Majątek kawalerski i inne rzeczy, które nie są wspólne z żoną - stan prawny obowiązujący od 20 stycznia 2005 r.

18.1.2005

Wchodząca w życie 20 I 2005 r. nowelizacja do Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w dość istotny sposób zmieniła dotychczas obowiązujące stosunki majątkowe między małżonkami. Przede wszystkim poszerzono katalog ustrojów majątkowych mogących istnieć między małżonkami, tak, że do obowiązujących obecnie systemów: wspólności ustawowej, wspólności ustawowej poszerzonej lub ograniczonej (mocą umowy) i rozdzielności majątkowej, dodano obowiązujący w Polsce pod rządami dekretu o Prawie rodzinnym z 1946 r. system rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków na wypadek ustania małżeństwa. Równocześnie nowelizacja przyniosła doniosłe zmiany w zakresie zarządu majątkiem wspólnym oraz odpowiedzialnością majątkiem wspólnym za długi małżonków. Wprowadzona została (z uwagi na standardy prawa europejskiego) tzw. regime primaire – obowiązująca bez względu na ustrój majątkowy panujący między małżonkami, gwarantująca rodzinie możliwość korzystania z mieszkania i oraz z przedmiotów urządzenia domowego, nawet jeżeli stanowiłoby to wyłączną własność jednego z małżonków. Poza tym, ustawodawca w końcu wyraźnie przyznał małżonkom prawo do współposiadania i współkorzystania z rzeczy wchodzących w skład majątku wspólnego, co oznacza, że każdy z nich może żądać, aby sąd nakazał małżonkowi „przywłaszczającemu” sobie jakiś przedmiot umożliwienie korzystania z niego przez drugiego współmałżonka, np. małżonkowie z dochodów kupili domek letniskowy, po czym jeden z nich zmienił zamki w drzwiach i uniemożliwia rodzinie korzystanie z niego.

Co to są majątkowe ustroje małżeńskie?

Problem majątkowych ustrojów małżeńskich powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa. Pojawia się wówczas szereg pytań odnośnie tego jak będą od tej pory kształtowały się stosunki majątkowe między małżonkami., tzn. co będzie należało do mnie, co do mojego małżonka, a co będzie nasze wspólne.

Czy jeden z małżonków będzie odpowiedzialny za długi drugiego, a jak tak, to z jakich przedmiotów komornik mógłby ewentualnie prowadzić egzekucję? Czy mogę samodzielnie kupić mieszkanie ze środków zgromadzonych na rachunku bankowym, na który przelewane jest moje wynagrodzenie? Te i inne kwestie związane z sytuacją finansową każdego z małżonków powstałą po zawarciu małżeństwa określają zasady, które w sumie składają się na ustrój majątkowy istniejący między małżonkami. Należy zaznaczyć, że stosunki majątkowe nie mogą kształtować się w sposób dowolny, a jedynie w taki, jaki przewidują możliwe na gruncie Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego majątkowe ustroje małżeńskie.

Jaki ustrój majątkowy powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa?

Uzależnione jest to od faktu, czy osoby wstępujące w związek małżeński podpisały wcześniej w formie aktu notarialnego umowę małżeńską czy nie. Należy zauważyć, co do zasady przyszli małżonkowie nie podejmują takich kroków. W takim układzie między małżonkami zawsze powstaje system wspólności ustawowej, określony jako ustawowy ustrój majątkowy. Jeżeli zaś nupturienci udali się do notariusza, wówczas po zawarciu małżeństwa będzie ich obowiązywał jeden z pozostałych systemów, zwanych umownymi ustrojami małżeńskimi, tj:

system poszerzonej wspólności majątkowej,
system ograniczonej wspólności majątkowej,
system rozdzielności majątkowej,
system rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobku.

Co oznacza, że w naszym małżeństwie obowiązuje system wspólności ustawowej?

System wspólności ustawowej, dominujący w większości małżeństw, zasadza się na istnieniu trzech odrębnych od siebie majątków: majątków osobistych każdego z małżonków, czyli majątku żony i majątku męża oraz majątku wspólnego.

W stosunku do każdego z majątków osobistych, małżonkowie mogą w zasadzie podejmować wszystkie działania jakie uznają za stosowne, bez względu na to jak na te działania zapatruje się drugi małżonek. Przy majątku wspólnym zaś istnieją pewne ograniczenia, uzasadnione tym, że przedmioty wchodzące w skład tego majątku należą do małżonków wspólnie, co przesądza konieczność gospodarowaniem jego składnikami z uwzględnieniem stanowisk obu małżonków. Biorąc pod uwagę powyższe, zasadniczą kwestią przy rozpatrywaniu tego ustroju jest odpowiedź na pytanie, które składniki majątkowe wchodzą w skład wspólności, a które w skład majątków osobistych małżonków.

Co się dzieje z majątkiem wspólnym i osobistym po ustaniu małżeństwa?

W przypadku majątku osobistego sprawa jest prosta – majątek taki zawsze w całości wraca do tego, do kogo należał, a jeżeli małżeństwo ustało przez śmierć, w całości wchodzi do spadku po zmarłym.

Co do majątku wspólnego zaś, ulega on podziałowi pomiędzy małżonków, przy czym przyjmuje się, że udziały małżonków w tym majątku były równe, czyli dostają oni po połowie. Jeżeli jednak pojawiły się ważne powody, np. jeden z małżonków w ogóle nie pracował, a ponadto przyczyniał się do roztrwaniania zarobków drugiego małżonka, może on żądać aby sąd ustalił nierówne udziały w majątku wspólnym (czyli jeden dostanie więcej, a drugi mniej) odpowiadające stopniu przyczynienia się każdego z małżonków do powstania majątku wspólnego.

Jeżeli zaś małżeństwo ustało przez śmierć, to co do zasady w skład spadku po nim wchodzi jedynie połowa majątku wspólnego, gdyż drugą połowę otrzymuje pozostały przy życiu małżonek. Co się tyczy możliwości ustalenia udziałów nierównych w majątku wspólnym przez spadkobierców, to jest to dopuszczalne tylko jeżeli zmarły za życia wytoczył powództwo o rozwód lub o unieważnienie małżeństwa.

W skład jakiego majątku wchodzi wynagrodzenie za pracę?

Majątek wspólny zawsze obejmuje wynagrodzenie za pracę każdego z małżonków, a także dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków, np.

prowadzonej przez małżonka działalności gospodarczej, wynagrodzenia ze stosunków zlecenia, umowy o dzieło bądź świadczenia innych usług za wynagrodzeniem. Oznacza to, że zarobione przez małżonków pieniądze zawsze będą objęte wspólnością majątkową. Ma to swoje uzasadnienie, gdyż majątek wspólny stanowi swoistą bazą ekonomiczną rodziny i służy zaspokajaniu jej potrzeb. Generalnie rzecz ujmując na majątek wspólny składają się wszelkie przedmioty majątkowe nabyte podczas trwania małżeństwa, czego głównym źródłem są oczywiście dochody pochodzące z wynagrodzenia. Przedmioty te mogą być nabyte zarówno przez oboje małżonków jak i przez jednego z nich.

Co poza wynagrodzeniem wchodzi w skład majątku wspólnego?

Do majątku wspólnego zalicza się również wszelkie dochody płynące z majątku wspólnego, a także z majątku osobistego każdego z małżonków. Rozumieć przez to należy przede wszystkim dochody osiągane w związku z prowadzeniem gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa. Przypadają one wspólnie małżonkom nie tylko wówczas, gdy przedsiębiorstwo stanowi majątek wspólny małżonków, ale także, gdy należy ono tylko i wyłącznie do jednego z nich, np. jeżeli współmałżonek prowadzi warsztat samochodowy, który odziedziczył po ojcu i tym samym stanowi on jego majątek osobisty, dochody osiągane dzięki prowadzeniu warsztatu powiększają majątek wspólny małżonków.

Dochodami z majątku wspólnego lub osobistego są również odsetki od kwoty pieniężnej należącej do jednego z małżonków, umieszczonej na lokacie w banku, honorarium dla twórcy z tytułu jego praw autorskich, odsetki od wierzytelności pieniężnej podstawie do wspólności należą pożytki płynące z prawa będącego składnikiem majątku odrębnego, czynsz najmu lokalu bez względu na to czy lokal jest własnością obydwu małżonków, czy tylko jednego z nich, czynsz dzierżawny w przypadku wydzierżawienia pola uprawnego czy innego składnika majątkowego bez względu na jego przynależność do majątku osobistego bądź wspólnego.

Nowością wprowadzoną przez nowelę do Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego jest regulacja, zgodnie z którą do majątku wspólnego należą środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego.

Jakie przedmioty wchodzą w skład majątku osobistego każdego z małżonków?

Zasadą jest, że przedmioty nieobjęte wspólnością ustawową stanowią składniki majątku osobistego każdego z małżonków. Zatem tymi przedmiotami małżonek może rozporządzać w sposób zupełnie dowolny. Może z nich korzystać wyłącznie bez współudziału drugiego małżonka, chyba że, jak już wyżej powiedziano, jest to mieszkanie lub przedmioty urządzenia domowego. Czasami mogą pojawić się wątpliwości czy jakiś składnik majątku należy do wspólności majątkowej czy do majątku osobistego małżonków, dlatego też żeby tego uniknąć ustawodawca wskazuje, które z przedmiotów majątkowych z pewnością należą do majątku osobistego, a zatem do majątku osobistego należą:

przedmioty, które zostały nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej - Odnosi się to głównie do majątku, jaki małżonek „wniósł” do małżeństwa, czyli przedmiotów, które należały do niego przed zawarciem małżeństwa. Jeżeli jednak małżonkowie podpisali przed zawarciem małżeństwa intercyzę, a później zdecydowali się jednak na system wspólności ustawowej, majątek osobisty będą powiększały również przedmioty nabyte przez małżonka w czasie trwania małżeństwa, aż do momentu przyjęcia systemu wspólności ustawowej. Również jeżeli w trakcie trwania małżeństwa jeden z małżonków został ubezwłasnowolniony albo jeżeli ogłoszono mu upadłość (co automatycznie pociąga za sobą zmianę systemu na całkowitą rozdzielność majątkową), przedmioty nabyte przez niego po takiej chwili wchodzą do majątku osobistego;
przedmioty nabyte w drodze dziedziczenia, zapisu lub darowizny - Jeżeli jednak spadkobierca lub darczyńca wyraźnie zaznaczył, że dany przedmiot będzie należał do małżonków wspólnie, wówczas wchodzi on do majątku wspólnego małżonków. Inna zgoła sytuacja występuje, jeżeli przedmiotem darowizny, dziedziczenia lub zapisu są przedmioty zwykłego urządzenia domowego ( a więc nieszczególnie kosztowne), służącego do użytku obojgu małżonkom, np.

pralka, wyposażenie kuchni. Przedmioty te należą do majątku wspólnego małżonków, bowiem służą na co dzień całej rodzinie i zazwyczaj wola spadkodawcy czy darczyńcy jest taka, aby wyposażyć nimi wspólnie małżonków, właśnie ze względu na przeznaczenie tych rzeczy. Jeżeli jednak zostało wyraźnie zaznaczone, że przedmioty takie nie wejdą do wspólności, a przysługują konkretnemu małżonkowi, wówczas przedmioty te powiększają jego majątek odrębny;
prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom - jest to nowość wchodząca w życie 20 I 2005 r., dzięki której zostanie rozstrzygniętych wiele trudności praktycznych wynikających z połączenia wspólności ustawowej z innym rodzajem wspólności łącznej. Prawa, o których tutaj mowa są to prawa wynikające dla wspólnika ze spółki cywilnej czy spółek osobowych (jawnych, komandytowych, partnerskich). W związku z tym, prawa wynikające ze spółki cywilnej będą wchodziły zawsze w skład majątku osobistego małżonka. Dotyczy to sytuacji, gdy tylko jeden z małżonków jest wspólnikiem spółki cywilnej, obydwoje małżonkowie są wspólnikami w innych spółkach cywilnych, obydwoje małżonkowie są wspólnikami w tej samej spółce cywilnej;
przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków - np. bielizna, ubranie, przedmioty, z którymi posiadacz ma związek emocjonalny, np. przedmioty kultu religijnego, przedmioty służące do zaspokajania potrzeb kulturalnych tylko jednego z małżonków, np. księgozbiór, przedmioty związane z hobby małżonka, np. kolekcja znaczków pocztowych, instrumentu muzyczne. Wartość tych przedmiotów nie powinna jednak w sposób znaczny odbiegać od wartości pozostałego majątku, np. księgozbiór składający się z samych "białych kruków" w przeciętnie zamożnej rodzinie będzie należał do majątku wspólnego, chyba, że księgozbiór taki został wniesiony do małżeństwa przez jednego z małżonków. Należy jeszcze dodać, że nie ma znaczenia, że przedmiot służący do zaspokajania wyłącznie osobistych potrzeb jednego z małżonków został nabyty ze środków majątku wspólnego, zgodnie z tym co zostało wyżej powiedziane, będzie wzbogacał majątek osobisty małżonka;
prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie - prawa takie są ściśle związane z osobą małżonka i nie mogą być ani przeniesione na inną osobę, ani też nie mogą być z inną osobą "dzielone", np. prawo dożywocia. Należy jednak zaznaczyć, że dochody, jakie przynosi takie prawo będą objęte wspólnością majątkową;
przedmioty uzyskane z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę - jest to uzasadnione tym, iż przedmioty takie (najczęściej pieniądze) stanowią rekompensatę za utratę zdrowia lub wyrządzoną krzywdę w stosunku do konkretnej osoby. Należy jednak podkreślić, że jeżeli małżonek w wyniku wypadku lub w inny sposób z czyjejś winy całkowicie lub częściowo utracił zdolność do pracy, albo gdy zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki na przyszłość, uzyskana renta będzie stanowiła składnik majątku wspólnego. Renta taka bowiem stanowi surogat wynagrodzenia za pracę, które przy pełnym zdrowiu małżonka zasilałoby rodzinny budżet;
wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków - konsekwencją przynależności wierzytelności z powyższego tytułu (czyli prawa do żądania, aby nastąpiła wypłata wynagrodzenia) jest to, że małżonek może nią swobodnie rozporządzać, np. zbyć. Jest to uzasadnione tym, że wierzytelność taka jest ściśle związana z osobą małżonka, któremu przysługuje, gdyż to on jest tym, który ją sobie wypracował. Jednakże, jeżeli małżonek zrealizuje przysługującą mu wierzytelność, środki uzyskane w ten sposób wejdą do majątku wspólnego małżonków, zgodnie z podstawową zasadą, że pobrane wynagrodzenie za pracę lub otrzymane dochody z innej działalności, zawsze wzbogacają wspólny, domowy budżet;
przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków - dotyczyć to będzie wszelkiego rodzaju nagród za osiągnięcia artystyczne, literackie, techniczne, sportowe, itp. Nie będą zaś należały do majątku osobistego wszelkiego rodzaju dodatki do wynagrodzenia, jak: premie, nagrody pracownicze, nagrody jubileuszowe;
prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy - do majątku osobistego małżonka będą należały jedynie prawa osobiste związane z tymi prawami, natomiast nie dochody, które będą związane z wykorzystywaniem tych praw przez inne osoby. Dotyczyć to będzie: prawa do "ojcostwa" danego dzieła, np. książki, obrazu, prawa do decydowania o losie dzieła, tzn. wyrażenie zgody na rozpowszechniania, itp. Natomiast dochody, które będą pochodziły, np. ze sprzedaży książki wejdą do majątku wspólnego małżonków;
przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego - jest to nowość w stosunku do stanu prawnego sprzed 20 stycznia 2005 r., ponieważ dotychczas do majątku osobistego wchodziły jedynie przedmioty nabyte w zamian za przedmioty nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej oraz pochodzące z dziedziczenia, zapisu lub darowizny. Obecna nowela przewiduje tzw. pełną surogację, zatem jeżeli jakiekolwiek przedmioty wyliczone powyżej, a wchodzące w skład majątku osobistego zostaną zbyte lub np. zamienione, wszystko co zostanie uzyskane w zamian będzie wzbogacało majątek osobisty małżonka, np. małżonek sprzedał samochód, który odziedziczył - w związku z tym, że samochód należy do jego majątku osobistego, pieniądze które uzyska ze sprzedaży również stanowią składnik jego majątku osobistego, tak samo jak przedmiot, który za te pieniądze kupi, itd. Podobnie, jeżeli sprzeda przedmiot, który kupił za pieniądze uzyskane ze sprzedaży samochodu - również to, co dostanie w zamian, będzie zawsze stanowiło jego majątek osobisty. Wielość dokonanych transakcji nie ma żadnego znaczenia.

Czy meble nabyte przez jednego z małżonków w czasie trwania małżeństwa wchodzą w skład jego majątku osobistego?

Zasadą jest, że przedmioty zwykłego urządzenia domowego, np. meble, lodówka, telewizor, które zostały nabyte w trakcie trwania małżeństwa i służą do użytku obojgu małżonkom objęte są wspólnością ustawową. Za urządzenia zwykłego urządzenia domowego należy rozumieć takie przedmioty wyposażenia mieszkania, bez których w zasadzie nie można się w prawidłowo funkcjonującej rodzinie obejść. Zatem nie będą to jakieś "extra" drogie rzeczy, wtedy bowiem, zgodnie z ogólnymi zasadami, w zależności od tego z jakiego majątku pochodzą, będą stanowiły majątek osobisty lub wspólny. Jednakże co do zasady, bez względu na źródło pochodzenia takich przedmiotów, jeżeli małżonkowie korzystają z nich wspólnie, będą należały do majątku wspólnego małżonków. Przedmioty takie będą objęte wspólnością ustawową także w wypadku, gdy zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca wyraźnie zaznaczyli, że takie przedmioty będą należały wyłącznie do majątku osobistego osoby, której są przeznaczane, np. spadkodawca zapisał małżonkowi lodówkę i jeżeli wyraźnie nie zaznaczy, że lodówka ma być jedynie spadkodawcy, to wejdzie ona do majątku wspólnego. Reasumując, można powiedzieć, że rzadko będzie się zdarzało, że meble wejdą do majątku osobistego, chyba że:

zostały nabyte przed zawarciem małżeństwa,
służą do użytku wyłącznie jednemu małżonkowi i zostały nabyte ze środków
z majątku osobistego albo odziedziczone, zapisane lub darowane,
nie są to przedmioty zwykłego urządzenia domowego, np. obraz albo bardzo kosztowna wieża stereo i zostały nabyte ze środków z majątku osobistego albo jako darowizna, zapis lub spadek,
pomimo tego, że służą wspólnie do użytku i są "zwykłe" spadkodawca lub darczyńca wyraźnie określił, ze mają należeć tylko do jednego małżonka.

Pamiętaj, że:

Problem z ustaleniem co wchodzi w skład Twojego majątku osobistego powstaje jedynie wówczas, gdy istnieje między wami system wspólności majątkowej, komplikujący stosunki między Wami, z uwagi na to, że poza Waszymi majątkami osobistymi istnieje jeszcze jeden majątek - majątek wspólny,
Wynagrodzenie za pracę, a także wszelkie inne pobierane przez małżonków dochody, bez względu na to czy związane są z majątkiem wspólnym małżonków, czy płyną z majątków osobistych, objęte są wspólnością majątkową,
To, co nabyłeś przed zawarciem małżeństwa jest zawsze Twoje, a także wszystko to, co nabyłeś za to w zamian, bez względu na ilość zawartych później transakcji,
Jeżeli przed zawarciem małżeństwa byłeś posiadaczem rachunku bankowego, pieniądze na nim zgromadzone należą tylko do Ciebie, tak samo jak wszystko co za nie nabędziesz,
Przedmioty odziedziczone, lub otrzymane tytułem zapisu czy darowizny zawsze wchodzą do majątku osobistego małżonków, chyba że spadkodawca lub obdarowujący wyraźnie zaznaczyli, że będą objęte wspólnością,
Prawa związane ściśle z osobą jednego małżonka, jak: renta, prawo dożywocia, nagrody za osiągnięcia osobiste, wierzytelności z tytułu niedobranego wynagrodzenia za pracę, prawa do "ojcostwa" utworów zawsze będą wchodziły w skład majątku osobistego, jednakże wszelkie dochody, które te prawa mogą przynosić, będą objęte wspólnością,
Od 20 I 2005 r. obowiązuje zasada pełnej surogacji, co oznacza, że wszystko co nabędziesz w zamian za przedmioty należące do Twojego majątku osobistego, będzie należało do Twojego majątku osobistego,
Przedmioty zwykłego urządzenia domowego w zasadzie zawsze będą należały do majątku wspólnego, chyba że zostały nabyte przed zawarciem małżeństwa.

Podstawa prawna:

Ustawa z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 1964 r., Nr 9, poz. 59 ze zmianami).

Zespół
e-prawnik.pl