Roszczenia współmałżonka w przedmiocie utrzymania rodziny

Charakter świadczeń alimentacyjnych, zasądzonych w przypadku separacji faktycznej, orzeczenia separacji, orzeczenia rozwodu, jest odmienny od roszczeń jednego z małżonków w przedmiocie utrzymania rodziny w czasie trwania małżeństwa.

Zasada równości małżonków

Obowiązek współdziałania małżonków dla dobra rodziny powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa i gaśnie z chwilą jego ustania lub unieważnienia. Ustawodawca ustanowił w artykule 23 ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (k.r.o.) zasadę równości małżonków w trakcie trwania małżeństwa. Na podstawie wspomnianego przepisu małżonkowie są zobowiązani do wspólnego działania dla dobra rodziny, w równym stopniu.

Od powyższej zasady istnieje jednak wyjątek, zawarty w art. 27 zd. 2 k.r.o., który pozwala na podział obowiązków między małżonkami, w związku z czym, zakres obowiązków obojga małżonków na rzecz utrzymania rodziny jest równy, ale nie zawsze jednakowy.

Należy podkreślić, iż umowa zawarta między małżonkami naruszająca postanowienia omawianego przepisu nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Małżonkowie nie mogą się bowiem umówić, że zakres ich obowiązków na rzecz utrzymania rodziny nie będzie równy. Jednakże małżonkowie mogą zawrzeć ważne porozumienie wzajemne sankcjonujące ich obowiązki w zakresie wskazanym w art. 27 k.r.o.

Zaspokajanie potrzeb rodziny

Z art. 27 k.r.o. wynika obowiązek zaspokajania potrzeb rodziny, który może mieć dwojaki charakter:

• materialny - uzależniony od możliwości zarobkowych małżonków, zapewniający środki materialne pozwalające na prawidłowe funkcjonowanie rodziny jako całości,

• niematerialny - czyli osobiste starania małżonków o wychowanie dzieci i praca we wspólnym gospodarstwie domowym.

Obowiązek ten istnieje niezależnie od ustroju majątkowego między małżonkami oraz od stanu rodziny, tj. od tego, czy są dzieci. Zakres wykonywania ww. obowiązków jest również uzależniony od stanu zdrowia małżonków.

Możliwości zarobkowe nie są uzależnione wyłącznie od faktycznie uzyskiwanych zarobków przez danego małżonka, ale od zarobków, jakie każdy z małżonków mógłby osiągnąć, gdyby wykorzystywał w pełni swoje możliwości zarobkowania. Obowiązek małżonków do zaspokajania potrzeb rodziny istnieje niezależnie od tego, czy jedno z małżonków bądź inny członek rodziny znajduje się w niedostatku.

Wykonywanie pracy w gospodarstwie domowym oraz osobiste starania o wychowanie dzieci mogą wyczerpywać spoczywające na małżonku obowiązki dbania o dobro rodziny w całości lub części, co jest uzależnione rozmiarem wykonywanej pracy oraz starań. Niniejsze obowiązki będą miały wyłączny wpływ na ustalenie granic możliwości zarobkowych małżonka.

Charakterystyka potrzeb rodziny

Na pojęcie "potrzeb rodziny" składają się:

• wspólne potrzeby całej grupy rodzinnej

• potrzeby indywidualne jej członków.

Do obowiązków małżonków należy zaspokajanie ww. potrzeb usprawiedliwionych interesem rodzinnym i interesem pojedynczych członków rodziny. Ocenę co do zasadności przedmiotowych potrzeb, określa się na podstawie m.in. wieku, stanu zdrowia, zainteresowania, majątku itd. Stąd w sytuacji, gdy jeden z małżonków posiada znaczny majątek, który nie przynosi dochodu, nie może on wówczas domagać się od współmałżonka zaspokajania jego osobistych potrzeb. Fakt posiadania majątku nieprzynoszącego dochodu nie może być traktowany jako dochód.

Małżonkowie powinni dbać o dobro rodziny tak, aby stopa życiowa wszystkich jej członków była równa. Wyznacznikami poziomu stopy życiowej są możliwości zarobkowe i majątkowe obojga małżonków, jak i dochody z własnej pracy i majątku dzieci wchodzących w skład rodziny.

Przesłanki dochodzenia środków utrzymania od współmałżonka

W art. 27 k.r.o. ustawodawca przyznał małżonkowi prawo dochodzenia od współmałżonka środków utrzymania w zakresie odpowiadającym obowiązkom przyczyniania się przez niego do zaspokajania potrzeb rodziny. Małżonek ma prawo dochodzić środków utrzymania od współmałżonka, który nie spełnia podstawowych obowiązków zaspokajania potrzeb rodziny pomimo tego, iż ma do tego warunki oraz możliwości, a dobro rodziny w związku z tym narażone jest na pogorszenie, co uniemożliwi zapewnienie podstawowych warunków do życia członkom rodziny.

Małżonek, w drodze powództwa, na podstawie art. 27 k.r.o. może również dochodzić od współmałżonka wydania przedmiotów należących do majątku wspólnego, pozostających w jego władaniu, a których wykorzystania na zaspokojenie potrzeb rodziny współmałżonek odmawia.

Dopuszczalna jest również droga dochodzenia roszczeń regresowych na podstawie art. 140 k.r.o. w sytuacji, gdy jedno z małżonków poniosło część kosztów utrzymania rodziny, którą obowiązane było ponosić drugie z małżonków (tak: uchwała 7 sędziów SN z dnia 29 stycznia 1954 r., I C 3074/52, OSN 1955, nr IV, poz. 68).

Dochodzenie wspomnianych roszczeń odbywa się na zasadzie dochodzenia roszczeń alimentacyjnych na rzecz osób uprawnionych. Legitymację do wytoczenia powództwa posiada małżonek, działający w imieniu własnym. Wytoczenia powództwa w niniejszej sprawie nie jest zastrzeżone wyłącznie dla małżonka, albowiem prawo to przysługuje również prokuratorowi oraz organizacjom społecznym, których zadania statutowe nie polegają na prowadzeniu działalności gospodarczej.

W przedmiotowym roszczeniu małżonek we własnym imieniu może żądać zasądzenia odpowiednich świadczeń na rzecz rodziny, natomiast prokurator oraz wspomniane organizacje działają również we własnym imieniu, lecz na rzecz rodziny, której dotyczy postępowanie. Fakt pozostawania małżonków we wspólnym pożyciu czy też w faktycznej separacji nie ma znaczenia dla wytoczenie powództwa w tej sprawie.

Dochodzenie środków utrzymania rodziny nie wyłącza jednak możliwości wytoczenia powództwa o zasądzenie alimentów na rzecz uprawnionego członka rodziny.

Postępowanie w sprawie dochodzenia środków utrzymania

Postępowanie odbywa się według zasad ogólnych z zastosowaniem przepisów dotyczących dochodzenie roszczeń alimentacyjnych. Zgodnie z art. 32 k.p.c. powództwo w sprawie dochodzenia środków utrzymania od współmałżonka wszczyna się według miejsca zamieszkania uprawnionego. Jeżeli miejsce zamieszkania bądź pobytu strony pozwanej nie jest znane, przewodniczący postępowania ustanawia kuratora w celu przeprowadzenia dochodzenia w przedmiocie ustalenie adresu oraz pobytu pozwanego. Orzeczenie kończące postępowanie w przedmiotowej sprawie, na podstawie art 333 § 1 pkt 1 k.p.c., jest wykonalne z mocy prawa, albowiem sąd z urzędu w momencie wydania orzeczenia, nadaje klauzulę wykonalności. Ustawodawca dopuszcza możliwość zawarcia ugody w przedmiotowej sprawie.

Sąd zasądza jedno świadczenie na rzecz całej rodziny, nie wyłączając małżonka, przeciwko któremu wszczęto postępowanie. Istnieje możliwość zasądzenia od małżonka pozostającego poza rodziną świadczenia nieuwzględniającego jego własnych potrzeb.

Zasądzenie środków na zaspokojenie potrzeb rodziny może przybrać postać:

• okresowych świadczeń pieniężnych w oznaczonej kwocie, w tym przypadku istnieje możliwość zasądzenia ich jak alimenty w ułamkowej części wynagrodzenia za pracę bądź innego stałego dochodu zobowiązanego małżonka;

• inną postać, np. określonych rzeczy.

Egzekucja

Egzekucja świadczeń zasądzonych w tym postępowaniu odbywa się na podstawie przepisów o egzekucji świadczeń alimentacyjnych. Egzekucja ta może być prowadzona z:

• majątku osobistego małżonka zobowiązanego;

• wynagrodzenia za pracę małżonka zobowiązanego;

• dochodów uzyskanych przez zobowiązanego małżonka z innej działalności gospodarczej;

• korzyści uzyskanych z praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy małżonka zobowiązanego.

Ustawodawca dopuszcza możliwość żądania, przez któregokolwiek z małżonków, zmiany prawomocnego wyroku, w przypadku zmiany stosunków, tj. zmiany możliwości zarobkowych któregoś z małżonków bądź usamodzielnienia się dziecka.

Pamiętaj, że:

• obowiązek współdziałania małżonków dla dobra rodziny powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa i gaśnie z chwilą jego ustania lub unieważnienia;

• małżonkowie są zobowiązani do wspólnego działania dla dobra rodziny, w równym stopniu;

• możliwości zarobkowe nie są uzależnione wyłącznie od faktycznie uzyskiwanych zarobków przez danego małżonka, ale od zarobków, jakie każdy z małżonków mógłby osiągnąć, gdyby wykorzystywał w pełni swoje możliwości zarobkowania;

• fakt posiadania majątku nieprzynoszącego dochodu nie może być traktowany jako dochód;

• powództwo w sprawie dochodzenia środków utrzymania od współmałżonka wszczyna się według miejsca zamieszkania uprawnionego;

• sąd zasądza jedno świadczenie na rzecz całej rodziny, nie wyłączając małżonka przeciwko któremu wszczęto postępowanie.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 15 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. 1964, Nr 9, poz. 59, ze zm.);

• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. 1964, Nr 43, poz. 296, ze zm.)

Zespół
e-prawnik.pl