Ograniczenie władzy rodzicielskiej, gdy rodzice żyją osobno

Kiedy władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom?

Zasadą jest, iż władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom w takim samym zakresie, bez względu na to, czy są oni małżeństwem bądź czy razem zamieszkują. Jeżeli więc rodzice dziecka rozwiedli się, ich małżeństwo zostało unieważnione lub stwierdzono jego nieistnienie, a ojcostwo dziecka nie budzi wątpliwości, każdy z rodziców zachowuje w zasadzie pełną władzę rodzicielską. Jeśli dziecko pochodzi ze związku pozamałżeńskiego i ojcostwo zostało ustalone bądź na podstawie uznania dziecka, bądź orzeczeniem sądowym, oboje rodzice również zachowują pełnię władzy rodzicielskiej (chyba że sąd opiekuńczy stwierdzając ojcostwo ograniczy władzę ojca).

W sytuacji rozłączenia rodziców posiadających pełną władzę rodzicielską, oboje zachowują w zasadzie uprawnienia i obowiązki z niej wynikające, a zatem:

• oboje decydują w takim samym zakresie o istotnych sprawach dziecka (dopiero w razie braku porozumienia czyni to sąd opiekuńczy),

• oboje są przedstawicielami ustawowymi dziecka i mają prawo podejmować czynności w imieniu dziecka,

• mają prawo zarządu majątkiem dziecka,

• mają prawo do osobistej styczności z dzieckiem.

Przesłanki ograniczenia władzy rodzicielskiej

Przesłankami ograniczenia władzy rodzicielskiej są natomiast:

• sytuacja, w której rodzice nie pozostają w związku małżeńskim,

• pozostawanie przez rodziców w związku małżeńskim, jednakże z jednoczesnym faktycznym rozłączeniem.

Na czym może polegać ograniczenie władzy rodzicielskiej?

Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom żyjącym w rozłączeniu, sąd opiekuńczy może ze względu na dobro dziecka określić sposób jej wykonywania (artykuł 107 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka.  Istotą tego uregulowania jest to, iż jedno z rodziców zachowuje pełnię władzy rodzicielskiej, podczas gdy władza drugiego sprowadza się do ściśle określonych praw i obowiązków względem dziecka. Ustawodawca, wprowadzając opisywane ograniczenie, kierował się przeświadczeniem, iż rodzice nie pozostający ze sobą w stałym kontakcie, nie mogą na co dzień uzgadniać spraw dziecka, często też istniejący pomiędzy nimi konflikt uniemożliwia dojście do jakichkolwiek kompromisów.

Orzeczenie o ograniczeniu władzy rodzicielskiej jednego z rodziców musi w sposób jasny i konkretny określać rodzaj uprawnień i obowiązków przyznanych drugiemu. Orzeczenie takie może między innymi obejmować decyzje, co do zmiany miejsca pobytu dziecka, organizowania wypoczynku, wczasów, leczenia, wyboru szkoły, zajęć pozalekcyjnych, kierunku i zakresu wykształcenia, praktyki zawodowej itp. W zależności od sytuacji, może zachodzić potrzeba określenia czasu i miejsca widywania się rodzica ograniczonego we władzy rodzicielskiej z dzieckiem.

Sąd opiekuńczy może ograniczyć władzę rodzicielską drugiego z rodziców tylko "w stosunku do osoby dziecka". Takie sformułowanie wyłącza orzeczenie, co do zarządu majątkiem dziecka, gdyż w tym zakresie pełnia władzy należy wyłącznie do tego z rodziców, któremu sąd powierzył jej wykonywanie.

Uprawnienia z zakresu władzy rodzicielskiej przyznane rodzicowi ograniczonemu w tej władzy, przysługują obojgu jednakowo. Zatem, jeżeli sąd opiekuńczy pozostawił drugiemu z rodziców prawo współdecydowania na przykład o leczeniu dziecka, to decyzje z tym związane rodzice podejmują razem, a w braku porozumienia rozstrzyga sąd opiekuńczy.

Sąd może jednakże pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodzicom, jeżeli przedstawili zgodne z dobrem dziecka porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem, i jest zasadne oczekiwanie, że będą współdziałać w sprawach dziecka. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia.

Co sąd powinien brać pod uwagę przy wyborze rodzica, któremu pozostawi pełnię władzy rodzicielskiej?

Podstawowym kryterium przyznania władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców jest dobro dziecka. Znaczenie mają także okoliczności dotyczące osoby dziecka, jak np. wiek, stopień związania uczuciowego z danym rodzicem, płeć. Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 21 listopada 1952 roku (sygn. I C 1814/52, OSN 1953, poz. 52) wyraził pogląd, iż zwłaszcza w okresie, gdy dziecko jest niemowlęciem oraz we wczesnym dzieciństwie wskazane jest, aby pozostawało pod opieką matki, ze względu na jej konstrukcję psychiczną, większą uczuciowość, skłonność do jej uzewnętrzniania oraz właściwą matce troskę o zaspokojenie codziennych potrzeb dziecka.

Przy wyborze rodzica mającego pełnię władzy rodzicielskiej należy mieć na uwadze kwalifikacje podmiotowe obojga rodziców oraz ocenić, które z nich daje lepszą gwarancję wychowania dziecka. Dla właściwego wyboru rodzica nie bez znaczenia będą jego możliwości finansowe, zarobkowe oraz warunki mieszkaniowe. Jeżeli rodzice mają kilkoro dzieci, wskazane jest, aby wychowywały się one razem. Zasada ta nie jest jednak bezwzględnie obowiązująca z uwagi na różnorodność konkretnych sytuacji, na przykład ze względu na różny stopień związania uczuciowego poszczególnych dzieci z każdym z rodziców.

Żadna z wyżej wymienionych przesłanek brana pod uwagę z osobna nie powinna decydować o przyznaniu władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców. Sąd orzeka o tym na podstawie całokształtu właściwości psychicznych i możliwości majątkowych rodzica. Przede wszystkim dla oceny, któremu rodzicowi powierzyć pełnię władzy rodzicielskiej, nie ma znaczenia stanowisko rodziców, nawet w formie ugody zawartej przez rodziców w tej kwestii, ani ich zgodne wnioski złożone przed sądem.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 1964 r., Nr 9, poz. 59, ze zmianami)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl