Podstawowe prawa i obowiązki osób względem prawa celnego

Jakie prawo celne obowiązuje?

Z dniem akcesji przestała w Polsce obowiązywać ustawa - Kodeks celny i akty wykonawcze wydane na jego podstawie, jesteśmy natomiast zmuszeni stosować się do innych regulacji. Po akcesji Polski do Unii Europejskiej system prawa celnego w naszym kraju składa się będzie z bezpośrednio stosowanych przepisów prawa wspólnotowego oraz przepisów krajowych, tj. ustawy - Prawo celne, aktów wykonawczych do tej ustawy. Natomiast zagadnienia dotyczące kontroli celnej oraz ustroju organów celnych uregulowane będą w ustawie o Służbie Celnej.
Funkcjonowanie obok rozporządzeń unijnych przepisów krajowych, o charakterze uzupełniającym i doprecyzowującym, jest praktyką przyjętą w krajach Unii Europejskiej. Do obowiązujących u nas od 1 maja 2004 r. przepisów celnych należą:

• Wspólnotowy Kodeks Celny (rozporządzenie Rady EWG nr 2913/92),

• Rozporządzenie nr 2454/93/EWG z dnia 2 lipca 1993 r. wykonawcze do WKC (RWKC),

• Rozporządzenie nr 918/83/EWG z dnia 28 marca 1983 r. ustanawiające wspólnotowy system zwolnień celnych,

• ustawa Prawo celne oraz ustawa – Przepisy wprowadzające ustawę Prawo celne. Ustawy te określają zasady przywozu towarów na obszar UE, wywozu towarów z tego obszaru i handlu towarami objętymi wspólną polityką rolną. Celnicy będą dodatkowo nadzorowali ściąganie akcyzy.

Od 1 maja 2004 r. z opłat celnych Polska odprowadza do budżetu unijnego 75 % ich kwoty, a tylko 25 % trafia do polskiego budżetu.

Przepisy celne obowiązują tylko w obrocie między państwami członkowskimi a nieczłonkowskimi. Obrót towarami wspólnotowymi realizowany na obszarze celnym Wspólnoty (pomiędzy państwami UE) nie podlega regulacji prawa celnego. Obowiązki przedsiębiorców związane z realizacją takiego obrotu wynikają z innych przepisów, tj. m.in. przepisów podatkowych, statystycznych.

Krajowe przepisy celne były najbardziej zharmonizowaną z prawem wspólnotowym dziedziną prawa polskiego.

Nadal obowiązują więc podobne zasady ustalania wartości celnej towarów, powstawania długu celnego, stosowania procedur składu celnego, uszlachetniania czynnego, biernego itd. Jednak i w prawie celnym z chwilą przystąpienia Polski do UE wystąpiły pewne zmiany. Przystąpienie do UE przyniosło polskim firmom zaostrzenie konkurencji ze strony producentów wspólnotowych oraz dostawców z państw trzecich (ze względu na niższy poziom ceł i rozbudowany system preferencji Wspólnoty). Polscy przedsiębiorcy korzystają jednak teraz ze wspólnotowej ochrony przed nieuczciwą konkurencją ze strony państw trzecich w postaci postępowań ochronnych, antydumpingowych i antysubwencyjnych. 

Prawa i obowiązki osób względem prawa celnego obowiązują także w całym postępowaniu celnym i zostały ujęte w WKC (tzn. Wspólnotowego Kodeksu Celnego) w Rozdziale 2 Działu I w następujący sposób.  

Informacje wydawane przez organy celne

Można je podzielić na informacje dotyczące stosowania ustawodawstwa celnego oraz informacje wiążące (występujące także w naszym starym polskim kodeksie celnym), tj. wiążące informacje taryfowe i wiążące informacje o pochodzeniu. Wydane dotąd wiążące informacje tracą moc z dniem przystąpienia.

Decyzje dotyczące stosowania prawa celnego

Przy wydawaniu decyzji celnych obowiązują takie zasady, jak m.in.: zasada zachowania formy pisemnej, zasada uzasadnienia decyzji niekorzystnej, zasada pouczenia o prawie do odwołania, zasada natychmiastowego wykonania decyzji celnych, zasada obowiązywania decyzji z chwilą doręczenia jej osobie zainteresowanej. Istnieje też możliwość uchylenia lub zmiany takich decyzji.

Podstawowe zasady przedstawicielstwa w sprawach celnych

Przepisy art. 5 i nast. WKC o przedstawicielstwie (prawo przedstawicielstwa) w sprawach celnych są bardziej liberalne niż w naszym starym kodeksie. Zgodnie z WKC każda osoba ma prawo do działania przez przedstawiciela reprezentującego ją przed organami celnymi, celem dopełnienia wszelkich czynności i formalności przewidzianych w ustawodawstwie celnym. Jedynym kodeksowym wymaganiem jest, aby przedstawiciel był osobą mającą swoją siedzibę lub miejsce zamieszkania we Wspólnocie.

Podobnie jak w naszym starym kodeksie celnym (obowiązującym w Polsce do końca kwietnia 2004 r.), przedstawicielstwo może być:

• bezpośrednie – przedstawiciel działa w imieniu i na rzecz innej osoby,

• pośrednie – przedstawiciel działa we własnym imieniu, ale na rzecz reprezentowanego.

Przepisy WKC wskazują też, że każde z państw członkowskich ma prawo zastrzec, aby na jego obszarze przedstawicielem bezpośrednim lub pośrednim (np. do dokonywania zgłoszenia celnego) musiał być tylko agent celny wykonujący swój zawód na terytorium tego państwa. Szczegółowa regulacja tej instytucji została pozostawiona do kompetencji państw członkowskich. W polskich przepisach krajowych na mocy takiej delegacji po 1 maja instytucja agenta celnego została utrzymana i szczegółowo ujęta w ustawie – Prawo celne (art. 75 – 81). Według starego polskiego k.cel., oprócz agentów celnych, prawo reprezentacji mieli też adwokaci, radcy prawni i doradcy podatkowi, którzy od akcesji je utracili.

Prawa i obowiązki w trakcie kontroli celnej

Należy do nich np. obowiązek dostarczania organom celnym informacji dotyczących tych operacji związanych z wymianą towarową. Art. 16 nakazuje natomiast przechowywanie dokumentów dla celów kontroli celnej przez 3 lata. U nas, na podstawie art. 9 ustawy Prawo celne, trzeba jednak przechowywać je przez 5 lat.

Instytucja upoważnionego przedsiębiorcy

WKC, począwszy od nowelizacji z 2005 roku, przewiduje, że państwa członkowskie UE będą mogły przyznawać status upoważnionego przedsiębiorcy podmiotom, które spełnią określone w nim kryteria. Status ten będzie mógł być przyznany każdemu podmiotowi, który ma siedzibę we Wspólnocie. Status upoważnionego przedsiębiorcy przyznany w jednym kraju członkowskim powinien zostać uznany w innym kraju członkowskim.

Podmioty posiadające status upoważnionego przedsiębiorcy będą mogły korzystać z dodatkowych ułatwień odnoszących się do kontroli celnej dotyczącej bezpieczeństwa czy z uproszczeń przewidzianych w ramach przepisów celnych. Organy celne, na podstawie uznania statusu upoważnionego przedsiębiorcy i pod warunkiem spełnienia wymogów związanych z konkretnym rodzajem uproszczenia przewidzianego w prawie celnym Wspólnoty, będą upoważniać więc takiego przedsiębiorcę do korzystania z tego uproszczenia. 

Rozporządzenie zmieniające WKC pozostawiło do doregulowania w przepisach wykonawczych kwestii szczegółowych odnoszących się do przyznawania statusu upoważnionego przedsiębiorcy oraz określenia rodzaju i zakresu ułatwień, które mogą zostać przyznane w odniesieniu do kontroli celnych związanych z bezpieczeństwem.

Podstawa prawna:

• Rozporządzenie Rady (EWG) nr 2913/92 z dnia 12 października 1992 r. ustanawiające Wspólnotowy Kodeks Celny (Dz. Urz. WE L 302 z 19.10.1992, ze zm.);

• Ustawa z dnia 19 marca 2004 r. - Prawo celne (Dz. U. 2004 r., Nr 68, poz. 622)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl