Odszkodowanie za zmarnowany urlop

Przepis art. 11a ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych (jedn. tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 223, poz. 2268 ze zm.) może być podstawą odpowiedzialności organizatora turystyki za szkodę niemajątkową klienta w postaci tzw. zmarnowanego urlopu.

Szkody poniesione przez podróżnego (klienta) w wyniku niewykonania lub nienależytego wykonania przez organizatora turystyki umowy o podróż najczęściej określane są jako "zmarnowany urlop" (ang. wasted holiday). Są to szkody niematerialne, bo przyjemność oczekiwana w związku z podróżą (urlopem) pozostaje wyłącznie w sferze wrażeń i uczuć. W polskim prawie zobowiązań naprawienia szkody niemajątkowej (zadośćuczynienia za krzywdę) można żądać tylko w wypadkach przewidzianych przez ustawę. Oczywiście można też się umówić co do wyrównania takiej szkody, ale nie jest to stosowane w praktyce.

Zdaniem SN podstawą zadośćuczynienia za "zmarnowany urlop" nie może być naruszenie dóbr osobistych. Dobra osobiste są bowiem ściśle związane z człowiekiem, skupiają niepowtarzalną indywidualność człowieka, jego godność oraz pozycję wśród innych ludzi. Są nierozdzielnie złączone z istotą człowieczeństwa oraz naturą człowieka. Spokojny, niezakłócony odpoczynek na zorganizowanych wczasach nie odpowiada temu opisowi – jest to tylko zaspokojenie najczęściej doraźnej potrzeby, nie przez wszystkich zresztą odczuwanej. Nie można jednak wykluczyć, że w niektórych sytuacjach działanie (zaniechanie) organizatora turystyki będzie naruszać jakieś dobro osobiste (np. zdrowie albo nietykalność osobista), co umożliwi zasądzenie zadośćuczynienia na podstawie art. 445 lub 448 k.c.

Sąd Okręgowy odwołał się jednak - zdaniem SN trafnie - do art. 11a ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych (jedn. tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 223, poz. 2268 ze zm. - dalej: "u.u.t."). Za poszukiwaniem skutecznej podstawy odpowiedzialności z tego tytułu przemawiają m.in. argumenty wypływające z prawa unijnego (europejskiego) oraz orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Umowy o podróż oraz odpowiedzialność zostały uregulowane w dyrektywie nr 90/314/EWG z dnia 13 czerwca 1990 roku w sprawie zorganizowanych podróży, wakacji i wycieczek (Dz. Urz. L 158,23/06/1990 P. 0059), implementowanej również przez Polskę. Odpowiedzialność organizatora imprezy turystycznej (podróży) za szkody wyrządzone klientowi (konsumentowi) w wyniku niewykonania lub nienależytego wykonania umowy przewiduje art. 5 ust. 1 i 2 dyrektywy. W wyroku z dnia 12 marca 2002 roku, S. Leitner v. TUI Deutschland GmbH, nr C-168/00 (EurLex nr 62000J0168), Trybunał Sprawiedliwości orzekł, iż wymieniony przepis "co do zasady przyznaje konsumentowi prawo do odszkodowania za uszczerbek niemajątkowy poniesiony na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez organizatora imprezy turystycznej". Odpowiednikiem art. 5 ust. 1 i 2 dyrektywy jest art. 11a ustawy u.u.t. SN przypomniał, że jego wykładnia powinna być zgodna z dyrektywą, a jeżeli dyrektywa była poddana interpretacji Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej - zgodnie z tą interpretacją. Skoro Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że art. 5 dyrektywy obejmuje także uszczerbek niemajątkowy w postaci "zmarnowanego urlopu", to art. 11a u.u.t., musi być wykładany w ten sam sposób. System polskiego prawa nie stoi na przeszkodzie takiemu rozumieniu tego przepisu.

SN podkreślił również, że taka wykładnia art. 11a u.u.t. odpowiada współczesnym tendencjom rozwoju prawa cywilnego, które zakładają prawo wierzyciela do wynagrodzenia szkody niemajątkowej wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania umowy.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2010 roku, sygn. akt III CZP 79/10, OSNC 2011/4/41