Zastrzeżenie własności rzeczy sprzedanej

Kiedy mamy do czynienia z zastrzeżeniem własności rzeczy sprzedanej?

Kodeks cywilny wśród kilku rodzajów umowy sprzedaży przewiduje także możliwość dokonania sprzedaży z zastrzeżeniem własności rzeczy sprzedanej.

Mamy z tym rodzajem do czynienia wtedy, gdy sprzedawca zastrzegł sobie własność sprzedanej rzeczy ruchomej aż do uiszczenia ceny. W takiej sytuacji przeniesienie własności przedmiotu sprzedaży wprawdzie nastąpiło, ale pod warunkiem zawieszającym.

Takie zastrzeżenie ma chronić zaufanie sprzedawcy, który swoje świadczenie spełnia wcześniej. Jest ono więc pomocne, gdy przedmiotem sprzedaży z zastrzeżeniem własności są rzeczy ruchome, oznaczone co do tożsamości, a termin zapłaty ceny został uzgodniony na czas późniejszy, a przy sprzedaży rzeczy oznaczonych co do gatunku, gdy wydanie rzeczy nastąpi wcześniej niż zapłata ceny. W takiej właśnie sytuacji strony mogą zamieścić w umowie zastrzeżenie własności sprzedanego przedmiotu na rzecz sprzedawcy aż do chwili zapłaty ceny. Jest to nic innego, jak sposób zabezpieczenia wierzytelności sprzedawcy o zapłatę ceny.

Generalną zasadą obowiązującą przy sprzedaży jest, samo jej zawarcie wywiera tzw. skutek rzeczowy, co oznacza, iż z chwilą zawarcia umowy sprzedaży własność „przechodzi” na kupującego. Wyjątkowość tego rodzaju sprzedaży polega właśnie na tym, iż taka umowa sprzedaży nie wywołuje tzw. skutku rzeczowego, czyli własność „nie przechodzi” na kupującego wraz z momentem jej zawarcia.

Czy umowa sprzedaży z zastrzeżeniem własności przedmiotu umowy jest umową warunkową?

Nie. Przepisy kodeksu cywilnego stanowią, iż przeniesienie własności rzeczy nastąpiło pod warunkiem zawieszającym, którym jest zapłata pełnej ceny sprzedaży. Zasadnicza umowa sprzedaży nie jest warunkowa, warunek dotyczy jedynie przejścia własności.

Jaki status posiada kupujący?

Do momentu ziszczenia się warunku kupujący jest tylko zwykłym posiadaczem zależnym, jeżeli został spełniony oczywiście warunek dodatkowy, tzn. gdy nastąpiło wydanie mu rzeczy. Kupujący z chwilą zapłaty ceny (z chwilą ziszczenia się warunku) uzyskuje automatycznie, z mocy prawa, prawo własności.

Jaki jest status sprzedawcy?

Sprzedawca, mimo sprzedaży i wydania rzeczy, nie przestaje być jej właścicielem. Mało tego, sprzedawca może korzystać z ochrony prawnorzeczowej (windykacja) przeciwko przede wszystkim kupującemu (oczywiście tylko po rozwiązaniu umowy sprzedaży), a także ewentualnemu dalszemu nabywcy rzeczy działającemu w złej wierze.

W jakiej formie powinno być dokonane zastrzeżenie własności rzeczy sprzedanej?

W przypadku, gdy nastąpiło wydanie rzeczy kupującemu, zastrzeżenie własności powinno mieć dla celów dowodowych formę pisemną. Jeżeli natomiast rzecz nie została wydana kupującemu (np. pozostała we władaniu sprzedawcy), zagrożenia te nie powstają, brak jest jakichkolwiek wymagań co do formy.

Czy forma umowy sprzedaży z zastrzeżeniem własności powinna spełniać jeszcze jakieś dodatkowe wymagania?

Sama forma pisemna ma znaczenie dla stosunków pomiędzy sprzedawcą a kupującym. Natomiast jeżeli strony takiej umowy sprzedaży zamierzają uzyskać możliwość przeciwstawienia praw właścicielskich sprzedawcy wierzycielom kupującego, którzy ewentualnie poszukiwaliby zaspokojenia na pozostającej w jego władaniu rzeczy, to pismo stwierdzające zastrzeżenie własności sprzedawcy do tej rzeczy musi mieć datę pewną. Taka forma zapewnia wtedy sprzedawcy uzyskanie zwolnienia stanowiącej jego własność rzeczy spod zajęcia dokonanego na żądanie tych wierzycieli.

Jakie skutki wywiera zawarta umowa sprzedaży z zastrzeżeniem własności?

Kiedy zgodnie z zawartą umową sprzedaży kupującemu została wydana rzecz sprzedana z zastrzeżeniem prawa własności, to równocześnie należy stwierdzić, iż przeszły na niego korzyści (i ciężary) z nią związane. W takiej sytuacji jednak kupujący korzysta (używa) z rzeczy cudzej. Może zaistnieć sytuacja, gdy kupujący nie dokona zapłaty ceny, a zatem nie zostanie spełniony warunek, od którego zależy uzyskanie przez kupującego prawa własności. Skoro warunek, jakim jest zapłata pełnej ceny, nie spełni się i kupujący nie uzyska prawa własności, sprzedawca zaś, odstąpiwszy od umowy, odbierze rzecz, może też żądać wynagrodzenia za jej zużycie. Wynagrodzenie" powinno być „odpowiednie”, czyli stosowne do stopnia zużycia.

Pamiętaj, że:

• Z chwilą wydania kupującemu rzeczy będącej przedmiotem sprzedaży z zastrzeżeniem własności to na niego przechodzi niebezpieczeństwo z nim związane. Kupujący ponosi majątkowe konsekwencje uszkodzenia zwracanej rzeczy (zwrot w przypadku, gdy kupujący nie dokonał zapłaty ceny),
• Kupujący nie jest zwolniony z obowiązku zapłaty ceny nawet wtedy, gdy rzecz zostanie np. skradziona, czy ulegnie zniszczeniu w sposób zupełnie przypadkowy.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 r., Nr 16, poz. 93, ze zmianami).

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.