Kiedy możesz wziąć pożyczkę bez zgody męża? - stan prawny obowiązujący do 19 stycznia 2005 r.

Co to jest majątek wspólny małżonków?

Przez zawarcie małżeństwa między małżonkami powstaje majątkowy ustrój wspólności ustawowej. W myśl zasad rządzących tym ustrojem, w zakresie stosunków majątkowych istnieją trzy odrębne majątki: majątek żony, majątek męża oraz majątek wspólny małżonków. W skład każdego z majątków odrębnych wchodzą przede wszystkim przedmioty nabyte przez nich przed powstaniem wspólności ustawowej (przez słowo „nabyte” należy rozumieć również wnoszone do małżeństwa środki pieniężne), przedmioty odziedziczone lub darowane małżonkowi oraz takie, które zostały nabyte w zamian za środki wyżej wymienione. Majątek wspólny zaś, inaczej dorobkowy, ma swoje specjalne przeznaczenie. Służy bowiem zaspokajaniu potrzeb rodziny i powinien być wykorzystany dla jej dobra. W związku z tym, zasadniczo majątek ten obejmuje wynagrodzenie, jakie uzyskali małżonkowie w trakcie małżeństwa, przedmioty nabyte w zamian za taki dochód, a także dochody, jakie przynosi zarówno majątek wspólny jak i majątek odrębny małżonków, np. bez różnicy czy sklep należy do obojga małżonków, ponieważ został zorganizowany ze środków z majątku wspólnego, czy też należy tylko do jednego z małżonków, ponieważ został przez niego odziedziczony, dochody, jakie będzie przynosił, zawsze będą powiększać majątek wspólny małżonków. Zasadniczo przedmioty odziedziczone lub będące przedmiotem darowizny wchodzą do majątku odrębnego małżonków, jednakże, jeżeli przedmioty te stanowią zwykłe urządzenie domowe, służące do użytku obojgu małżonkom, np. wyposażenie kuchni, pralka, telewizor, będą należały do majątku dorobkowego, chyba, że spadkodawca lub darczyńca wyraźnie zażyczył sobie, aby przedmioty te do wspólności nie weszły. Zarząd majątkiem wspólnym znacząco różni się od zarządu majątkiem odrębnym. Ten ostatni bowiem zależy tylko od woli małżonka, do którego majątek należy. Może on dowolnie nim rozporządzać; zarząd sprawuje samodzielnie. Majątek wspólny zaś z racji swojego przeznaczenia musi podlegać pewnym reżimom. Podstawowe znaczenie ma zasada współdziałania małżonków w zarządzie majątkiem.

Jakie czynności można nazwać czynnościami zwykłego zarządu, a jakie czynnościami przekraczającymi zwykły zarząd?

Ażeby móc odpowiedzieć na pytanie w jaki sposób małżonkowie sprawują zarząd nad ich majątkiem wspólnym należy poczynić rozróżnienie czynności, które mogą być dokonywane w stosunku do majątku, na czynności zwykłego zarządu i czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu. Ten podział bowiem wyznacza pewną swobodę, jaką będzie miał małżonek w rozporządzaniu przedmiotami wchodzącymi w skład majątku wspólnego.

Czynności zwykłego zarządu są to czynności, mające na celu zaspokajanie bieżących potrzeb każdego z małżonków lub ich dzieci albo wspólnych potrzeb rodziny, jak: zakupy artykułów żywnościowych, odzieży, przedmiotów urządzenia domowego (meble, pralka, telewizor), pokrywanie bieżących należności związanych z prowadzeniem gospodarstwa domowego, opłacanie czynszu z tytułu najmu lokalu, należności za prąd, gaz itp. Jednakże przy kwalifikacji danej czynności jako czynności zwykłego zarządy należy mieć na względzie także kryterium ilościowe tzn. należy uwzględniać okoliczność, czy dana czynność nie spowoduje zbytniego uszczuplenia majątku wspólnego. Majątek wspólny bowiem powinien służyć w pierwszej kolejności zaspokajaniu potrzeb koniecznych rodziny. Dlatego nie można uznać za czynność zwykłego zarządu kupna przez jednego małżonka bardzo kosztownego telewizora, jeżeli dochody rodziny z ledwością wystarczają na tzw. przeżycie od pierwszego do pierwszego. Z podanego przykładu należy wyciągnąć wniosek, że zakres czynności zwykłego zarządu, zależeć będzie od konkretnych stosunków panujących w rodzinie, a zwłaszcza od wysokości osiąganych przez nią dochodów, np. w niektórych rodzinach kupno raz w roku samochodu może być rzeczą zupełnie normalną, a więc czynnością zwykłego zarządu.

Czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu są to ogólnie mówiąc czynności, które ze względu na swe niecodzienne znaczenie dla danej rodziny, nie mogą być zaliczone do czynności zwykłego zarządu.

Będą to przede wszystkim czynności polegające na sprzedaży bardziej wartościowych przedmiotów (nieruchomości, mieszkania spółdzielczego), kupnie towarów luksusowych o wysokiej cenie (kupno drogiej biżuterii, samochodu sportowego), zaciągnięciu poważnej pożyczki lub kredytu itp. Przyjmuje się, że czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu jest udzielenie poręczenia w większym rozmiarze, zmiana profilu prowadzonego gospodarstwa rolnego czy przedsiębiorstwa, np. przejście z gospodarki hodowlanej na ogrodniczo – warzywną, wydzierżawienie gospodarstwa lub przedsiębiorstwa, ustanowienie użytkowania na nieruchomości.

Jak kształtują się zasady dotyczące zarządu majątkiem wspólnym?

Przez zarząd majątkiem wspólnym należy rozumieć dokonywanie różnych czynności prawnych (sprzedaż, kupno, najem) jak i czynności faktycznych (remont budynku) dotyczących tego majątku. Zarząd majątkiem wspólnym należy do bardzo istotnych kwestii, jeżeli chodzi o funkcjonowanie rodziny. Majątek ten jak już wyżej powiedziano ma swoje przeznaczenie, którym jest zapewnianie rodzinie należytej egzystencji. Nie jest zatem możliwe, aby tylko jeden z małżonków dokonywał wyboru co do sposobu wykorzystania środków pieniężnych rodziny, ponieważ po pierwsze, majątek ten należy do obydwu małżonków, po drugie, zarząd powinien uwzględniać potrzeby każdego członka rodziny, po trzecie wreszcie, powinien służyć dobru całej rodziny, a podjęcie decyzji przedyskutowanej, ma dużo większe szanse co do trafności, niż podjęcie takiej decyzji arbitralnie, bez konsultacji z drugim małżonkiem. Mając na uwadze powyższe założenie, zasady zarządu majątkiem wspólnym przedstawiają się następująco:

• Małżonkowie obowiązani są współdziałać w zarządzie tym majątkiem. Oznacza to tyle, że każdy z małżonków ma nie tylko prawo, ale i obowiązek zajmowania się sprawami wspólnego majątku. O istotnych sprawach rodziny małżonkowie powinni rozstrzygać wspólnie, czyli mają obowiązek uzgadniać ze sobą sposób załatwienia poszczególnych spraw. Może to nastąpić przez konsultację, jeżeli chodzi o załatwienie konkretnej sprawy, wyznaczenie ogólnej linii postępowania w zakresie pewnego rodzaju spraw, np.

  postanowienie, że odziedziczone przez małżonków mieszkanie będzie wynajmowane albo przez podział czynności zarządu między małżonkami, np. mąż decyduje w sprawach remontu mieszkania, a żona w sprawie kupna mebli, czy innego wyposażenia. Jeżeli jednak, porozumienie co do sposobu zarządu nie jest możliwe, a zwłaszcza o znaczeniu istotnym dla rodziny, np. fatalny stan mieszkania, a małżonek bez powodu nie zgadza się na remont, każdy z nich może zwrócić się do sądu o rozstrzygnięcie, czy w tej konkretnej sprawie takie posunięcie zgodne jest z dobrem rodziny (do remontu zazwyczaj nie potrzebna jest zgoda drugiego małżonka, zatem teoretycznie mógłby on nastąpić nawet wbrew jego stanowisku, dlatego zwrócenie się do sądu o rozstrzygnięcie, jest w tym wypadku uzasadnione).

• Każdy z małżonków może wykonywać samodzielnie zarząd majątkiem wspólnym. Oczywiście nie oznacza to dowolności w działaniu, ponieważ podejmowane decyzje podporządkowane są naczelnej zasadzie zarządu, jaką jest działanie na rzecz dobra rodziny. Samodzielność w zarządzie polega na tym, iż do jego wykonywania nie jest potrzebne łączne działanie małżonków, np. przy kupnie nieruchomości, której właścicielami będą obydwoje małżonkowie, asystuje tylko jeden z nich. W zasadzie każdą czynność małżonek może wykonać samodzielnie, jednakże w pewnych okolicznościach, aby czynność faktycznie doszła do skutku, potrzebna będzie zgoda drugiego małżonka.
• Do dokonania czynności zwykłego zarządu nie jest potrzebna zgoda drugiego małżonka. Czynności te należą bowiem do bieżących spraw życia codziennego, zatem konieczność każdorazowego uzyskania takiej zgody mogłaby niebagatelnie utrudnić funkcjonowanie rodziny. Z powyższego należy wywnioskować, że dokonanie czynności zwykłego zarządu może nastąpić nawet wbrew woli jednego z małżonków. W takim układzie, jeżeli czynność jest istotna z punktu widzenia rodziny każdy z małżonków może zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu. Poza taką możliwością, każdy z małżonków może żądać, aby sąd pozbawił jednego z nich samodzielnego zarządu majątkiem, tzn. pozbawił możliwości dokonywania czynności zwykłego zarządu oraz pozbawił konieczności uzyskania przez małżonka zgody na dokonanie czynności przekraczających ten zakres. Takie orzeczenie może zostać wydane jedynie wtedy, gdy istnieją ważne powody w odebraniu małżonkowi możliwości dysponowania majątkiem, np. starcze zniedołężnienie małżonka, stała niemożliwość porozumienia się z nim, zbytnia rozrzutność.
• Do dokonania czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu konieczna jest zgoda drugiego małżonka. Zgoda powinna być wyrażona w takiej formie, w jakiej dokonana ma być dana czynność, np. zgoda na zbycie nieruchomości wspólnej przez małżonka powinna być wyrażona w formie aktu notarialnego. Zasadniczo czynność dokonana bez zgody drugiego małżonka jest nieważna, istnieje jednak możliwość potwierdzenia umowy zawartej bez zgody drugiego małżonka, przez co czynność zyskuje skuteczność, np. mąż zawarł bez zgody żony umowę sprzedaży wspólnego mieszkania; czynność ta nie może dojść do skutku tzn. nie nastąpi sprzedaż, dopóki, dopóty nie zostanie ona potwierdzona przez żonę (żona w odpowiedniej formie wyrazi zgodę na dokonanie takiej czynności). Osoba, która zawarła umowę z małżonkiem (w naszym przypadku chętny do kupna mieszkania), znajduje się w stanie pewnego zawieszenia, ponieważ nie wie czy umowa (kupno mieszkania) dojdzie do skutku czy nie. Aby tę niepewność ograniczyć do minimum, osoba ta może wyznaczyć małżonkowi, którego zgoda potrzebna jest do dokonania czynności, stosowny termin do wyrażenia tej zgody (jest to termin, w którym możliwe jest podjęcie przemyślanej decyzji, nie może być on z tego powodu zbyt krótki, np. jeden dzień). Po bezskutecznym upływie tego terminu, tzn. gdy w tym czasie małżonek nie dał odpowiedzi, druga strona może od umowy odstąpić, czyli w naszym przypadku kupujący może zrezygnować z kupna; nie może tego jednak dokonać w trakcie trwania terminu na wyrażenie zgody, ponieważ on już wyraził wolę kupna tego mieszkania i to go wiąże. Możliwość potwierdzenia ma zastosowanie jedynie, gdy w grę wchodzą umowy. Nie ma to zastosowania zaś do jednostronnych czynności prawnych. Czynność taka dokonana bez zgody małżonka jest bezwzględnie nieważna, np. nieważne jest pełnomocnictwo do sprzedaży wspólnej nieruchomości, udzielone przez jednego z małżonków bez zgody drugiego. W praktyce może się jednak zdarzyć, że małżonek będzie odmawiał zgody na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu, choćby dlatego, żeby swojej drugiej połowie zrobić na złość. W takim wypadku małżonek, który chce dokonać danej czynności może zwrócić się do sądu o zezwolenie na jej dokonanie. Jeżeli sąd uzna, że jest to korzystne dla rodziny, taką zgodę wyrazi. Ma to miejsce również w sytuacji, gdy porozumienie się z małżonkiem w celu uzyskania jego zgody napotyka trudne do przezwyciężenia trudności, w związku z czym niemożliwe jest uzyskanie zgody (nie można nawiązać kontaktu, ponieważ nieznane jest miejsce obecnego pobytu małżonka). Poza tym, z ważnych powodów ( długotrwała nieobecność małżonka, nieznane jego miejsce pobytu, choroba psychiczna), każdy z małżonków może żądać, aby drugi małżonek został pozbawiony zarządu, przez co nie będzie potrzebna zgoda takiego małżonka na dokonywanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu. Sąd jednak w takim przypadku może orzec, że do dokonywania tych czynności niezbędna będzie zgoda sądu. Sąd rozstrzygając żądania małżonków w takim zakresie, ma na uwadze dobro rodziny.

Pamiętaj, że:

• Czynnościami zwykłego zarządu są przede wszystkim czynności mające na celu zaspokajanie bieżących potrzeb rodziny,
• Małżonkowie przy wykonywaniu zarządu majątkiem wspólnym powinni ze sobą współdziałać, czyli o sposobie załatwiania konkretnych spraw powinni decydować wspólnie, dotyczy to zarówno czynności prawnych (zawarcie umowy), jak i czynności faktycznych (remont budynku),
• Każdy z małżonków ma nie tylko prawo, ale i obowiązek zarządzać majątkiem wspólnym,
• Każdy z małżonków może dokonywać samodzielnie i bez zgody drugiego czynności zwykłego zarządu,
• Na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu konieczne jest uzyskanie zgody drugiego małżonka, jednakże w przypadku zawarcia umowy, zgoda może być wyrażona także po jej zawarciu i przybiera postać potwierdzenia,
• Zgoda na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zarząd musi być wyrażona w takiej formie, jaka jest konieczna do dokonania danej czynności prawnej, np. na sprzedaż nieruchomości musi być wyrażona zgoda w formie aktu notarialnego,
• W sprawach z zakresu zarządu zawsze jest dopuszczalna ingerencja sądu, który może zarówno wyłączyć małżonka od sprawowania zarządu, jak i wyrazić zgodę na czynność przekraczającą zwykły zarząd.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 1964 r., Nr 9, poz. 59 ze zmianami),
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 93 ze zmianami).

Zespół
e-prawnik.pl