Kiedy możesz wziąć pożyczkę bez zgody męża? - stan prawny obowiązujący od 20 stycznia 2005 r.

Co to jest majątek wspólny, jak powstaje i jakie są podstawowe zasady dotyczące zarządu tym majątkiem?

Wspólność ustawowa jest ustrojem majątkowym obowiązującym małżonków, jeżeli przed zawarciem małżeństwa bądź w trakcie jego trwania nie zawrą umowy majątkowej tzw. intercyzy. Umowa taka jest systemem ustawowym, co oznacza, że z chwilą zawarcia małżeństwa będzie ich obowiązywała, bez dokonywania żadnych dodatkowych czynności z ich strony.

W ustroju wspólności ustawowej wyodrębnia się trzy majątki: dwa majątki osobiste każdego z małżonków oraz majątek wspólny, który służy przede wszystkim do zaspokajania bieżących potrzeb rodziny. Małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym, czyli podejmować wszelkie czynności, czy to prawne czy faktyczne, dzięki którym majątek nie ulegnie uszczupleniu, bądź ulegnie powiększeniu, a przede wszystkim zostaną zaspokojone wszystkie pojawiające się potrzeby rodziny. Współdziałanie małżonków w wykonywaniu zarządu nie polega jednak na tym, że wszelkie podejmowane czynności są wynikiem wspólnej decyzji, gdyż zakłada się, że każdy małżonek postępuje racjonalnie i zdaje sobie sprawę z tego co dla rodziny będzie korzystne, a co nie. Oczywiście nie ma przeciwwskazań, żeby małżonkowie w wykonywaniu zarządu, zwłaszcza podejmując czynności pociągające za sobą znaczne wydatki, konsultowali to ze sobą. Jednakże główny nacisk przy współdziałaniu kładzie się na lojalne zachowanie w stosunku do drugiego małżonka, przez co należy rozumieć wzajemne informowanie się o stanie majątku, sposobie wykonywanego zarządu i o zaciągniętych i obciążających majątek wspólny zobowiązaniach.

Główną zasadą zarządu majątkiem wspólnym i nowością w stosunku do przepisów obowiązujących przed 20 stycznia 2005 r. jest samodzielność w zarządzie majątkiem wspólnym, która umożliwia małżonkom szybkie podejmowanie decyzji oraz sprzyja pewności obrotu gospodarczego.

Co oznacza, że małżonek może samodzielnie zarządzać majątkiem?

Samodzielne zarządzanie majątkiem wspólnym oznacza, że małżonek może dokonywać wszelkich czynności, czy to faktycznych, czy też prawnych bez konsultacji z drugim małżonkiem oraz przede wszystkim bez potrzeby starania się o jego zgodę, np. może sprzedać samochód. Jest uprawniony do samodzielnego decydowania o tym, co jest właściwe biorąc pod uwagę dobro rodziny. Tym samym ustawodawca odszedł od obowiązującego wcześniej podziału czynności na czynności zwykłego zarządu, które każdy z małżonków mógł dokonywać samodzielnie i czynności przekraczających zwykły zarząd, dla dokonania których, pod rygorem bezskuteczności, wymagana była zgoda małżonka. W/w podział czynności nastręczał nieraz sporo kłopotów z klasyfikacją danej czynności, tzn. czy dana czynność należy do zwykłego zarządu, czy ten zarząd przekracza, co w konsekwencji osłabiało pewność obrotu. Obecnie zasadą jest, że małżonek może dokonywać wszystkich czynności prawnych bez zgody drugiego. Jednakże do dokonania niektórych czynności zgoda taka będzie wymagana bezwzględnie. Należą do nich:

• czynności prawne prowadzące do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzące do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków, czyli: kupno, sprzedaż, ustanowienie hipoteki, wydzierżawienie nieruchomości,

• czynności prawne prowadzące do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal, np. sprzedaż, kupno, hipoteka na spółdzielczych własnościowych prawach do lokalu,

• czynności prawne prowadzące do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa,

• darowizny z majątku wspólnego, np. małżonek daruje wspólne mieszkanie swojemu dziecku mieszkanie.

Czy małżonek może zapobiec czynności prawnej, której chce lekkomyślnie dokonać drugi z nich?

W związku z tym, że na dokonanie znakomitej większości czynności małżonek nie musi zasięgać zgody drugiego, jednakże ciąży na nim obowiązek poinformowania drugiego małżonka o zamierzonej czynności, drugi małżonek uznając dana czynność za lekkomyślną, niezgodną z dobrem rodziny, może się tej czynności sprzeciwić. Sprzeciw taki jest skuteczny względem osoby, z którą małżonek zamierza zawrzeć umowę lub w stosunku do której w inny sposób się zobowiązuje, jeżeli sprzeciw ten był mu wiadomy przed dokonaniem czynności prawnej. Zatem w takim wypadku małżonek wyrażający sprzeciw powinien postarać się o to, żeby przyszły wierzyciel dowiedział się o jego stanowisku, np. jeżeli małżonek chce kupić bardzo drogi samochód, a drugi z nich się temu sprzeciwia, twierdząc, że narazi to rodzinę na zbytnie obciążenie, powinien powiadomić o tym, najlepiej pisemnie sprzedawcę. Ustawodawca wprowadzając nowelą wchodząca w życie 20 I 2005 r. nie rozwiązał kwestii, jaki skutek wywiera zgłoszenie przez małżonka sprzeciwu. Wydaje się, że jeżeli zobowiązanie miałoby dotyczyć majątku wspólnego małżonków, umowa nie mogłaby być uważana za ważnie zawartą. Dlatego też ustawodawca uzależnił skuteczność sprzeciwu od wiedzy o tym przyszłego wierzyciela przed dokonaniem czynności. Jeżeli jednak małżonek jest przekonany, że dokonanie określonej czynności prawnej jest korzystne dla dobra rodziny, wówczas może wystąpić do sądu o zezwolenie na jej dokonanie. Jeżeli sąd zezwolenia udzieli, biorąc pod uwagę podstawowe kryterium, jakim jest dobro rodziny, wówczas czynność prawna będzie ważna, natomiast wierzyciel będzie mógł żądać później zaspokojenia nie tylko z majtku osobistego małżonka, który zobowiązanie zaciągnął, ale również z majątku wspólnego małżonków. Jeżeli zaś sąd takiej zgody nie udzieli albo małżonek w ogóle nie wystąpi o nią do sądu, wtedy zobowiązanie odnośnie majątku wspólnego nie powstanie, natomiast małżonek może (o ile będzie to w ogóle możliwe) zaciągnąć je odnośnie swojego majątku osobistego, np. gdy małżonek sprzeciwił się kupnu samochodu, drugi z nich nie może przeznaczyć na jego zakup swojego wynagrodzenia za pracę, a jedynie składniki swojego majątku osobistego, np. kupić go za odziedziczone pieniądze.

Czy małżonek może sprzeciwić się wszelkim działaniom drugiego z nich?

Sprzeciw małżonka nie ma żadnego znaczenia w stosunku do następujących czynności:

• czynności w bieżących sprawach życia codziennego, np. zapłata rachunków za prąd, gaz, czynszu,

• czynności zmierzających do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny, np. kupno odzieży, artykułów spożywczych,

• czynności podejmowanych w ramach działalności zawodowej małżonka, który chce jej dokonać, np. kupno nowej maszyny do szycia do pracowni krawieckiej.

Czy zawsze mogę wziąć pożyczkę bez zgody męża?

Zasadniczo pożyczka należy do takich czynności prawnych, na dokonanie której nie jest wymagana zgoda drugiego małżonka. Jeżeli jednak pożyczka byłaby nadmierna, wówczas małżonek, wiedząc, że będą trudności z jej zwrotem może się temu sprzeciwić. Nastąpią wówczas skutki jak opisane powyżej. Tak będzie w przypadku, jeżeli zaciągnięcie pożyczki miałoby dotyczyć majątku wspólnego. Jeżeli zaś dotyczyłoby to majątku osobistego małżonka, wówczas sprzeciw małżonka nie ma żadnego znaczenia. Pytanie jest tylko takie, czy wierzyciel chciałby małżonkowi pożyczki udzielić, licząc się z tym, że zaspokojenie wierzytelności będzie ograniczone do jego majątku osobistego, który może być przecież niewielki (nie wchodzą do niego ani wynagrodzenie zgromadzone na rachunku bankowym, ani przedmioty nabyte w czasie trwania małżeństwa) oraz z bieżąco napływającego wynagrodzenia za pracę lub dochodów z innej działalności prowadzonej przez małżonka, z tym, że jedynie w pewnej określonej części.

Inną sprawą jest, że udzielenie pożyczki bardzo często jest uzależnione od ustanowienia zabezpieczenia, które zazwyczaj dotyczyć będzie przedmiotów należących do majątku wspólnego, np. pożyczka pod zastaw wspólnego samochodu. Małżonek zawsze może się sprzeciwić takim czynnościom, co będzie skutkowało nieskutecznością jego ustanowienia i tym samym faktyczną niemożliwość wzięcia pożyczki. Jeżeli z kolei małżonek chciałby zaciągnąć kredyt na kupno np. nieruchomości, co automatycznie pociąga za sobą ustanowienie przez bank na niej hipoteki, wówczas zgoda drugiego małżonka na takie czynności jest niezbędna. Czynność ta nie dojdzie bowiem bez zgody drugiego małżonka do skutku.

Czy każda darowizna musi być uzgodniona z mężem?

Do darowizny jako czynności prawnej pod tytułem darmym należy podchodzić ostrożnie. Z takiego właśnie założenia wychodzi i ustawodawca, uznając za wskazane wyrażenie zgody przez oboje małżonków, w sytuacji, gdy przedmioty stanowiące ich wspólny dorobek „wyjdą” z ich majątku bez żadnego ekwiwalentu.  Dlatego też zasadniczo każda darowizna powinna być z małżonkiem konsultowana i uzgodniona. Byłoby jednak paraliżujące dla małżonków, gdyby na każde obdarowanie kogokolwiek musieli uzyskiwać wzajemnie zgodę. Dlatego też, zgody nie wymagają drobne, zwyczajowo przyjęte darowizny, takie jak prezenty urodzinowe, prezenty pod choinkę, drobne dowody wdzięczności. Trzeba mieć na uwadze, że w zależności od środowiska i od stanu finansowego darczyńcy, pod drobne, zwyczajowo przyjęte darowizny mogą podpadać różne przedmioty, np. dla bezrobotnego drobną darowizną będzie prezent w postaci książki za 15 zł, a dla prezesa banku może być zegarek na rękę za 3000 zł.

Jakie są skutki umowy zawartej bez zgody drugiego małżonka?

Umowa nie może być zawarta bez zgody drugiego małżonka, w przypadkach kiedy obowiązkowe jest uzyskanie takiej zgody. Zgoda może zostać udzielona przed zawarciem umowy albo po jej zawarciu. Jeżeli zgoda została wyrażona przed zawarciem umowy, umowa ta jest od początku ważna i od razu wywołuje odpowiednie skutki. Jeżeli jednak w chwili zawarcia umowy takiej zgody nie było, wówczas  umowa nie wywiera skutku do momentu udzielenia zgody przez małżonka. Powstaje wówczas stan swoistego zawieszenia i niepewności co do tego, czy w rezultacie umowa taka dojdzie do skutku czy nie.  Czynność taka zwie się czynnością kulejącą, a to z tego powodu, iż w umowa nie skutkuje, np. nie następuje przeniesienie własności nieruchomości, jednakże strony są taką umową dalej związane.  Czyli żadna ze stron nie może od umowy się uwolnić dopóki nie będzie jasne co się z umową stanie. Żeby jednak skrócić stan niepewności, druga strona umowy (nie – małżonek) może wyznaczyć małżonkowi, którego zgoda jest niezbędna do zawarcia umowy odpowiedni termin do jej wyrażenia.

Jeżeli w ciągu tego terminu małżonek nie zajmie żadnego stanowiska, wówczas druga strona jest wolna od zobowiązania. Może się zatem wycofać z umowy bez żadnych niekorzystnych dla siebie skutków. Zgoda małżonka musi być wyrażona w takiej formie jaka jest przewidziana dla zawarcia umowy, zatem zgoda małżonka na sprzedaż nieruchomości, co dokonywane jest w formie aktu notarialnego również będzie aktem notarialnym.

Czy mogę ustanowić odrębną własność lokalu w naszej wspólnej kamienicy bez zgody męża?

Ustanowienie odrębnej własności lokalu, podobnie jak udzielenie pełnomocnictwa należy do jednostronnych czynności prawnych. Istotą tych czynności jest to, że wywołują skutek na podstawie samego tylko oświadczenia jednej osoby, przy czym oświadczenie to nie musi być wiadome żadnej innej osobie. W związku z tym, że dla dokonania takiej czynności wystarcza działanie samego tylko małżonka, ustawodawca chroni majątek wspólny przed takim działaniem. Przejawia się to w tym, że jeżeli do dokonania jednostronnej czynności prawnej potrzebna jest zgoda drugiego małżonka, a zgody tej nie ma, wówczas czynność taka jest od początku nieważna i nie wywołuje żadnych skutków, czyli mamy do czynienia z takim stanem rzeczy, jak stan sprzed jej dokonania. Należy zaznaczyć, że, np. ustanowienie odrębnej własności lokalu dokonane bez zgody drugiego małżonka nie stanie się ważne, jeżeli później taka zgoda zostanie udzielona. W takim wypadku trzeba będzie sporządzić nowy akt notarialny, na mocy którego zostanie ustanowiona odrębna własność lokalu, natomiast zgoda która została udzielona do poprzedniej czynności, będzie tym samym zgodą udzieloną przed dokonaniem czynności. Należy również zaznaczyć, że ustanawiając odrębną własność lokalu małżonkowie mogą wspólnie udać się do notariusza, gdzie w jednym akcie notarialnym będzie akt wyodrębnienia lokalu i zgoda małżonka na tę czynność.

Co się stanie w sytuacji, gdy wspólna nieruchomość została sprzedana bez zgody małżonka, ponieważ jedynie jeden z nich był wpisany do księgi wieczystej?

Teoretycznie czynność taka, zgodnie z tym co powiedzieliśmy powyżej, nie powinna być ważna.

Cały czas powinien trwać stan bezskuteczności zawieszonej (czynność kulejąca). Jednakże w tym przypadku ochronie podlega osoba, która zawarła z małżonkiem umowę, nie mogąc równocześnie wiedzieć czy dana nieruchomość nie jest czasami objęta wspólnością ustawową. Nie było to bowiem uwidocznione w księdze wieczystej. W takim układzie rzeczy umowa jest ważna i nabywca skutecznie nabył nieruchomość, jeżeli nie wiedział i przy należytej staranności nie mógł wiedzieć, że nieruchomość należy do majątku wspólnego. Jeżeli tylko jeden z małżonków był wpisany, to jest bardzo prawdopodobne, że nabywca nabędzie własność nieruchomości, jednakże nie wyklucza to możliwości dowodzenia, że pomimo to nabywca wiedział, że nieruchomość należy do majątku wspólnego, np. jest bardzo bliskim znajomym małżonków.

Co zrobić, jeżeli małżonek bezzasadnie odmawia zgody na dokonanie czynności, natomiast czynność nie może dojść do skutku bez jego zgody?

W takiej sytuacji z pomocą może przyjść sąd. Jeżeli bowiem jeden z małżonków:

• odmawia zgody wymaganej do dokonania czynności albo też gdy

• porozumienie z nim napotyka na trudne do przezwyciężenia przeszkody,

drugi małżonek może zwrócić się do sądu o zezwolenie na dokonanie takiej czynności. Dla sądu najważniejszym kryterium przy rozstrzyganiu takiego dylematu będzie dobro rodziny. Wniosek o wydanie takiego zezwolenia trzeba złożyć w miejscu swojego zamieszkania (właściwy jest sąd rejonowy miejsca zamieszkania wnioskodawcy). Zgodnie z ogólną zasadą sąd powinien rozpoznać taką sprawę bez zbędnej zwłoki, z pewnością jednak wezwie drugiego małżonka, aby go wysłuchać – tylko po umożliwieniu złożenia wyjaśnień małżonkowi wnioskodawcy może zapaść przedmiotowe rozstrzygnięcie. Jeżeli jednak wysłuchanie okaże się niemożliwe, bądź niecelowe - sąd rozstrzygnie o spornej sprawie.

Pamiętaj, że:

• Zasadą zarządu majątkiem wspólnym jest samodzielność w podejmowaniu decyzji jakiej czynności należy dokonać, mając na względzie dobro rodziny,

• Na zaciągnięcie większości zobowiązań nie musisz uzyskiwać zgody swojego małżonka; będą skuteczne, gdyż wystarczy jedynie Twoje działanie,

• W zasadzie wszelkie czynności prawne dotyczące nieruchomości, budynków i lokali, gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa muszą być uzgodnione z małżonkiem,

• Jeżeli chcesz skutecznie dokonać darowizny, zawsze musisz uzyskać na to zgodę drugiego małżonka; o zgodę nie musisz się pytać, jeżeli chcesz dokonać drobnej darowizny zwyczajowo przyjętej, np. świąteczny podarek,

• Czynności dokonane bez zgody drugiego małżonka, w sytuacji, gdy ta zgoda jest konieczna, powodują, że czynność nie zostanie dokonana; zgoda jednak może być wyrażona po dokonaniu czynności,

• Jeżeli umowa ma być sporządzona w formie aktu notarialnego, zgoda małżonka również musi być wyrażona przed notariuszem,

• Jednostronna czynność prawna dokonana bez zgody drugiego małżonka, np. udzielenie pełnomocnictwa do sprzedaży wspólnej nieruchomości, zawsze jest nieważna; zgoda musi być wyrażona najpóźniej z chwilą dokonywania jednostronnej czynności prawnej,

• Małżonkowie powinni współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym, co oznacza że powinni wzajemnie informować się o zobowiązaniach, które zaciągnęli odnośnie majątku wspólnego.

Podstawa prawna

• Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 1964 r., Nr 9, poz. 59 ze zmianami).

Zespół
e-prawnik.pl