Zaspokojenie zwykłych potrzeb rodziny a odpowiedzialność małżonków

Kiedy i jak małżonek odpowiada za zobowiÄ…zanie zaciÄ…gniÄ™te przez drugiego małżonka dla zaspokojenia zwykÅ‚ych potrzeb rodziny?

Zgodnie z art. 30 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuÅ„czego, oboje małżonkowie sÄ… odpowiedzialni solidarnie za zobowiÄ…zania zaciÄ…gniÄ™te przez jednego z nich w sprawach wynikajÄ…cych z zaspokajania zwykÅ‚ych potrzeb rodziny.

Przepis ten ma ochronić interesy wierzycieli małżonka zaciÄ…gajÄ…cego dÅ‚ug. Oboje małżonkowie odpowiadajÄ… w tym przypadku za zaciÄ…gniÄ™te przez jednego z małżonków zobowiÄ…zanie wszystkimi skÅ‚adnikami swoich majÄ…tków, tj. majÄ…tku wspólnego i majÄ…tków osobistych. Wierzyciel ma wiÄ™c dostÄ™p zarówno do majÄ…tku wspólnego małżonków, jak i ich majÄ…tków osobistych (odrÄ™bnych). Odpowiedzialność ta nie wygasa w razie ustania małżeÅ„stwa lub jego unieważnienia. W razie zaspokojenia wierzytelnoÅ›ci z majÄ…tku osobistego jednego z małżonków, ewentualne rozliczenie miÄ™dzy nimi z tego tytuÅ‚u powinno nastÄ…pić przy uwzglÄ™dnieniu zakresu ich obowiÄ…zku przyczyniania siÄ™ do zaspokajania potrzeb rodziny (por. art. 366 i nastÄ™pne Kodeksu cywilnego). Małżonek, który zobowiÄ…zania nie zaciÄ…gaÅ‚, odpowiada solidarnie, ale za cudzy dÅ‚ug.

Małżonkowie odpowiadajÄ… solidarnie bez wzglÄ™du na przyjÄ™ty ustrój majÄ…tkowy, jakiemu podlegajÄ… (stosowania tego przepisu nie wyłącza nawet ustanowienie przez sÄ…d rozdzielnoÅ›ci majÄ…tkowej miÄ™dzy małżonkami). Nie ma tu znaczenia, czy przedmiot nabyty w zwiÄ…zku z zaciÄ…gniÄ™tym zobowiÄ…zaniem wejdzie do majÄ…tku wspólnego małżonków, czy też do majÄ…tku osobistego jednego z nich.

Art. 30 § 1 K.r.o. jest stosowany nawet, gdy małżonkowie nie pozostajÄ… we wspólnym pożyciu, lecz w separacji faktycznej lub orzeczonej przez sÄ…d, np. małżonek jest zobowiÄ…zany do opÅ‚at za mieszkanie, które sÅ‚uży potrzebom rodziny (zwÅ‚aszcza gdy sÄ… maÅ‚oletnie dzieci), choćby nawet przysÅ‚ugiwaÅ‚o ono tylko drugiemu małżonkowi.  

Omawiany przepis dotyczy wyłącznie zobowiÄ…zaÅ„ wynikajÄ…cych z czynnoÅ›ci prawnych, a nie innych zdarzeÅ„. ZobowiÄ…zania wynikÅ‚e z deliktów (tzn. czynów zabronionych przez prawo) nie mieszczÄ… siÄ™ w zakresie zastosowania tego przepisu. Przepis ten ma natomiast zastosowanie do obowiÄ…zku naprawienia szkody wynikÅ‚ej wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiÄ…zania zaciÄ…gniÄ™tego przez czynność prawnÄ… w sprawach wynikajÄ…cych z zaspokajania zwykÅ‚ych potrzeb rodziny.  

Małżonek, który zaciÄ…ga zobowiÄ…zanie dla zaspokojenia zwykÅ‚ych potrzeb rodziny, dziaÅ‚a w imieniu wÅ‚asnym. ZaciÄ…gniÄ™cie takiego zobowiÄ…zania nie powoduje, że drugi z małżonków staje siÄ™ stronÄ… tej czynnoÅ›ci (stosunku prawnego) i jest uprawniony do domagania siÄ™ speÅ‚nienia Å›wiadczenia wzajemnego przez wierzyciela wspóÅ‚małżonka. Ewentualne oÅ›wiadczenie o odstÄ…pieniu od umowy może być wiÄ™c zÅ‚ożone jedynie małżonkowi, który zawieraÅ‚ tÄ™ umowÄ™. Solidarna odpowiedzialność małżonka za zobowiÄ…zanie zaciÄ…gniÄ™te przez jednego z nich nie oznacza, że w sprawie o zasÄ…dzenie należnoÅ›ci z tytuÅ‚u tego zobowiÄ…zania udziaÅ‚ drugiego małżonka po stronie pozwanej jest konieczny.

Kiedy mamy do czynienia z zaspokajaniem "zwykłych potrzeb rodziny"?

Kodeks rodzinny i opiekuÅ„czy stanowi o odpowiedzialnoÅ›ci solidarnej obu małżonków jedynie za zobowiÄ…zania zaciÄ…gniÄ™te przez jednego z nich w sprawach wynikajÄ…cych z zaspokajania zwykÅ‚ych potrzeb rodziny (art. 30 § 1 K.r.o.), a nie za wszelkie zobowiÄ…zania zaciÄ…gniÄ™te przez jednego z nich.

Art. 30 K.r.o. dotyczy zwykÅ‚ych potrzeb:

  • małżonków, ich wspólnych dzieci i dzieci wspólnie przez nich przysposobionych (a wiÄ™c tzw. rodziny maÅ‚ej, rodziny sensu stricto) oraz
  • innych domowników, które sÄ… zaspokajane w ramach wspólnego gospodarstwa domowego.  

"Potrzeby rodziny" to wspólne potrzeby caÅ‚ej rodziny lub też potrzeby indywidualne poszczególnych jej czÅ‚onków.

"ZwykÅ‚e potrzeby rodziny" zaÅ› to potrzeby niezbÄ™dne (wymagajÄ…ce bezwzglÄ™dnego zaspokojenia) oraz codzienne potrzeby, które sÄ… usprawiedliwione, normalne, staÅ‚e lub powtarzajÄ…ce siÄ™ i dotyczÄ… zapewnienia rodzinie wyżywienia, ubrania, mieszkania, ochrony zdrowia, rozwoju duchowego i kulturalnego, a także wychowania dzieci. Chodzi tu zwykle o niewielkÄ… wartość przedmiotu zobowiÄ…zania, jak np. zakupy w sklepie spożywczym "na zeszyt", pożyczka na lekarstwa, zakupy ziemniaków na zimÄ™, odzieży, drobnych przedmiotów urzÄ…dzenia domowego, Å›rodków czystoÅ›ci, pomocy szkolnych, opÅ‚aty za mieszkanie (np. czynsz najmu), energiÄ™ elektrycznÄ…, gaz i wodÄ™, abonament radiowo-telewizyjny, wydatki na bieżącÄ… konserwacjÄ… mieszkania i naprawÄ… urzÄ…dzeÅ„ domowych, zakup pomocy szkolnych, prasy.

Przykład:

Za należnoÅ›ci czynszowe spóÅ‚dzielni budownictwa mieszkaniowego sÄ… solidarnie odpowiedzialni oboje małżonkowie (nawet z majÄ…tku osobistego każdego z nich), a nie tylko ten z małżonków, który jest czÅ‚onkiem spóÅ‚dzielni. Nawet zniesienie przez sÄ…d wspólnoÅ›ci spóÅ‚dzielczego prawa do lokalu pozostaje bez wpÅ‚ywu na okreÅ›lonÄ… w art. 30 § 1 K.r.o. odpowiedzialność solidarnÄ… obojga małżonków za zapÅ‚atÄ™ opÅ‚at zwiÄ…zanych z używaniem spóÅ‚dzielczego lokalu mieszkalnego.

Natomiast zakupy luksusowe czy zakupy przedmiotów i urzÄ…dzeÅ„ domowych trwaÅ‚ego użytku oraz inne wydatki sÅ‚użące sfinansowaniu wiekszych inwestycji w gospodarstwo domowe nie należą do spraw zwiÄ…zanych z zaspokojeniem zwykÅ‚ych potrzeb rodziny.

Co do klasyfikacji potrzeb jako należących lub nie należących do zwykÅ‚ych potrzeb rodziny w doktrynie wystÄ™pujÄ… dwa stanowiska:

  1. jedni uznajÄ…, iż wÅ‚aÅ›ciwy w tym wypadku jest poziom życia konkretnej rodziny (kryterium subiektywne); 
  2. inni zaÅ›, że za decydujÄ…ce należy przyjąć warunki materialne i stopÄ™ życiowÄ… przeciÄ™tnej rodziny w kraju, której potrzeby sÄ… zaspokajane z bieżących zarobków lub innych dochodów rodziny (kryterium obiektywne); stanowisko to uzasadniane jest bezpieczeÅ„stwem obrotu i ochronÄ… interesów osób trzecich; nawet w tym ujÄ™ciu zakres zwykÅ‚ych potrzeb rodziny ulega zmianie wraz ze zmianÄ… warunków spoÅ‚eczno-gospodarczych i poziomu życia przeciÄ™tnej rodziny.  

JeÅ›li zobowiÄ…zanie przekracza zakres zwykÅ‚ych potrzeb rodziny, to nie oznacza, że drugi małżonek nie bÄ™dzie wcale za to zobowiÄ…zanie odpowiadaÅ‚. Małżonek, który nie dziaÅ‚aÅ‚, bedzie jednak w tym przypadku odpowiadaÅ‚ jedynie majÄ…tkim wspólnym, a nie osobistym.

Czy można wyłączyć solidarnÄ… odpowiedzialność małżonków za zobowiÄ…zania zaciÄ…gniÄ™te dla zaspokojenia zwykÅ‚ych potrzeb rodziny?

Małżonkowie nie mogÄ… w drodze porozumienia wyłączyć ani ograniczyć solidarnej odpowiedzialnoÅ›ci wynikajÄ…cej z art. 30 § 1 K.r.o. - i to zarówno co do zobowiÄ…zaÅ„ już zaciÄ…gniÄ™tych, jak i na przyszÅ‚ość. Wyłączenie lub ograniczenie solidarnej odpowiedzialnoÅ›ci małżonków może natomiast być zastrzeżone - w sposób wyraźny lub nawet dorozumiany - w umowie z kontrahentem jednego z małżonków (choć nie wszyscy przedstawiciele nauki prawa siÄ™ z tym zgadzajÄ…). 

Z ważnych powodów sÄ…d może na żądanie jednego z małżonków postanowić, że za powyższe zobowiÄ…zania jest odpowiedzialny tylko ten małżonek, który je zaciÄ…gnÄ…Å‚. Postanowienie to może być uchylone w razie zmiany okolicznoÅ›ci.

Za takie "ważne powody" należy przy tym uznać takie postÄ™powanie jednego z małżonków w sprawach majÄ…tkowych, spowodowane przez jego lekkomyÅ›lność, rozrzutność, nieudolność lub zÅ‚oÅ›liwość w stosunku do wspóÅ‚małżonka albo rodziny, które godzi w jej dobro i zagraża bytowi rodziny albo poważnie narusza interesy wspóÅ‚małżonka lub zagraża tym interesom (np. zazwyczaj wystÄ™puje to w przypadku faktycznej separacji, separacji orzeczonej przez sÄ…d albo ubezwÅ‚asnowolnienia jednego z małżonków). Nie jest istotne, czy byÅ‚o to dzialanie zamierzone, czy nie. DecydujÄ… obiektywne skutki takiego postÄ™powania. Przy ocenie, czy zachodzÄ… "ważne powody" nie można pomijać interesu drugiej strony zobowiÄ…zania zaciÄ…gniÄ™tego przez jedno z małżonków (wierzyciela). 

Sprawa taka podlega rozpoznaniu w postÄ™powaniu nieprocesowym. WnioskodawcÄ… może być tylko jeden z małżonków (obojetnie który). Rozpoznanie sprawy nie wymaga wyznaczenia rozprawy. Trzeba jednak umożliwić zÅ‚ożenie wyjaÅ›nieÅ„ małżonkowi wnioskodawcy, chyba że jego wysÅ‚uchanie jest niemożliwe lub niecelowe. SÄ…d może zarzÄ…dzić przeprowadzenie przez kuratora sÄ…dowego wywiadu Å›rodowiskowego, aby ustalić warunki, w jakich żyjÄ… małżonkowie.

Postanowienie staje siÄ™ skuteczne po uprawomocnieniu siÄ™ - nie wywoÅ‚uje jednak skutku do zobowiÄ…zaÅ„ zaciÄ…gniÄ™tych wczeÅ›niej, ale tylko na przyszÅ‚ość. Obejmuje ono oboje małżonków, tj. niezależnie od tego, który z małżonków zaciÄ…gnie zobowiÄ…zanie, odpowiedzialny za jego wykonanie bÄ™dzie tylko ten z małżonków, który je zaciÄ…gnÄ…Å‚. Powoduje to jedynie wyłączenie odpowiedzialnoÅ›ci majÄ…tkiem osobistym tego z małżonków, który zobowiÄ…zania nie zaciÄ…gnÄ…Å‚, nie wpÅ‚ywa zaÅ› na odpowiedzialność małżonków majÄ…tkiem wspólnym.

WzglÄ™dem osób trzecich wyłączenie odpowiedzialnoÅ›ci solidarnej jest skuteczne, jeżeli byÅ‚o im wiadome. Ciężar dowodu, że osoba trzecia wiedziaÅ‚a o wyłączeniu odpowiedzialnoÅ›ci solidarnej małżonków, spoczywa na tym małżonku, który na tÄ™ okoliczność siÄ™ powoÅ‚uje.

Podstawa prawna: