Realizacja praw wynikających ze współwłasności

Odpowiedź prawnika: Realizacja praw wynikających ze współwłasności

W opisywanym stanie faktycznym wskazywaliśmy już, że w przypadku nie wyrażenia zgody na wykonanie przyłącza współwłaściciel będzie starał się uzyskać taką zgodę na drodze postępowania sądowego. Nie znając treści orzeczenia można jedynie przypuszczać, że sąd stwierdził, że wykonanie przyłącza nie narusza Pani praw, stąd nałożony został obowiązek odtworzenia przyłącza.

Sąd skorzystał z instytucji tzw. wykonania zastępczego. Wykonanie zastępcze, o którym mowa w art. 480 kc, będące surogatem świadczenia, wymaga upoważnienia sądowego, ponieważ między stronami może istnieć spór co do tego, czy dłużnik pozostaje w zwłoce. Zgodnie z tym przepisem w przypadku gdyby dopuściła się Pani zwłoki (zawinionego opóźnienia po stronie osoby zobowiązanej do określonej czynności – przyp. red.) w wykonaniu instalacji, współwłaściciel będzie mógł sam wykonać przyłącze na Pani koszt, z zachowaniem prawa do odszkodowania. Obowiązek odszkodowawczy przysługujący współwłaścicielowi jest niezależny od obowiązku pokrycia kosztów czynności zastępczej (Dmowski Stanisław, Sychowicz Marek, Ciepła Helena, Kołakowski Krzysztof, Wiśniewski Tadeusz, Żuławska Czesława, Gudowski Jacek, Bieniek Gerard „Najnowsze wydanie: Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania. Tom I” Warszawa 2009 Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis (wydanie IX) ss. 851).

Wierzyciel, umocowany do zastępczego wykonania, nie musi dokonywać czynności osobiście, gdyż może zlecić jej wykonanie osobie trzeciej. Niezależnie od tego czy wierzyciel sam wykonałby instalację czy powierzył jej wykonanie innej osobie będzie mu przysługiwało w stosunku do Pani roszczenie o zwrot wyłożonych kosztów wykonania zastępczego. Roszczenie to oczywiście ogranicza się tylko do kosztów uzasadnionych (koniecznych). Współwłaściciel będzie mógł także wystąpić na podstawie art. 1049 § 1 kpc do sądu o przyznanie mu określonej sumy potrzebnej do wykonania czynności (uchwała Sądu Najwyższego z 10 maja 1989 r., III CZP 36/89).

Sądowe upoważnienie do wykonania określonej czynności zamiast dłużnika jest związane z przysługującym współwłaścicielowi na mocy art. 206 kc prawa do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli. Skoro drugi współwłaściciel ma utrudnione korzystanie z nieruchomości wspólnej, czyli gdy jego prawo własności jest naruszane w inny sposób niż przez pozbawienie go faktycznego władztwa nad rzeczą, może skorzystać z odrębnego roszczenia negatoryjnego. Art. 206 jest bowiem podstawą roszczeń sui generis windykacyjnych i negatoryjnych współwłaścicieli między sobą, rozumianą jako ochrona uprawnień wzajemnych w rodzaju tej, którą przewiduje dla właścicieli art. 222 kc (tak Sąd Najwyższego w orzeczeniu z 28 września 1978 r., sygn. III CRN 172/78). W Pani przypadku po bezskutecznym upływie terminu na wykonanie przyłącza współwłaściciel będzie mógł żądać nadal dobrowolnego wykonania przez Panią obowiązku (tj. udostępnienia lokalu celem wykonania koniecznych prac budowlanych). Jeśli i to nie odniosłoby żądanego skutku, to współwłaściciel będzie mógł z pomocą komornika wejść do lokalu, a nawet możliwe byłoby polecenie przez sąd komornikowi usunięcia ewentualnego oporu dłużnika przeszkadzającego w wykonaniu czynności.

Wykonanie zastępcze nie jest żadnym upoważnieniem do dokonania przestępstwa – zapewne chodziłoby Pani o ewentualne naruszenie miru domowego i zniszczenie mienia. W naszej ocenie instytucję tę należy traktować jako tzw. kontratyp pozaustawowy (pozaustawowy, bo ujęty poza kodeksem karnym - przyp. red.). Kontratyp jest pewnym wyjątkiem, który wyklucza ponoszenie odpowiedzialności karnej za określony czyn zabroniony z uwagi na wyłączenie podstawowej cechy przestępstwa, tj. jego bezprawności, sprzeczności z normami ujętymi w przepisach. W „normalnych” warunkach wejście do czyjegoś domu i zniszczenie posadzki stanowiłoby przestępstwo, ale w tym przypadku może okazać się to konieczne dla realizacji prawa wynikającego ze stosunku współwłasności. W związku z tym, że może nie być innej drogi korzystania z prawa do współposiadania rzeczy wspólnej jak zniszczenie posadzki itp., opisane działania, mimo że stanowią formalnie przestępstwo, nie będą skutkować odpowiedzialnością karną. Korzystanie z prawa do współposiadania nieruchomości może wymagać wykonania zastępczego co do określonego zachowania się dłużnika, co z kolei będzie stanowić wyjątek wyłączający bezprawność czynu, jaka normalnie zachodziłaby, gdyby nie było sądowego upoważnienia do wykonania zastępczego. Nie będzie więc możliwe pociągnięcie współwłaściciela do odpowiedzialności karnej, jeśli miałyby miejsce opisane zachowania.