Obowiązki wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością

Obowiązek wniesienia w całości wkładu 

Podstawową powinnością majątkową wspólnika jest wnie­sienie w całości wkładu przewidzianego umową spółki. Wypełnie­nie tego obowiązku w całości przez wszystkich wspólników jest warunkiem wpisu spółki do Krajowego Rejestru Sądowego.

Sposób wniesienia wkładów zależy od ich rodzaju. Inaczej re­alizowany jest przy wkładach pieniężnych, a inaczej przy aportach (tzn. wkładach niepieniężnych, rzeczowych). Termin „wniesienie wkładów” obejmuje rozmaite czynności, których rezultatem jest uzyskanie przez spółkę prawnej i faktycznej możności dysponowania przedmiotami owych wkładów.

Wkład wnoszony do spółki przez wspólnika stanowi o poziomie ponoszonego przezeń ryzyka związanego ze zobowiązaniami spółki.  

Wniesienie wkładu Kodeks spółek handlowych nie zawiera pozytywnej definicji przedmiotu wkładu wspólnika do spółki kapitałowej. Przepis art. 14 § l k.s.h. zawiera tylko tzw. definicję negatywną, wskazując, jakie prawa bądź świadczenia nie mogą być przedmiotem wkładu do takiej spółki. Przedmiotem wkładu do spółki kapitałowej nie może być mianowicie prawo niezbywalne lub świadczenie pracy bądź usług. 

Przykład:

Przedmiotem wkładu do spółki nie może być zobowiązanie przyszłego wspólnika do świadczenia na jej rzecz pracy czy usług w charakterze księgowego, w zamian za co obejmie udziały w kapitale zakładowym spółki. Przedmiotem wkładu nie może być także służebność osobista, która zgodnie z art. 300 k.c. jest niezbywalna.  

Wniesienie wkładu pieniężnego 

Pod rządem Kodeksu spółek handlowych pozostają aktualne w większo­ści dawniej ukształtowane poglądy przedstawicieli nauki prawa oraz orzecznictwo dotyczące przedmiotu wkładu do spółki kapitałowej – wedle których przedmiotem wkładu pieniężnego może być pieniądz gotówkowy i bezgotówkowy (np. wpłata na konto, polecenie przelewu, przekaz, czek bankowy potwierdzony).

Nie jest nim natomiast tzw. pieniądz prywatny w postaci weksla wystawionego i wręczonego przez wspólnika spółce kapitałowej. Zostało to potwierdzone uchwałą  Sądu Najwyższego z 22.05.1992 r. (sygnatura akt III CZP 52/92, opubl. w: OSP 1993, Nr 6, póz. 120), w której stwierdzono, że „weksel nie może stanowić wkładu pieniężnego", oraz w uchwale Sądu Najwyższego z 2.03.1993 r. (sygn. III CZP 123/92, OSP 1993, Nr l , póz. 167), w której wskazano, iż „weksel nie jest surogatem pieniądza i wręczenie go nie może być uważane za równoznacz­ne z zapłatą".

Wspólnik zobowiązany do wniesienia wkładu pieniężnego wykonuje swe zobowiązanie wobec spółki, dokonując na jej rzecz świadczenia pieniężnego. Polega ono na przekazaniu z majątku dłużnika do ma­jątku wierzyciela (tu: spółki) określonej liczby jednostek pieniężnych (sumy pieniężnej) reprezentujących stosownie do obowiązujących przepisów pewną wartość ekonomiczną, abstrakcyjną wartość wymienną.

Jak wskazano wyżej, samo przekazanie tej wartości następuje bądź w formie gotówkowej, tj. w drodze przeniesienia własności i wydania odpowiedniej wartości zna­ków pieniężnych (banknotów lub monet), bądź też w formie bezgotówkowej, w szczególności w drodze przekazu bankowego.

W żadnym jednak razie nie stanowi wniesienia wkładu pieniężnego przekazanie weksla lub czeku, nawet potwierdzonego. 

Przykład:

 Praktycznie przekazanie środków pieniężnych na rzecz spółki następuje bądź przez dokonanie transferu na rachunek bankowy spółki, bądź też na dokonaniu wpłaty do kasy spółki, co w praktyce oznacza przekazanie środków do rąk powołanego zarządu, a w razie jego braku – do rąk pełnomocnika powołanego jednomyślną uchwałą wspólników (art. 161 § 2 k.s.h.).  

Wniesienie wkładu niepieniężnego 

Kodeks spółek handlowych nie określa wyraźnie, co może sta­nowić przedmiot wkładu niepieniężnego do spółki z o.o. Z ogólnych postanowień ustawy dotyczących wkładów niepieniężnych można wyprowadzić wniosek, że przedmiot aportu do spółki kapitałowej mogą obecnie sta­nowić:

• rzeczy i prawa – i to zarówno w postaci przeniesienia na spółkę prawa własności  oraz innych praw majątkowych (bezwzględnych i względnych), jak i udostępnienia do używania rzeczy lub korzystania z prawa;

• środki trwałe i wartości niematerialne i prawne, takie jak: grunty, budynki, maszyny, środki transportowe, narzę­dzia pracy, ruchomości, prawa, koncesje, patenty, licencje;

• przedsiębiorstwo (w znaczeniu przedmiotowym) jako zespół składników majątkowych (zob. art. 55 z ind. 1 k.c. oraz art. 75 z ind. 1 k.c.) a ponadto różne prawa do korzystania z przedsiębiorstwa (z wyłączeniem użytkowania);

• papiery wartościowe, prawa udziałowe (udziały i akcje);

• surowce, zapasy towarów i inne wartości stanowiące przedmiot obrotu spółki, w tym także wartości dewizowe (waluty obce);

• trwałe nakłady inwestycyjne o określonej wartości ekonomicznej, przy powiązaniu ich z wyodrębnionymi zbywalnymi prawami majątkowymi. W związku wszakże z obowiązującym obecnie postanowieniem art. 14 § l k.s.h. wątpliwości może budzić dopuszczalność uznawania jako samo­istnych wkładów niepieniężnych pewnych aportów o charakterze tzw. „in­nych inwestycji” przeznaczonych do stałego użytku; chodzi tu np. o kotłownie, wiaty, drogi dojazdowe, sieć ciepłowniczą oraz inne elementy uzbro­jenia terenu; nie są to przecież rzeczy samoistne i zbywalne jako takie. Można natomiast uwzględniać wartość tych „innych inwe­stycji" przy wnoszeniu praw do nieruchomości na których się one znaj­dują i których wartość zwiększają;

• przedmioty prawa własności intelektualnej bądź wyodrębnione wartości ekonomiczne (np. know-how), które mogą być wykazane w aktywach bi­lansu spółki kapitałowej, oraz

• wierzytelności, w tym wierzytelności w walutach obcych i roszczenia spółki wobec wspólników, np. o zarządzone dopłaty.

Wkłady niepieniężne – czyli zazwyczaj rzeczowe – mogą więc być bardziej zróżnicowane niż wkłady pieniężne. Dwoista również może być forma ich wnoszenia, bowiem mogą one być wnoszone do spółki „na własność" bądź też tylko „do używania" przez spółkę, a więc bez przewłaszczenia nierucho­mości, ruchomości bądź też przenoszenia na spółkę praw do dóbr (przed­miotów) niematerialnych wnoszonych w ten sposób do spółki. Jeśli umowa spółki stwierdza przy tym tylko, iż określone przedmioty (dobra) zostały do spółki wniesione, domniemywa się, że zostały one wniesione „na własność". 

Przykład:

 W zamian za objęte udziału przyszły wspólnik może przenieść na spółkę samochód w drodze umowy cywilnoprawnej z zaznaczeniem, iż przeniesienie następuje na własność (w następstwie wydania rzeczy), bądź też że przeniesienie następuje tylko do używania.

Kodeks spółek handlowych przewiduje również wniesienie do spółki jako wkładu tzw. technologii. Przez „technologię” należy tu rozumieć przede wszystkim prawa do wynalazku, tj. prawo do patentu oraz patent, prawa do wzoru użytkowego, tzn. prawo do uzyskania prawa ochronnego, prawo ochronne, jak i prawa do wzoru przemysłowego, tzn. prawo do rejestracji wzoru przemysłowego i prawo z rejestracji wzoru, określane jako know-how. Przedmiot takiego wkładu powinien być dokładnie zidentyfikowany poprzez sporządzenie dokładnego opisu, wraz z rysunkami, w postaci szczegółowego załącznika do umowy spółki. Oznacza to tym samym, że jako aport do spółki wnosi się prawo własności tej dokumentacji, zawierającej opis poufnego know-how. Wspomniany załącznik musi być dołączony do aktu notarialnego umowy ustanawiającej spółkę.  

Z przepisu art. 14 § l k.s.h. wynika, że przedmiotem wkładu do spółki ka­pitałowej (przedmiotem aportu) nie może być m.in. świadczenie pracy bądź usług. Brak zdolności aportowej takich świadczeń nigdy nie budził wątpliwości w nauce i judykaturze, ze względu na niemożliwość spełnienia kryteriów zdolności aportowej, a także inne wyraźne przepisy wyklu­czające możliwość wniesienia takiego prawa do spółki. Brak zdolności aportowej świadczenia pracy czy usług wynika też z art. 7 zdanie 2 Drugiej Dyrektywy UE z 1976 r. o ochronie kapitału. Oczywiście przepis ten nie dotyczy usług świadczonych przy powstaniu spółki, za które przysługuje wynagrodzenie (zob. art. 158 k.s.h.).

Negatywny katalog praw i świadczeń, które nie mają zdolności aportowej, nie ma charakteru wyczerpującego. W związku z tym analizę zdolności aportowej dla każdego przedmiotu należy prowadzić według ogólnych kryteriów tej zdolności, a ustalonych przez doktrynę i orzecz­nictwo (np. nie mogą to być świadczenia sprzeczne z ustawą).   

Obowiązek świadczeń powtarzających się 

Obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych na rzecz spółki jest specyficznym zobowiązaniem, które może wzmocnić finansowo spółkę i jest zaliczane do szerokiej kategorii dodatkowych zobowiązań wspólnika.

Sformułowanie „powtarzające się świadczenia niepieniężne” pozwala przyjąć, że chodzi tu wyłącznie o świadczenia okresowe. Wyłączone są tu zaś przewidziane w umowie spółki świadczenia o charakterze ciągłym, jak np. pełnienie funkcji we władzach spółki, czy też jednorazowym.

Przesłanką warunkującą, zgodnie z art. 176 § 1 k.s.h., zobowiązanie wspólnika do powtarzających się świadczeń na rzecz spółki jest wymóg, żeby w umowie spółki został określony rodzaj i zakres świadczenia. W związku z tym, jeśli strony umowy spółki zamierzają obciążyć wspólnika obowiązkiem spełnienia na rzecz spółki powtarzających się świadczeń niepieniężnych, to powinny określić rodzaj takich świadczeń (np. dostarczanie wskazanych prefabrykatów, wskazanie usług transportowych danym pojazdem należącym do wspólnika) oraz ich zakres (przez oznaczoną ilość, wagę itp.). Istotne jest również określenie częstotliwości świadczenia. 

Przykład:

 W ramach obowiązku powtarzających się świadczeń niepieniężnych można zobowiązać wspólnika do comiesięcznego dostarczania spółce określonego (ze względu na przedmiot działalności spółki) surowca, np. paliwa.  

Nie ma też przeszkód, by właściwa konkretyzacja świadczeń, do których wspólnik został ogólnie zobowiązany, została dokonana później w drodze uchwały wspólników. W tym wypadku wszakże niezbędne jest wyrażenie zgody na określoną treść uchwały ze strony tego wspólnika, którego uchwała bezpośrednio dotyczy.

Powtarzające się świadczenia na rzecz spółki są zobowiązaniem związanym z udziałem danego wspólnika spółki. W razie więc zbycia udziału obowiązek świadczenia na rzecz spółki przechodzi na nabywcę udziału.

Dodatkowe zobowiązanie wspólnika wygasa z upływem terminu kończącego w umowie spółki okres świadczenia wspólnika na rzecz spółki. Nie wygasa ono natomiast w razie śmierci wspólnika ani w razie zbycia udziału na rzecz innej osoby, chyba że:

• zbycie nastąpiło za zgodą spółki;

• świadczenia miały charakter czysto osobisty – związany wyłącznie ze szczególnymi właściwościami osoby danego wspólnika.

Wspomniane dodatkowe zobowiązania wygasają ponadto w razie ziszczenia się warunku rozwiązującego.

Poza sytuacjami przedstawionymi powyżej, obowiązek świadczenia istnieje przez czas trwania spółki. Ustaje on z chwilą rozwiązania spółki, bądź gdy spółka przechodzi w stan likwidacji. 

Obowiązek wniesienia dopłaty 

Dopłaty stanowią dodatkowe wpłaty wspólników na rzecz spółki – wynikające z umowy spółki i zarządzane przez zgromadzenie wspólników bądź zarząd. Dopłaty są wkładami, stanowią zatem część majątku spółki; nie powiększają one jednak udziałów wspólników w kapitale zakładowym spółki, a więc nie dochodzi tu również do podwyższenia kapitału zakładowego. Zgodnie z literalnym brzmieniem art. 177 § 1 k.s.h., dopłaty powinny być określone w granicach liczbowo oznaczonej wysokości.  

Przykład:

 Wspólnicy zostali zobowiązani do dokonania w każdym roku obrotowym dopłat w wysokości nieprzekraczającej połowy wartości nominalnej posiadanych udziałów. Wspólnicy ustalili przy tym, iż wysokość i terminy wnoszenia dopłat określa zarząd. 

Podstawową cechą dopłat jest możliwość ich wycofania – w sytuacji, „jeżeli nie są wymagane na pokrycie straty wykazanej w sprawozdaniu finansowanych” (zob. art. 179 § l  k.s.h.). 

Wnoszenie dopłat 

Zgodnie z art. 178 § l k.s.h., regułą jest, iż obowiązek dokonania (uiszczenia) dopłaty powstaje w wyniku uchwały wspólników, która ponadto po­winna określić wysokość i terminy dopłat. Umowa spółki może jednakże sama określać zarówno wysokość, jak i terminy dopłat. Jeżeli w umowie spółki lub w uchwale wspólników ustalone zostały terminy (oraz wysokość) należnych dopłat, z żądaniem wykonania zobowiązania do wniesienia odpowiednich kwot do spółki występuje zarząd spółki, który może ponadto domagać się od wspólnika uchybiającego obowiązkowi terminowego wniesienia dopłaty zapłacenia odsetek ustawowych za opóźnienie, zaś ewentualnie również naprawienia szkody powstałej wskutek niedotrzymania terminu należnej wpłaty. Jeśli więc wspólnik nie uiścił dopłaty w określonym terminie, obowiązany jest do zapłaty odsetek ustawowych. Ponadto spółka może żądać naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki.

Uchwała o wykonaniu obowiązku wniesienia dopłat powinna równomiernie dotyczyć wszystkich wspólników – proporcjonalnie w stosunku do ich udziałów. Tak więc można ustanowić dopłaty w wysokości części bądź wielokrotności kwoty udziałów w spółce; nie można zaś różnicować ich wysokości zależ­nie od tego, komu dany udział przysługuje.  

Zwrot dopłat 

Zwrot dopłat następuje zazwyczaj, jeśli cele wniesionych dopłat zostały osiągnięte. Artykuł 179 k.s.h. zawiera 2 warunki dopuszczalności zwrotu wspólnikom wniesionych dopłat.

• Jeden z nich ma charakter mate­rialny: chodzi o zaistnienie stanu, w którym wniesione dopłaty nie są już potrzebne na pokrycie straty wykazanej w sprawozdaniu finansowym, tzn. gdy aktywa spółki, po potrąceniu zobowiązań (długów), osiągną co naj­mniej wysokość kapitału zakładowego spółki. 

• Druga przesłanka ma charak­ter formalny: zwrot może być zarządzony dopiero po upływie 1 miesiąca od ogłoszenia w piśmie przeznaczonym do ogłoszeń spółki o zamierzo­nym zwrocie dopłat. Ogłoszenie o zamiarze zwrotu dopłat powinno być opublikowane w Moni­torze Sądowym i Gospodarczym (art. 5 k.s.h.) oraz w innym piśmie – jeżeli umowa spółki takie wskazuje. 

W świetle przepisu § 3 omawianego artykułu, zwrot dopłat ma być dokonywany równomiernie wszystkim wspólnikom.

Uchwala wspólników stanowi jedyną podstawę zwrotu dopłat uiszczonych przez wspólników. Po podjęciu uchwały o zwrocie dopłat spółka powinna ogłosić zamiar zwrotu w piśmie przeznaczonym do ogłoszenia spółki. Termin zwrotu dopłat zostaje określony w uchwale wspólników zarządzającej zwrot dopłat. Termin ten nie może być wcześniejszy niż 1 miesiąc od daty ogłoszenia o zamierzonym zwrocie dopłat. W razie niedokonania w ustalonym terminie zwrotu kwot wpłaconych jako dopłaty, spółka jest obo­wiązana do zapłacenia ustawowych odsetek za zwłokę. 

Zob. także: Dopłaty" w spółce z o.o.

Obowiązki korporacyjne 

Obowiązki korporacyjne (niemajątkowe) nakładane są na wspólników przede wszystkim postanowieniami umowy spółki. Najczęściej są to rozmaite zakazy prowadzenia działalności konku­rencyjnej. Umowa może zakazywać wspólnikom np. prowadzenia spraw innych przedsiębiorców – w charakterze zarządców, pro­kurentów czy członków ich organu. Dopuszczalny jest także zakaz po­siadania lub nabywania akcji i udziałów spółek konkurencyjnych.

Umowa spółki może też zobowiązać określonych wspólników do pełnienia pewnych funkcji w jej organach, jak na przykład funkcji prezesa za­rządu czy rady nadzorczej.

W teorii prawa spółek na podstawie przepisów o sądowym wyłączeniu wspólnika (art. 266 k.s.h.) wskazuje się tu także obowią­zek lojalnego i uczciwego wykonywania przez wspólnika jego praw. Ich nadużywanie stanowić bowiem może ważną przyczynę uzasadniającą wyłączenie wspólnika ze spółki. 

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz.U. 2000 r., Nr 94., poz. 1037, ze zmianami).

A.J.
Zespół e-prawnik.pl