Efektywność gospodarczych postępowań sądowych

Pod względem możliwości dochodzenia należności z umów jesteśmy na 7 miejscu wśród krajów UE-10, a na 68 wśród 178 krajów badanych przez Bank Światowy. Dochodzenie należności z umów trwa w Polsce 830 dni i wymaga dopełnienia 38 formalności (w najgorzej pozycjonowanych Czechach - 820 dni i 27 formalności, ale koszty są tam znacznie wyższe).

Wśród barier prowadzenia przedsiębiorczości wymienianych w badaniu MSP wskazywano m.in. na zatory płatnicze i problemy z dochodzeniem należności. Przewlekłość postępowania jest podstawową przyczyną niezadowolenia z pracy sądów ze strony uczestników procesu, w tym przedsiębiorców.
Na wydanie nakazu w mniejszych ośrodkach czeka się już średnio od 2 tygodni do 1 miesiąca /czasami nawet tylko 5 dni!/; W Warszawie i innych dużych ośrodkach trzeba czekać od 1 miesiąca do 3 miesięcy; zauważamy tu pewną poprawę w pracy sądów gospodarczych.

Problemy pojawiają się w momencie zgłoszenia zarzutów czy też sprzeciwu do wydanego nakazu zapłaty i gdy sprawa trafia do postępowania zwykłego. Na wyznaczenie pierwszego terminu rozprawy czeka się średnio 3 miesiące, w Warszawie i dużych ośrodkach stosunkowo dłużej. Na wydanie wyroku w I instancji w prostej sprawie przedsiębiorcy muszą czekać więc ok. roku; Jeśli złożona została apelacja na zakończenie sprawy czeka się średnio ok. 15 miesięcy, a w Warszawie i dużych ośrodkach 24 miesiące.

Z tych też względów przedsiębiorcy czują się bezsilni i mówią o niskiej wydajności sądów, bo:
- sprzedali towar lub usługę za którą nie otrzymali pieniędzy
- odprowadzili z tego tytułu podatk
- de facto na przedsiębiorcach spoczywa ciężar kredytowania nierzetelnych dłużników przez cały okres toczącego się postępowania; nie wszystkie firmy stać na to aby dochodzić swoich należnośc
- dodatkowo ponoszą koszty postępowania.

Tabela1. Czy w obecnych warunkach funkcjonowania gospodarki uważa Pan(i), że w przypadku sporów z innymi przedsiębiorcami system prawny zapewni, że prawa Pana(i) Firmy wynikające z zapisów z umowy zostaną wyegzekwowane czy też nie ? (w %). Sektor MSP (99,93% ogólnej liczby firm w Polsce) ogółem (w %)

Źródło: Badania kondycji sektora MSP

Dużym problemem dla przedsiębiorców są też nadmierne koszty postępowania sądowego i wewnętrzne ustalenia sądów, iż przedsiębiorców nie zwalnia się od opłacania kosztów.
Przykład:

• Sprawa o zapłatę należności z tytułu rozliczenia w związku z wystąpieniem ze spółki cywilnej. Pozew został złożony w dniu 22.12.2000 r. do Sądu Okręgowego w Warszawie Wydział Cywilny, ponieważ sprawa między tymi samymi podmiotami o ustalenie nieważności umowy spółki cywilnej, została przekazana przez Sąd Okręgowy w Warszawie Wydział Gospodarczy do Sądu Okręgowego w Warszawie Wydział Cywilny i przez ten sąd rozpoznana.

• Po 1,5 roku Sąd Okręgowy w Warszawie Wydział Cywilny przekazał sprawę do Sądu Okręgowego w Warszawie Wydział Gospodarczy.

• Pierwsza rozprawa /2003 r./ została wyznaczona po ponad 2 latach od dnia wniesienia pozwu. Sąd oddalił wszystkie wnioski dowodowe skarżącego powołując się na przepisy o prekluzji w zakresie gromadzenia materiału dowodowego; w efekcie oddalił powództwo.

• Sąd apelacyjny w 2006 r. oddalił apelację podzielając stanowisko sądu I instancji.

• Skarga kasacyjna wniesiona do SN została odrzucona ze względu na nieuregulowanie przez skarżącego opłaty w kwocie 50 tys. zł.

• W sumie skarżący poniósł następujące koszty: 200 tys. zł. za I i II instancję 90 tys. zwrotu kosztów zastępstwa procesowego pozwanym, koszty obsługi prawnej we własnej sprawie; w sumie ok. 400 000 zł.

• Skarżący poniósł opłaty nieproporcjonalne do zaangażowania sądu który w obu instancjach nie rozpatrzył sprawy merytorycznie, uchylając się od rozpatrzenia jej co do istoty sprawy i zasłaniając się względami formalnymi.

• Od niewypłaconej przez byłych wspólników należności zapłacił skarżący podatek dochodowy, mimo iż dochodu faktycznie nie uzyskał. W momencie wystąpienia ze spółki zmuszony był zapłacić 2000000 zł. tytułem udzielonej uprzednio ulgi podatkowej.

• Obecnie została wniesiona skarga do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu.

Skarżący zarzuca:

• naruszenie przez Polskę art. 6 ust. 1 Konwencji poprzez ograniczenie skarżącemu dostępu do sądu i pozbawionego go prawa do rzetelnego procesu ze względu na zamknięcie drogi do merytorycznego rozstrzygnięcie jego sprawy;

• naruszenie art. 13 Konwencji poprzez pozbawienie skarżącego prawa do skutecznego środka odwoławczego w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych.

• prawo do dostępu do sądu i do rzetelnego procesu gwarantowane art. ust. 1 Konwencji doznało w niniejszej sprawie podwójnego ograniczenia.

Trendy na świecie
Austria już w 1990 r. wprowadziła kompleksowe unormowanie systemu elektronicznego obrotu prawnego. System ten obejmuje nie tylko możliwość wniesienia pisma do sądu przez uczestnika postępowania oraz wykorzystania tej formy przez sąd w celu doręczenia uczestnikowi określonego pisma, ale także prowadzenia akt sądowych w formie elektronicznej;
Niemcy od 2001 r. posiadają rozwiązywania umożliwiające wszczynanie postępowań cywilnych poprzez wnoszenie pism procesowych w formie elektronicznej, doręczanie orzeczeń sądowych stronom jako elektronicznych dokumentów.
Wielka Brytania również posiada rozwiązania umożliwiające komunikowanie się z wyszczególnionymi sądami za pomocą poczty elektronicznej, wysyłanie dokumentów za pomocą e-mail, wysyłanie określonych dokumentów w systemie on-line, wnoszenie pism w formie on-line.

Wnioski
Szumnie zapowiadana przez poprzednią ekipę rządzącą, reforma postępowania gospodarczego nie przyniosła w Polsce oczekiwanego przyspieszenia postępowań z udziałem przedsiębiorców. Reforma zwiększyła jedynie rolę zasady formalizmu w procesie wobec stron, co w żaden sposób nie eliminuje przewlekłości postępowania sądowego, gdyż w przypadku braków formalnych pisma, sprawie nie nadaje się biegu, a pisma ulegają zwrotowi.

W Polsce zarówno sądy, jak i cała administracja publiczna potrzebuje po pierwsze gruntownych reform, w szczególności odbiurokratyzowania, po drugie reformy informatyzacji. Obecnie system prawa polskiego nie proponuje przedsiębiorcom zbyt licznych możliwości załatwienia sprawy za pośrednictwem internetu, za wyjątkiem składania e-deklaracji do ZUS-u, urzędów skarbowych, rejestracji działalności gospodarczej w niektórych gminach, czy ograniczonych kontaktów z KRS. Koszt zakupu kwalifikowanego certyfikatu bezpiecznego podpisu elektronicznego jest wciąż nieproporcjonalnie wysoki, do możliwości jego wykorzystania w praktyce, przez co przepisy ustawy o podpisie elektronicznym są wciąż de facto przepisami martwymi. 

Źródło: PKPP Lewiatan - www.pkpplewiatan.pl

A.J.
Zespół e-prawnik.pl