przerwie rozpoczął prowadzenie działalności gospodarczej w Polsce. Przed upływem 180 dni okresu ubezpieczenia z tytułu prowadzenia działalności pozarolniczej zachorował. Oddział ZUS przyznał panu Kowalskiemu prawo do zasiłku chorobowego, gdyż do wymaganego przepisami okresu ubezpieczenia doliczył okres ubezpieczenia z tytułu zatrudnienia w Danii. Pan Kowalski na potwierdzenie tego okresu przedłożył w oddziale ZUS zaświadczenie na formularzu E 104 wystawione przez instytucję duńską, w której podlegał ubezpieczeniu w Danii.

Jeśli starasz się o polskie świadczenie - do okresu ubezpieczenia wymaganego, by mieć prawa do zasiłku lub wynagrodzenia chorobowego, zlicza się okresy ubezpieczenia w innych krajach, o ile przerwa w ubezpieczeniu nie przekracza 30 dni. W razie dłuższej przerwy zlicza się je tylko wtedy, gdy przerwa była spowodowana urlopem wychowawczym, urlopem bezpłatnym lub służbą wojskową.

Jeśli poza Polską byłeś zatrudniony albo prowadziłeś działalność na własny rachunek - także za granicą - musisz przedstawić oddziałowi ZUS zaświadczenie potwierdzające okresy ubezpieczenia, zatrudnienia lub zamieszkania w innym państwie.

Jeśli byłeś pracownikiem sezonowym i chcesz doliczenia tego okresu - musisz przedstawić swoją umowę o pracę, poświadczoną przez urząd zatrudnienia państwa tam, gdzie pracowałeś. W przypadku pracowników sezonowych okresy zatrudnienia zlicza się, nawet jeżeli przerwa w ubezpieczeniu trwa dłużej (lecz nie dłużej niż cztery miesiące). Ale sumuje się tylko pod warunkiem, że pracownik wykonywał pracę sezonową w innym państwie członkowskim i w Polsce pracuje także jako pracownik sezonowy.

Aby można było dokonać sumowania, musisz przedstawić urzędowi, który w kraju twego zatrudnienia przyznaje i wypłaca świadczenia, okresy ubezpieczenia z Polski na formularzu E 104
Jeśli jesteś pracownikiem sezonowym i starasz się o zasiłek za granicą, musisz przedłożyć umowy o pracę poświadczone przez urzędy zatrudnienia krajów, w których pracowałeś. W odniesieniu do pracy w Polsce - przedkładasz zaświadczenie z wojewódzkiego urzędu pracy.     

4. Zaliczanie okresów pobierania świadczeń

W każdym państwie członkowskim obowiązuje różny okres pobierania świadczeń z tytułu choroby i macierzyństwa. Może się zdarzyć, że państwo, które przyzna ci zasiłek chorobowy, uwzględni okres pobierania tego samego świadczenia w innym kraju.

W przypadku polskich świadczeń zasada ta dotyczy tylko zasiłku chorobowego. I dlatego pamiętaj o polskich zasadach:

• Pracodawca lub oddział ZUS ustalając maksymalny okres, przez który będzie wypłacać ci zasiłek, może wziąć pod uwagę fakt, że brałeś zasiłek na tę samą chorobę w innym państwie, jeśli:

• chorujesz nieprzerwanie;

• przerwa między poprzednim a obecnym okresem niezdolności do pracy z powodu tej samej choroby nie przekroczyła 60 dni.

Jeśli jesteś rolnikiem - okres pobierania zasiłku wynosi 180 dni, ale jeżeli jesteś dalej niezdolny do pracy, a dalsze leczenie i rehabilitacja rokują odzyskanie zdolności do pracy, można go przedłużyć, nie więcej jednak niż o dalsze 360 dni.
Tak jak w przypadku pracowników i osób pracujących na własny rachunek wlicza się okresy pobierania zasiłku chorobowego z innego ubezpieczenia. 

Zgodnie z unijną zasadą niekumulowania świadczeń, nie możesz pobierać kilku takich samych świadczeń za ten sam okres obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego. Jeżeli np. pracujesz w dwóch państwach jednocześnie - świadczenie będzie ci się należało tylko z jednego.

Jeżeli przysługują ci świadczenia macierzyńskie z dwóch lub więcej krajów - otrzymasz świadczenie od tego państwa, w którym urodziłaś dziecko.

Jeśli urodziłaś dziecko np. w Polsce, ale nie pracowałaś tu, tylko w dwóch innych krajach - świadczenie należy ci się na podstawie przepisów obowiązujących tam, gdzie pracowałaś ostatnio.

Świadczenia pieniężne w razie choroby i macierzyństwa będą wypłacane przez polskich pracodawców, ZUS, KRUS także wtedy, gdy przebywasz lub mieszkasz w innym państwie członkowskim.

Źródło: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, www.mps.gov.pl

Podstawa prawna:

• Rozporządzenie Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego w stosunku do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek oraz do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (Dz.Urz. WE NR L 149 z dnia 5 lipca 1971 z późn. zm.)
• Rozporządzenie Rady (EWG) nr 574/72 z dnia 21 marca 1972 r. w sprawie wykonywania Rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego w stosunku do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek oraz do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (Dz.Urz. WE Nr L 74 z dnia 27 marca 1972 r. z późn. zm.)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl