Ustawa o referendum ogólnokrajowym reguluje tryb przeprowadzania referendum:
w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa,
w sprawie ratyfikacji umowy międzynarodowej na podstawie której Rzeczpospolita przekazuje organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach oraz
w sprawie zatwierdzenia ustawy zmieniającej Konstytucję.
Kto i kiedy może zarządzić przeprowadzenie referendum ogólnokrajowe?
Prawo do zarządzenia referendum różnie kształtuje się w zależności od tego, jaki rodzaj sprawy ma być poddany do rozstrzygnięcia w drodze referendum. I tak w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa, referendum ma prawo zarządzić:
Sejm, uchwałą podjętą bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów,
Prezydent, za zgodą Senatu wyrażoną w uchwale podjętą bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
Sejm podejmuje uchwałę w sprawie przeprowadzenia referendum z własnej inicjatywy lub na wniosek. Wniosek mogą składać:
Senat
Rada Ministrów
co najmniej 500 000 obywateli.
Wniosek taki nie jest jednak dla Sejmu wiążący.
Te same podmioty mogą również zarządzić referendum w sprawie ratyfikacji umowy międzynarodowej, w sytuacji gdy Sejm postanowił, że zgoda na ratyfikację takiej umowy ma nastąpić właśnie w drodze referendum. Uchwałę o zarządzenie referendum Sejm podejmuje wyłącznie z własnej inicjatywy.
W przypadku referendum zatwierdzającego zmianę Konstytucji, referendum w tej sprawie zarządza Marszałek Sejmu na żądanie co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senatu lub Prezydenta.
Kto ma prawo uczestniczyć w referendum?
Prawo do udziału w referendum mają obywatele Polscy, którzy najpóźniej w dniu referendum ukończyli 18 lat i nie zostali prawomocnym orzeczeniem sądu pozbawieni praw publicznych, ubezwłasnowolnieni lub pozbawieni praw wyborczych. Głosować można wyłącznie osobiście na urzędowej karcie do głosowania. Polega ono na udzieleniu pozytywnej lub negatywnej odpowiedzi na postawione pytanie albo pytania lub na dokonaniu wyboru między zaproponowanymi wariantami rozwiązań. głosujący stawia znak “x” w kratce obok wybranej odpowiedzi pozytywnej albo negatywnej, bądź przy wybranym wariancie rozwiązania. Jeżeli na karcie do głosowania postawiono znak „x” w obu kratkach obok odpowiedzi na postawione pytanie lub nie postawiono znaku „x” w żadnej z kratek obok odpowiedzi na pytanie, głos uważa się za nieważny. To samo dotyczy sytuacji gdy znak “x” postawiono w kratkach odpowiadającym dwóm lub więcej numerom wariantów rozwiązania, albo nie postawiono znaku „x” w żadnej z kratek . Na ważność głosu nie ma wpływu dopisanie dodatkowych pytań lub wariantów albo innych zapisków poza kratką.
Zgodnie z ustawą, głosowanie może być przeprowadzone w ciągu jednego bądź dwóch dni. Odbywa się ono w dzień wolny od pracy, a w przypadku referendum odbywającego się w ciągu dwóch dni - także w dzień go poprzedzający. Lokale obwodowych komisji do głosowania otwarte są bez przerwy w godzinach 6-22, a gdy referendum odbywa się w ciągu dwóch dni, w godzinach 6-20 każdego z tych dni.
Z prawa głosu skorzystać mogą również obywatele polscy przebywający za granicą, a także na polskich statkach morskich. Obwody do głosowania tworzone mają być również w szpitalach, zakładach pomocy społecznej, w więzieniach, aresztach śledczych.
Ustawa wprowadza również możliwość utworzenia obwodów do głosowania w domach studenckich i zespołach domów studenckich. Możliwe jest to w sytuacji, gdy co najmniej 50 osób uprawnionych do udziału w referendum poinformuje na piśmie rektora szkoły wyższej, o zamiarze przebywania w domu studenckim w dniu referendum. Decyzję o utworzeniu takich obwodów podejmuje rada gminy, na wniosek wójta lub burmistrza (prezydenta miasta) zgłoszony po porozumieniu z rektorem szkoły wyższej.
Czy przed referendum przeprowadzana jest obowiązkowo kampania informacyjna?
Ustawa określa także sposób przeprowadzania kampanii referendalnej. Przewiduje min. zakaz prowadzenia kampanii na terenach urzędów administracji rządowej i samorządowej. Określa również krąg podmiotów mogących brać udział w kampanii referendalnej prowadzonej w programach radiowych i telewizyjnych. Należą do nich min. partie polityczne, kluby poselskie, senatorskie, parlamentarne.
Po odbyciu referendum, o jego ważności rozstrzyga Sąd Najwyższy w drodze uchwały. Zanim jednak do tego dojdzie, Sąd Najwyższy ma obowiązek rozpatrzyć wniesione protesty. Protest wnosi się do Sądu Najwyższego na piśmie w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Ustaw wyniku referendum przez Państwową Komisję Wyborczą. Legitymacja do jego wniesienia uzależniona jest podstawy protestu. I tak w sytuacji, gdy podstawę stanowi zarzut popełnienia przestępstwa przeciwko referendum lub naruszenia przez Państwową Komisję Wyborczą przepisów ustawy, legitymowanym jest każdy uprawniony do głosowania. W razie naruszenia przepisów w obwodzie lub przez komisarza wyborczego, legitymację ma osoba, której nazwisko w dniu głosowania było umieszczone w spisie osób uprawnionych do udziału w referendum odpowiednio w tym obwodzie głosowania lub na obszarze objętym właściwością komisarza wyborczego. W przypadku uwzględnienia protestu, Sąd Najwyższy może unieważnić głosowanie w obwodzie lub w obwodach. Jeżeli unieważnienie to wpływa na wynik referendum, Są Najwyższy postanawia o ponownym przeprowadzeniu głosowania w tym obwodzie lub obwodach.
Ustawa określa sytuacje, w których organy państwowe związane są wynikiem referendum. Przyjęcie zmiany Konstytucji następuje, jeżeli opowiedziała się za nią większość głosujących. Nie jest wymagane aby udział w referendum wzięła jakaś minimalna liczba uprawnionych. Z kolei wynik referendum w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej lub w sprawie o szczególnym znaczeniu dla państwa, jest wiążący, jeżeli wzięła w nim udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania. Jeżeli wynik referendum w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej jest niewiążący, Sejm może ponownie podjąć uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację tej umowy.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o referendum ogólnokrajowym (Dz. U. 2003 r. , Nr 57, poz. 507 ze zmianami).