Pewność prawa a interpretacje urzędów

31.1.2022

Zasada pewności prawa

Jednym z podstawowych kryteriów oceny jakości działania administracji i jej relacji z obywatelami jest pewność prawa oraz przewidywalność rozstrzygnięć organów państwa. Każdy przedsiębiorca ma bowiem prawo układać swoje interesy w zaufaniu do utrwalonej praktyki działania organu, bez ryzyka niekorzystnych skutków prawnych. Tym bardziej, że w zaufaniu do takiej utrwalonej praktyki (np. licząc na uzyskanie określonego zezwolenia) przedsiębiorcy niejednokrotnie ponoszą wysiłek i koszty przygotowania siędo określonej działalności czy inwestycji.

Dla przedsiębiorców niezwykle ważna jest zatem przewidywalność działań administracji. Analogiczne sprawy powinny być załatwiane w taki sam sposób. Dlatego jedną z zasad ogólnych Prawa przedsiębiorców jest zasada pewności prawa (wyrażona w art. 14 Prawa przedsiębiorców). Wyraża ona zakaz odstępowania od utrwalonej praktyki załatwianiaspraw bez ważnej przyczyny.

Organy administracji nie powinny więc postępować niezgodnie ze swoją utrwaloną praktyką, co wyraża zasada pewności prawa.

Art. 14 Prawa przedsiębiorców przesądza, że organ władzy publicznej bez uzasadnionej przyczyny nie może odstąpić od utrwalonej praktyki rozstrzygania spraw w takim samym stanie faktycznym i prawnym. Daje to przedsiębiorcom możliwość przewidywania działań organów państwa.

Żeby można było mówić o utrwalonej praktyce organu, wszystkie ważne dla rozstrzygnięcia sprawy przedsiębiorcy fakty muszą być analogiczne do tych, jakie występowały w znacznej liczbie innych spraw, rozstrzygniętych przez organ jednolicie. Organ powinien więc w pierwszej kolejności ocenić, czy podstawowe, istotne dla rozstrzygnięcia okoliczności w danej sprawie są takie same jak w innych sprawach, dla których przyjęto już utrwaloną praktykę.

Organy władzy publicznej nie mogą więc w sposób dowolny kształtować treści obowiązujących norm oraz praktyki ich stosowania. Wszelkie odstępstwa organu władzy publicznej od utrwalonej praktyki rozstrzygania spraw w takim samym stanie faktycznym i prawnym muszą mieć swoją uzasadnioną przyczynę, dokładnie wyjaśnioną przedsiębiorcy.

Zasada pewności prawa nie zawsze będzie decydowała o rozstrzygnięciu sprawy. Jeśli okaże się, że praktyka była wadliwa – organ może, a wręcz powinien od niej odstąpić.

Organ może odstąpić od swojej utrwalonej praktyki rozstrzygania spraw wówczas, gdy uzasadniają to ważne przyczyny. Konieczność zmiany praktyki organu może wynikać w szczególności z:

oczywistej niezgodności tej praktyki z prawem (co przykładowo możeznaleźć potwierdzenie w orzeczeniu Trybunału Sprawiedliwości UE),
faktu, że praktyka była wynikiem przestępstwa,
braku obiektywnej możliwości spełnienia oczekiwań strony (np.z uwagi na brak odpowiednich środków finansowych),
z ważnego interesu publicznego.

W każdym przypadku organ musi dokładnie i wszechstronnie uzasadnić decyzję o odstąpieniu od dotychczasowej, utrwalonej praktyki.

W toku postępowania, w odwołaniu lub skardze do wojewódzkiego sądu administracyjnego przedsiębiorca może zatem podnieść, że organ powinien był w jego sprawie zastosować utrwaloną praktykę (która wynikała np. z innych decyzji, których był adresatem czy z wydawanych przez organ interpretacji lub objaśnień prawnych).

Zasada ta znajduje swoje szczególne dodatkowe rozwinięcie w instytucjach interpretacji indywidualnych, objaśnień prawnych oraz utrwalonej praktyki interpretacyjnej. Rozwiązaniami, które mają zwiększyć pewność prawa, są bowiem - w założeniu ustawodawcy - przede wszystkim interpretacje indywidualne, objaśnienia prawne oraz ochrona wynikająca zestosowania się do utrwalonej praktyki interpretacyjnej.

Interpretacje indywidualne

Jeżeli przedsiębiorca ma wątpliwości, jak powinny być w jego sprawie stosowane przepisy prawa, to może złożyć do właściwego organu lub państwowej jednostki organizacyjnej wniosek o wydanie interpretacji indywidualnej.

Interpretacja indywidualna to wyjaśnienie odnoszące się do zakresu i sposobustosowania przepisów prawa, z których wynika dla przedsiębiorcy obowiązek świadczenia daniny publicznej bądź składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne.

Jeżeli przedsiębiorca uzyska interpretację indywidualną, to organ nie może w jego sprawie zachować się inaczej, niż wynika to z treści tej interpretacji. Interpretacja indywidualna jest bowiem wiążąca dla organu, który ją wydał. Jeśli organ chce ją zmienić, musi nastąpić wznowienie postępowanie w danej sprawie.

Z kolei przedsiębiorca wcale nie musi zastosować się do wydanej interpretacji indywidualnej, ale jeśli to uczyni, to nie może zostać obciążony sankcjami administracyjnymi, finansowymi lub karami. Nie może wtedy także ponieść danin publicznych wyższych niż te, które wynikają z interpretacji indywidualnej.

Organ publikuje na swojej stronie internetowej (w BIP) wydane interpretacje indywidualne. Usuwa z nich dane, które pozwoliłyby na zidentyfikowanie przedsiębiorcy lub innych podmiotów.

Wniosek o interpretację indywidualną może dotyczyć zarówno sytuacji obecnej (już zaistniałego stanu faktycznego), jak i przewidywanej sytuacji w przyszłości (zdarzenia przyszłego). Przedsiębiorca powinien jak najdokładniej przedstawić sytuację, a także wskazać swoje stanowisko w sprawie – tj. interpretację przepisów, którą uważa za prawidłową. Wniosek podlega opłacie w wysokości 40 zł, która powinna zostać uiszczona nie później niż 7 dni od dnia złożenia wniosku. W przypadku wycofania wniosku przed rozpatrzeniem lub pozostawienia go bez rozpatrzenia, nastąpi zwrot tej kwoty.

Jeżeli wniosek będzie zawierał braki, organ wezwie do ich uzupełnienia w ciągu 7 dni. Po upływie tego terminu, wniosek zostanie pozostawiony bez rozpatrzenia. Na postanowienie w tej sprawie będzie można wnieść zażalenie.

Organ ma obowiązek wydać interpretację indywidualną niezwłocznie, jednak nie później niż 30 dni od chwili wpływu poprawnie sporządzonego wniosku. Jeśli nie uczyni on tego w tym terminie, uznaje się, że wydał interpretację indywidualną zgodną z przedstawionym przez przedsiębiorcę stanowiskiem.

Wydanie interpretacji indywidualnej następuje w formie decyzji administracyjnej, w związku z czym przedsiębiorcy przysługuje prawo do wniesienia od niej odwołania. Zastosowanie w tym zakresie znajdują przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego.

Należy pamiętać, że kwestię wydawania interpretacji przepisów prawa podatkowego reguluje odrębnie Ordynacja podatkowa (art. 14b tej ustawy).

Objaśnienia prawne

Przepisy prawa gospodarczego mogą w praktyce rodzić wątpliwości interpretacyjne, zarówno po stronie przedsiębiorców, jak i organów administracji. Aby zapewnić spójność i jednolitość stosowania przepisów, właściwi ministrowe oraz niektóre organy uprawnione do przedkładania Radzie Ministrów projektów aktów prawnych (np. Prezes UOKiK) mogą w zakresie swojej właściwości wydawać tzw. objaśnienia prawne. Objaśnienia te w przystępny i zrozumiały sposób mają wyjaśniać szczególnie skomplikowane przepisy polskiego prawa gospodarczego oraz tłumaczyć, jak należy je stosować w praktyce.

Nie mogą one dotyczyć indywidualnych spraw przedsiębiorców, a generalnej wykładni określonych przepisów prawa.

Objaśnienia prawne mogą być wydawane przez ministrów i właściwe organy z inicjatywy własnej albo na wniosek Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców. Ich publikacja ma następować na stronie internetowej danego urzędu.

Objaśnienia prawne będą mogły być w wyjątkowych sytuacjach zmieniane, jednak przedsiębiorca, który zachował się zgodnie z obowiązującym w danej chwili objaśnieniem, będzie szczególnie chroniony.

Jeśli zatem przedsiębiorca postąpi zgodnie z objaśnieniem prawnym, które znajduje zastosowanie do jego sytuacji, to nie może zostać obciążony sankcjami administracyjnymi, finansowymi lub karami. Nie może także ponieść danin publicznych wyższych niż te, które wynikają z objaśnienia. Jeżeli objaśnienie ulegnie potem zmianie, nie może z tego powodu ponieść negatywnych konsekwencji.

Choć inicjatywa w zakresie wydania objaśnienia prawnego należy do ministra, organu lub Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców, to informacje o problemach z interpretacją lub stosowaniem przepisów prawa gospodarczego mogą pochodzić od przedsiębiorców.

Przedriębiorcy mogą sygnalizować właściwym ministerstwom, urzędom lub Rzecznikowi Małychi Średnich Przedsiębiorców tego rodzaju problem.

Organy powinny stosować się do wydanych objaśnień prawnych.Powinny również zbierać docierające do nich sygnały o problemach z interpretacją przepisów prawa gospodarczego, a jeśli same mają kłopoty w tym zakresie – sygnalizować je podmiotom uprawnionym do wydania objaśnienia. Takie informacje będą mogły być podstawą do wydania objaśnienia prawnego.

Utrwalona praktyka interpretacyjna

Objaśnienia prawne tłumaczą ogólne, abstrakcyjne rozumienie przepisów prawa, zaś interpretacja indywidualna dotyczy konkretnej sytuacji określonego przedsiębiorcy.Trzecim przewidzianym w Prawie przedsiębiorców instrumentem, który w założeniu ustawodawcy ma służyć zapewnieniu stabilności i spójności w stosowaniu przepisów prawa gospodarczego, jest utrwalona praktyka interpretacyjna. Może ona dotyczyć tych przepisów prawa, z których wynika obowiązek świadczenia przez przedsiębiorcę daniny publicznej lub składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne.

Utrwalona praktyka interpretacyjna to wyjaśnienia co do zakresu i sposobu stosowania przepisów, które dominują w interpretacjach indywidualnych wydawanych w takich samych stanach faktycznych oraz takim samym stanie prawnym w trakcie danego okresu rozliczeniowego oraz w okresie 12 miesięcy przed rozpoczęciem tego okresu. W pojęciu tym mieszczą się także wyjaśnienia wynikające z objaśnień prawnych.

Działanie zgodne z utrwaloną praktyką interpretacyjną organu daje przedsiębiorcy taką samą ochronę, jak w przypadku zastosowania się przez niego do interpretacji indywidualnej lub objaśnienia prawnego. Jeżeli zatem przedsiębiorca zastosuje się do stanowiska przeważającego w tych interpretacjach indywidualnych lub do wspomnianych objaśnień prawnych, wówczas nie może być obciążony sankcjami administracyjnymi, finansowymi lub karami, ani też daninami w wysokości wyższej niż wynikające z utrwalonej praktyki interpretacyjnej. Organ nie może obciążać przedsiębiorcy sankcjami administracyjnymi, finansowymi bądź karami, ani też daninami w wysokości wyższej niż wynikające z utrwalonej praktyki interpretacyjnej, jeżeli przedsiębiorca postąpił zgodnie z jej treścią.

Przedsiębiorca może sprawdzić (np. na stronie internetowej, w BIP urzędu) treść interpretacji indywidualnych wydawanych przez dany organ lub jednostkę organizacyjną w takim samym stanie faktycznym i prawnym, w trakcie danego okresu rozliczeniowego oraz w okresie 12 miesięcy przed rozpoczęciem tego okresu, a także treść objaśnień prawnych, które mają zastosowanie w odniesieniu do takiego samego zagadnienia.

Zob. też:

Podstawa prawna:

ustawa z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców (Dz.U. z 2018 r., poz. 646, ze zm.).

A.J.
Zespół e-prawnik.pl

Zasada pewności prawa

Interpretacje indywidualne

Objaśnienia prawne

Utrwalona praktyka interpretacyjna

Komentarze