Gotowa konstytucja dla nauki

6.8.2018

Tzw. ustawa 2.0 wprowadza reformę szkolnictwa wyższego. To m.in. zmiany w przepisach dotyczących ustroju i organizacji uczelni oraz zasad finansowania systemu szkolnictwa wyższego i nauki. Wejście w życie ustawy ma podnieść jakość i przydatność kształcenia na studiach wyższych.

Konstytucja dla nauki wejdzie w życie 1 października 2018 r.

Konstytucja dla nauki została podpisana przez Prezydenta RP i wejdzie w życie z dniem 1 października 2018 r. Reforma, której domagało się od lat środowisko akademickie, ma na celu stworzenie jak najlepszych warunków do rozwoju polskiej nauki, a także kształcenia kadr przyszłości. Jest pierwszą od lat kompleksową zmianą podejścia do badań naukowych, nauczania studentów i zarządzania uczelnią.

– "Polska nauka to polskie leki, więcej lepiej płatnych miejsc pracy i innowacyjna gospodarka, pozwalająca zarobić na społeczne zobowiązania, jakie wobec swoich obywateli ma państwo. Właśnie o to toczy się dzisiaj gra. To nie tylko o szkolnictwo wyższe, ale i o przyszłość naszego kraju i jego dobrobyt" – powiedział wicepremier Jarosław Gowin, minister nauki i szkolnictwa wyższego, po przegłosowaniu Konstytucji dla Nauki.

– "Ustawa w sposób bardzo znaczący poprawia jakość prowadzenia studiów i studiów doktoranckich. Uciekamy od masowego kształcenia, które skutkowało obniżeniem poziomu nauczania. Rewolucjonizujemy kształcenie doktorantów. Tworzymy szkoły doktorskie z powszechnym systemem stypendialnym. Pisanie rozprawy doktorskiej to też praca i to bardzo ambitna. Należy się za nią wynagrodzenie" – dodał Piotr Müller, podsekretarz stanu w MNiSW, odpowiedzialny za koordynację prac nad ustawą.

Co reguluje ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce?

Ustawa – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (zwana dalej „PSWN”) zastępuje cztery ustawy: ustawę z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawę z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz stopniach i tytule w zakresie sztuki, ustawę z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki oraz ustawę z dnia 17 lipca 1998 r. o pożyczkach i kredytach studenckich.

PSWN podzielona jest na 15 działów:

Przepisy ogólne;
Szkolnictwo wyższe (w tym m.in.: uczelnie, prowadzenie studiów, prawa i obowiązki studentów, samorząd studencki i organizacje studenckie, pracownicy uczelni);
Studia podyplomowe, kształcenie specjalistyczne i inne formy kształcenia;
Federacje;
Stopnie i tytuł w systemie szkolnictwa wyższego i nauki;
Ewaluacja jakości kształcenia, ewaluacja szkół doktorskich i ewaluacja jakości działalności naukowej;
Odpowiedzialność dyscyplinarna;
Cudzoziemcy w systemie szkolnictwa wyższego i nauki;
Instytucje przedstawicielskie środowiska szkolnictwa wyższego i nauki oraz organy pomocnicze ministra;
Systemy informatyczne szkolnictwa wyższego i nauki;
Stypendia i nagrody ministra, nagrody Prezesa Rady Ministrów;
Finansowanie systemu szkolnictwa wyższego i nauki oraz gospodarka finansowa uczelni;
Nadzór nad systemem szkolnictwa wyższego i nauki;
Przepisy szczególne;
Przepis końcowy.

Organizacja uczelni

Dotychczas, co do zasady, uczelnia składała się z podstawowych jednostek organizacyjnych (wydziałów), które były faktycznymi podmiotami praw i obowiązków związanych z prowadzeniem studiów wyższych i badaniami naukowymi. Uchwalona przez Sejm ustawa przewiduje, że studia prowadzi uczelnia, stopnie naukowe nadaje senat uczelni, a ewaluacji (ocenie) podlega uczelnia oraz poszczególne dyscypliny naukowe. PSWN w ogóle nie wspomina o jednostkach organizacyjnych uczelni, poza jednym przepisem przewidującym, że szkoła może tworzyć takie jednostki, jak np. wydziały czy katedry, nie przypisując im żadnych zadań, uprawnień, ani nie przyznając prawa do występowania na zewnątrz uczelni.

Rada uczelni składać się będzie z 6 albo 8 osób powoływanych przez senat (z tego minimum połowa – 3 – spoza uczelni) oraz z przewodniczącego samorządu studenckiego. Najistotniejszą kompetencją rady będzie wskazywanie (niekoniecznie na zasadzie wyłączności) kandydatów na rektora. Pozostałe jej zadania mają charakter opiniodawczy. Rektora uczelni publicznej będzie wybierać, jak dotychczas, kolegium elektorów (zlikwidowano konkurs, jako alternatywny sposób wyłaniania rektora).

Rektor stanie się bezpośrednim przełożonym wszystkich studentów i pracowników. W statucie uczelni będzie jednak można przewidzieć inne „funkcje kierownicze w uczelni” (art. 34 ust. 1 pkt 5), na które powoływał, i z których odwoływał będzie rektor.

Zarządzający uczelniami z większymi możliwościami i odpowiedzialnością

Aby dać szansę polskim uczelniom na dynamiczny rozwój oraz wzmocnić dodatkowo ich autonomię i samorządność, twórcy ustawy musieli opracować odpowiednie i skuteczne narzędzia. Cel był znany, uczelnie nie dysponowały jednak instrumentami, by ten cel osiągnąć. Teraz to się zmieni.

Ustrój uczelni

Podmiotem i gospodarzem świata akademickiego jest cała wspólnota danej uczelni. Reforma rozszerza autonomię uczelni i daje elastyczność w zakresie wewnętrznej struktury organizacyjnej. Dzięki temu uniwersytet czy szkoła wyższa nie będzie luźną federacją wydziałów, ale dobrze funkcjonującym mechanizmem.

Aby mechanizm ten działał sprawnie, a wspólnota uczelniana mogła sama o sobie decydować, potrzebny jest statut, będący konstytucją danej uczelni. To w nim zawarte będą kluczowe zasady organizacyjne. Ministerstwo postanowiło ograniczyć regulacje ustawowe do niezbędnego minimum (ustawa ureguluje jedynie centralne organy uczelni) i dać jeszcze więcej swobody akademikom w decydowaniu o sobie. To podstawa autonomii.

Dojdzie również do połączenia strumieni finansowania. Uczelnia dostanie jedną subwencję, a nie niezliczone dotacje celowe. Dzięki temu wspólnota akademicka będzie mogła przeznaczać pieniądze publiczne wedle swoich potrzeb – środki finansowe z budżetu państwa nie będą znaczone.

Ustawa wprowadza nowy organ doradczy, czyli radę uczelni, znaną z najlepiej funkcjonujących uczelni zachodnich. Rady współtworzyć będą osoby spoza wspólnoty akademickiej – jednak o tym, czy będą stanowić większość czy mniejszość składu, decydować będzie uczelnia. Bez względu na decyzję, jaką podejmie, członków rady wybierać będzie senat, będący reprezentacją całej wspólnoty akademickiej uczelni. W radzie zasiądzie również przewodniczący samorządu studenckiego.

Rada będzie także opiniowała strategię uczelni, jednak o jej przyjęciu będzie decydować senat.

Więcej o radach uczelni.

Wybory organów uczelni publicznej

Wybory organów uczelni będą bardzo zdemokratyzowane. Za wybór senatu i kolegium elektorów odpowiada wspólnota. Senat i kolegium elektorów, czyli wybrani w powszechnych wyborach reprezentanci wspólnoty akademickiej, będą wybierali radę uczelni i rektora:

Na lepszym funkcjonowaniu uczelni ma skorzystać cała wspólnota akademicka. Jednak oprócz zmian ustrojowych i zarządczych reforma przyniesie także konkretne i wymierne korzyści dla poszczególnych uczestników systemu szkolnictwa wyższego i nauki.

Rodzaje i nazewnictwo szkół

PSWN utrzymuje podział na uczelnie publiczne i niepubliczne oraz akademickie i zawodowe. Uczelnia akademicka to taka, która w co najmniej jednej dyscyplinie posiada kategorię naukową A+, A lub B+ (kategorii naukowych będzie pięć: A+, A, B+, B, C; swego rodzaju „szóstą kategorią” będzie brak kategorii w danej dyscyplinie). Każda uczelnia akademicka może posługiwać się nazwą „akademia” (dotychczas mogły tylko te, które miały co najmniej dwa uprawnienia do doktoryzowania), a nazwą „uniwersytet”, jeżeli ma kategorię nie niższą niż B+ w co najmniej sześciu dyscyplinach, mieszczących się w co najmniej trzech dziedzinach (dotychczas – jeżeli miała uprawnienia doktorskie w co najmniej 10 dyscyplinach w trzech grupach dziedzin; nie oznacza to jednak obniżenia poprzeczki, ponieważ dyscyplin i dziedzin będzie znacznie mniej). PSWN przewiduje jeszcze nazwę „politechnika”, likwiduje natomiast nazwę „uniwersytetu przymiotnikowego”.

Istotny jest też przepis materialny (nie przejściowy, co oznacza, iż ma być stosowany także w przyszłości, a nie tylko w chwili wejścia w życie ustawy), przewidujący że „w przypadku uzyskania kategorii naukowej skutkującej koniecznością zmiany nazwy uczelni (…), uczelnia może posługiwać się nazwą dotychczasową” (art. 16 ust. 4). Może się zatem zdarzać, że uczelnie – po utracie stosownych kategorii – zawodowe – będą posługiwać się bez ograniczeń nazwą „uniwersytet”.

Prowadzenie studiów

PSWN zachowuje podział na studia pierwszego stopnia, studia drugiego stopnia i jednolite studia magisterskie. Nadal minister będzie określał, które kierunki mogą lub muszą być prowadzone, jako jednolite studia magisterskie. Kierunek będzie musiał być „przyporządkowany” do co najmniej jednej dyscypliny (art. 53 ust. 1). Jeżeli miałby być przyporządkowany do więcej niż jednej dyscypliny, jedna z nich musi być wskazana jako „wiodąca” (ponad połowa efektów uczenia się musi być z nią związana).

Inaczej niż dotychczas, uprawnienia do prowadzenia kierunku nie będą związane ze spełnieniem przez wydział minimum kadrowego (liczba zatrudnionych ze stopniem doktora i doktora habilitowanego) i posiadaniem przez wydział uprawnień habilitacyjnych, lecz z posiadaniem kategorii naukowej przez uczelnię w odpowiedniej dyscyplinie naukowej.

Pracownicy uczelni

W odniesieniu do pracowników niebędących nauczycielami akademickimi ustawa w zasadzie zmian nie wprowadza. Jeżeli zaś chodzi o nauczycieli akademickich, to PSWN odstępuje od obowiązujących nazw stanowisk profesorów: zwyczajnego i nadzwyczajnego, a w to miejsce wprowadza nazwy: profesora i profesora uczelni. Nazwy: asystent i adiunkt pozostają bez zmian. Istotniejszą nowością jest regulacja przewidująca, że „osobę posiadającą tytuł profesora zatrudnia się na stanowisku profesora” (art. 116 ust. 3). Zatem osoba z tytułem naukowym profesora nie będzie pozostawała w uczelni na niższym stanowisku profesorskim i nie będzie w związku z awansem na wyższe stanowisko potrzebne, ani możliwe jakiekolwiek postępowanie czy konkurs.

Wykładowcy z większymi pensjami i kosztem uzyskania przychodu

Od wykładowców zależeć będzie w szczególności poziom studiów i kształcenia na poziomie wyższym. Dlatego też w przekonaniu ustawodawcy niezbędne było poprawienie warunków ich pracy.

50% kosztów uzyskania przychodu

Wykonywanie obowiązków nauczyciela akademickiego jest działalnością twórczą o indywidualnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych – właśnie takie zdanie znajdzie się w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Konstytucja dla Nauki uściśli więc kwestie odliczania 50-proc. kosztów uzyskania przychodu na korzyść nauczycieli akademickich. Podwyższone koszty uzyskania przychodu będą liczone od całego wynagrodzenia w przypadku każdego nauczyciela akademickiego. Wejście tego przepisu w wielu przypadkach oznaczać podwyższenie realnego wynagrodzenia.

Podwyżki

Dzięki projektowanemu rozporządzeniu do Konstytucji dla Nauki blisko 50 proc. nauczycieli akademickich w uczelniach publicznych otrzyma podwyżki wynagrodzeń. Zgodnie z nowymi przepisami pensje minimalne wzrosną średnio o około 800 złotych. Wzrost wynagrodzeń odczują najbardziej adiunkci, asystenci, lektorzy, instruktorzy i obecni wykładowcy. Jednak to nie koniec. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego negocjuje obecnie wysokość nakładów na naukę w budżecie na 2019 rok. Zwiększenie tej kwoty będzie oznaczało dalsze podwyżki dla wszystkich pracowników uczelni.

Nowe ścieżki kariery akademickiej

Akademicy będą mieli przed sobą nowe możliwości zawodowe. Wszystko dzięki nowym ścieżkom kariery akademickiej. Nauczyciel akademicki będzie mógł być pracownikiem dydaktycznym, badawczym lub badawczo-dydaktycznym.

Stabilność zatrudnienia

Nauczyciel akademicki zyska większą stabilizację zatrudnienia. Jego druga umowa o pracę będzie musiała być zawarta na czas nieokreślony. Natomiast konkurs na stanowisko nauczyciela akademickiego będzie organizowany tylko w przypadku pierwszego stosunku pracy.

Nadawanie stopni i tytułów naukowych

PSWN utrzymuje dwa stopnie naukowe: doktora i doktora habilitowanego i jeden tytuł naukowy – profesora. Stopień doktora i doktora habilitowanego w danej dyscyplinie będą mogły nadawać uczelnie, które mają w tej dyscyplinie kategorię naukową A+, A lub B+. PSWN, inaczej niż dotychczasowa ustawa, nie różnicuje warunków uprawnień do doktoryzowania i habilitowania: uczelnia uzyskuje od razu oba uprawnienia i z mocy prawa, jeżeli ma w dyscyplinie co najmniej kategorię B+ (art. 185 ust. 1, art. 218). Senat uczelni może przekazać swoje kompetencje dotyczące nadawania stopni naukowych innemu – utworzonemu przezeń – organowi uczelni (art. 28 ust. 4), tylko jednemu w zakresie danej dyscypliny (ale może przyznać jednemu organowi kompetencje w kilku dyscyplinach).

Stopień doktora

Wśród istotnych zmian, które wprowadza ustawa należy wymienić następujące:

praca doktorska w całości będzie udostępniana na stronie internetowej,
praca doktorska będzie miała, trzech, a nie dwóch recenzentów (a do dalszej procedury, co najmniej dwie recenzje muszą być pozytywne),
przygotowanie rozprawy doktorskiej odbywać się będzie w trybie kształcenia doktorantów (w szkole doktorskiej) albo w trybie eksternistycznym,
ustawa nie reguluje – jak dotychczasowa – kwestii egzaminów doktorskich (w dyscyplinie podstawowej i dodatkowej), ani samej „obrony rozprawy doktorskiej”; kwestie te będą regulowane teraz przez uczelniane senaty,
czynności w postępowaniu w sprawie nadania stopnia doktora może dokonywać komisja powołana przez senat uczelni,
doktorant w trybie kształcenia doktorantów będzie otrzymywał stypendium.

Doktoranci ze stypendiami

Mimo dynamicznego wzrostu liczby doktorantów po 2008 r., w znikomym stopniu zmieniła się liczba nadawanych stopni doktora. Dlatego też ustawa wprowadza szkoły doktorskie, które będą prowadzone przez uczelnie i instytuty naukowe, przez co całkowicie przebudowuje model kształcenia doktorantów w Polsce z umasowionego i niewydolnego na elitarny i projakościowy. Szkoła doktorska będzie mogła być utworzona przez podmiot posiadający co najmniej kategorię naukową na poziomie B+ w dwóch dyscyplinach, a w okresie przejściowym przez podmioty posiadające uprawnienia do nadawania stopnia doktora. Znacznie bardziej ceniona będzie także interdyscyplinarność w badaniach naukowych.

Kluczowe jest jednak zapewnienie znaczącego wsparcia przyszłych doktorantów. Każdy przyjęty do szkoły doktorskiej od 2019 otrzyma stypendium: na początku w wysokości 2 350 zł, a po ocenie śródokresowej – 3 632 złotych brutto. Po ocenie śródokresowej będzie mógł być również zatrudniony w uczelni.

Ustawa wprowadza również urlopy rodzicielskie (macierzyńskie i ojcowskie) dla doktorantów udzielane na zasadach podobnych do osób zatrudnionych na umowę o pracę.

Czytaj więcej.

Stopień doktora habilitowanego

Komisja habilitacyjna nadal będzie liczyła siedem osób, ale będzie w niej teraz czterech, a nie trzech recenzentów; czterech członków komisji (w tym przewodniczący i trzech recenzentów) będzie powoływanych przez Radę Doskonałości Naukowej (dotychczasową Centralną Komisję ds. Stopni i Tytułów), trzech (w tym recenzent i sekretarz) przez uczelnię. Komisja habilitacyjna będzie mogła przeprowadzić kolokwium habilitacyjne. Podmiot habilitujący musi odmówić nadania stopnia, w przypadku gdy opinia komisji habilitacyjnej jest negatywna.

Tytuł naukowy profesora

Postępowanie w tym zakresie będzie się toczyło z całkowitym pominięciem uczelni. Zainteresowana osoba będzie składała wniosek do RDN, która w oparciu o opinię pięciu recenzentów występuje do Prezydenta RP o nadanie tytułu profesora albo odmawia wystąpienia do Prezydenta RP o nadanie tytułu profesora.

Rada Doskonałości Naukowej

RDN zastępuje dotychczasową Centralną Komisję ds. Stopni i Tytułów. Sposób jej powoływania niewiele się zmieni. Nowością będzie to, że trzej recenzenci w postępowaniu habilitacyjnym i pięciu recenzentów w postępowaniu profesorskim będą losowani (a nie wybierani) spośród trzy razy większej grupy kandydatów przedstawionych przez zespół (dotychczasową sekcję CK) właściwy dla danej dziedziny nauki. Nowością jest też to, że w wyborach do RDN będą mogły głosować i kandydować także osoby z habilitacją (a nie jak dotychczas jedynie z tytularną profesurą).

Ewaluacja

Ustawa przewiduje trzy rodzaje ewaluacji (ewaluacja jakości kształcenia, w tym ocena programowa i kompleksowa, ewaluacja szkół doktorskich i ewaluacja jakości działalności naukowej). Najistotniejszą jest ewaluacja jakości działalności naukowej, ponieważ wpływa ona na kategorię naukową (A+, A, B+, B, C, brak kategorii), a w konsekwencji na możliwość nadawania stopni naukowych, prowadzenia kierunków studiów i wielkość subwencji oraz dotacji z budżetu państwa.

Studenci (bardziej chronieni i z dyplomem wartym więcej na rynku pracy)

Do istotniejszych zmian należy:

przywrócenie możliwości przeprowadzenia przez uczelnie egzaminów wstępnych, ale tylko w zakresie przedmiotów nieobjętych egzaminami maturalnymi,
zniesienie obowiązku pracy dyplomowej na pierwszym stopniu studiów,
recenzje prac dyplomowych będą jawne,
możliwość skreślenia z listy studentów także w przypadku stwierdzenia braku udziału w obowiązkowych zajęciach (a nie jedynie braku postępów w nauce, co mogło być stwierdzone jedynie po zakończeniu sesji lub roku akademickiego),
regulamin studiów i stypendialny przyjmowany w uzgodnieniu ze studentami.

Konstytucja dla nauki zachowa dotychczasowe przywileje studentów i zapewni stabilny system pomocy materialnej, a także będzie lepiej chroniła ich interesy.

Lepsza dydaktyka

Ustawa wprowadza liczne rozwiązania projakościowe w zakresie przygotowania absolwentów do wejścia na rynek pracy. Studia o profilu praktycznym będą obejmować co najmniej 6 miesięcy praktyk studenckich. Utworzona zostanie nowa ścieżka kariery dla wybitnych dydaktyków – dzięki niej studenci będą kształceni na jak najwyższym poziomie.

Opłaty znane od początku studiów i dyplom w terminie

Po wejściu w życie ustawy uczelnia będzie miała obowiązek ustalenia i przedstawienia wszelkich opłat pobieranych od studentów na cały okres studiów na początku ich trwania. Jeśli w trakcie cyklu kształcenia nałoży na studenta dodatkowe opłaty lub zwiększy wysokość opłat wcześniej ustalonych, będzie mogła zapłacić nawet 50 tys. złotych kary. Podobną ochronę studenci zyskają w przypadku opóźnień w wydawaniu dyplomów. Jeśli szkoła wyższa nie wyda dyplomu w przeciągu trzydziestu dni, wówczas będzie jej groziła kara w wysokości 5 tys. złotych.

Student-rodzic będzie miał łatwiej

Władze uczelni będą zobowiązane zapewnić studentce, która jest w ciąży możliwość indywidualnego toku studiów. Ponadto przez pierwszy rok od przyjścia na świat dziecka zarówno ojciec, jak i matka będą mogli skorzystać z urlopu od studiów. Do tej pory zależało to od uznaniowej decyzji. Teraz władze uczelni będą zobligowane ustawą, by taki urlop przyznać.

Przedstawiciele studentów w organach kolegialnych uczelni

Studenci będą mieli zapewniony udział w organach kolegialnych uczelni – wraz z doktorantami stanowić będą minimum 20% składu np. senatu czy kolegium elektorów. W projekcie Konstytucji dla Nauki uwzględniono głos środowiska studenckiego, który domagał się, aby jedno miejsce w radzie uczelni zarezerwować dla przedstawiciela studentów. W ten sposób przewodniczący samorządu studenckiego będzie miał ustawową gwarancję obecności w tym ważnym organie uczelni.

Więcej o rozwiązaniach dla studentów.

Polscy naukowcy bardziej widoczni w świecie

Dokonania polskich badaczy powinny włączać się w obieg myśli światowej. Dlatego też konieczna jest zmiana ewaluacji działalności naukowej, która będzie zbliżona do międzynarodowych standardów.

Ewaluacja w dyscyplinach, a nie wydziałach

Podstawową zmianą w zakresie oceny działalności naukowej jednostek jest to, że ewaluacji podlegać będzie działalność naukowa całej uczelni w poszczególnych dyscyplinach. Dzięki temu osiągnięcia naukowe filozofów w jednej uczelni będą porównywane z osiągnięciami filozofów z innych uczelni lub instytutów.

Poza tym dojdzie do zmiany i odchudzenia kryteriów oceniających. Od tej pory ważne będą jakość publikacji i liczba patentów, efekty działalności naukowej, a także wpływ działalności naukowej na funkcjonowanie społeczeństwa i gospodarki. Waga poszczególnych kryteriów będzie uzależniona o specyfiki poszczególnych dziedzin naukowych (inna będzie dla nauk humanistycznych, a inna dla nauk technicznych).

Łączenie dyscyplin i większa interdyscyplinarność

Rozdrobnienie klasyfikacji obszarów wiedzy i dyscyplin nie służy właściwej prezencji Polski w światowym obiegu naukowym. Dlatego też dojdzie do połączenia dyscyplin w ramach i opracowania nowej klasyfikacji na podstawie standardów OECD. W tej chwili funkcjonuje w polskim systemie szkolnictwa wyższego 8 obszarów wiedzy i 102 dyscypliny, po zmianach będzie 45 dyscyplin (w tym dyscypliny artystyczne).

Walka z punktozą

Naukowiec w ramach ewaluacji będzie musiał wskazać, co do zasady, maksymalnie cztery najlepsze osiągnięcia naukowe z czterech lat. Dzięki temu z jego punktu widzenia bardziej opłacalne będzie rzadsze publikowanie i skupienie się w zamian za to na jakości naukowej prowadzonych przez siebie badań.

Wsparcie polskich czasopism

Aby zwiększyć udział polskich czasopismach w najbardziej prestiżowych bazach naukowych, do nowego systemu ewaluacji wprowadza się nowy instrument polityki projakościowej: program wsparcia rozwoju polskich czasopism. W ramach konkursu wybranych zostanie 500 kolejnych czasopism, które będą punktowane tak, jakby były w międzynarodowych bazach danych. Resort nauki przeznaczy środki, aby czasopisma mogły spełnić konieczne wymagania i trafiły do baz międzynarodowych. Konkurs ten konstruowany jest w szczególności z myślą o czasopismach humanistycznych i z zakresu nauk społecznych.

Finansowanie systemu szkolnictwa wyższego i nauki - czyli wsparcie na miarę – dla każdego typu uczelni inne i dopasowane do potrzeb

Rodzaje dotacji i subwencji zależą od tego, czy uczelnia jest publiczna, czy prywatna, oraz akademicka, czy zawodowa. Najwięcej rodzajów dotacji i subwencji może otrzymać publiczna uczelnia akademicka, potem niepubliczna uczelnia akademicka, następnie publiczna uczelnia zawodowa, w końcu niepubliczna uczelnia zawodowa. Instytuty będą zbliżone w tym zakresie do publicznych uczelni akademickich, ale nie będą korzystały z dotacji i subwencji związanych z prowadzeniem studiów. Wielkość dotacji i subwencji będzie zaś zależała m.in. od liczby nauczycieli akademickich, studentów stacjonarnych, współczynników kosztochłonności dyscyplin i kierunków studiów, kategorii naukowych w poszczególnych dyscyplinach.

Dostrzegając specyfikę poszczególnych typów uczelni i ich różne zadania, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego różnicuje zatem wsparcie dla każdego z nich.

Uczelnie regionalne

Uznając za istotną zasadę zrównoważonego rozwoju, ustawodawca zapewnił uczelniom z mniejszych ośrodków akademickich dodatkowe wsparcie (o które nie muszą rywalizować z uczelniami o większym potencjale), czyli konkurs „Regionalne Inicjatywy Doskonałości”.

Oprócz tego przewidziany jest osobny algorytm finansowy podziału dotacji dla uczelni akademickich uwzględniający specyfikę uniwersytetów i szkół wyższych w mniejszych miastach.

Publiczne Uczelnie Zawodowe

Osobny algorytm finansowy otrzymają również Publiczne Uczelnie Zawodowe (czyli dawne Państwowe Wyższe Szkoły Zawodowe). Będą mogły także wziąć udział w programie „Dydaktyczne Inicjatywy Doskonałości”, w ramach którego premiowane zostaną uczelnie, których absolwenci dobrze sobie radzą na rynku pracy.

Uczelnie badawcze

Dla najlepszych uczelni przewidziano konkurs „Inicjatywy doskonałości – uczelnie badawcze”, w ramach którego zostaną wyłonione uczelnie wiodące mogące konkurować z zagranicznymi uczelniami. Do programu uczelni badawczych kwalifikują się również uczelnie z mniejszych miast.

Zwiększenie nakładów na system

Ambitne założenia reformatorskie nie mogą powieść się bez dodatkowych środków finansowych. Dlatego też rządowy projekt konstytucji dla nauki przewiduje, że uczelnie publiczne otrzymają dodatkowo 3 mld zł w obligacjach Skarbu Państwa. Będzie to znaczący zastrzyk finansowy, który uczelnie mogą przeznaczyć na inwestycje. Ponadto uwzględnienie nowych reguł waloryzacyjnych spowoduje, że w dziesięcioletniej perspektywie w systemie nauki i szkolnictwa wyższego pojawi się dodatkowo 47 mld złotych. A już w przyszłorocznym budżecie nakłady na system szkolnictwa wyższego i nauki zwiększą się o ok. 700 mln zł w porównaniu z rokiem bieżącym. Dotychczasowa gwarancja wzrostu środków w budżecie dotyczyła zaledwie kwoty 100 mln złotych.

Nauczyciele akademiccy mogą być już pewni podwyżek pensji minimalnych, które wzrosną o średnio 800 złotych. Równocześnie trwają również prace nad przyszłorocznym budżetem, podczas których Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego negocjuje kolejne podwyżki dla pracowników uczelni.

Co przewiduje ustawa z dnia 3 lipca 2018 r. – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce?

Ustawa – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce zawiera niezbędne z punktu widzenia dokonywanej reformy przepisy zmieniające, uchylające, przejściowe i dostosowujące. Regulacje zawarte w tej ustawie są prawną konsekwencją uchwalenia ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce.

Przepisy wprowadzające nowelizują 166 ustaw. W ustawie zdecydowano o uchyleniu następujących ustaw:

ustawa z dnia 17 lipca 1998 r. o pożyczkach i kredytach studenckich (Dz.U. z 2017 r. poz. 357);
ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz.U. z 2017 r. poz. 1789);
ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. z 2017 r. poz. 2183, z późn. zm.);
ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki (Dz.U. z 2018 r. poz. 87).

Przepisy wprowadzające przewidują zmianę o charakterze systemowym. Wiąże się to m.in. z zasadniczymi modyfikacjami dotyczącymi terminologii opisującej system szkolnictwa wyższego i nauki.

Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 października 2018 r., z wyjątkiem:

art. 1 pkt 1, art. 42 pkt 2 lit. b oraz art. 334 ust. 2, które wchodzą w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia;
art. 19 pkt 3 lit. b w zakresie dodawanego w art. 21 w ust. 1 pkt 39c, art. 120 pkt 1, art. 127 pkt 33–36 i 39 oraz art. 167, które wchodzą w życie z dniem 1 stycznia 2019 r.

Trwają konsultacje rozporządzeń do konstytucji dla nauki

Rozpoczął się kolejny etap konsultacji projektów rozporządzeń do konstytucji dla nauki, która zacznie obowiązywać już od 1 października 2018 roku. Dyskusja ze stroną społeczną jest stałym elementem prac nad zreformowaniem systemu szkolnictwa wyższego i nauki w Polsce. Efektem 2,5-letniej intensywnej współpracy ze środowiskiem akademickim jest podpis pod ustawą złożony właśnie przez Prezydenta RP. To jednak nie koniec debaty nad kształtem systemu. W czerwcu do oficjalnych konsultacji trafiły rozporządzenia do ustawy (będzie ich o połowę mniej niż przy poprzednich ustawach). Już wcześniej jednak ich podstawowe założenia były znane środowisku akademickiemu – dyskutowano nad nimi bowiem jeszcze na etapie konferencji programowych Narodowego Kongresu Nauki, a w kwietniu poglądowe założenia przedstawiono wraz z projektem ustawy.

– "Konstytucja dla nauki znacznie zmniejsza wolumen przepisów regulujących system szkolnictwa wyższego. Wyszliśmy z założenia, że to uczelnie wiedzą najlepiej, jak sobą zarządzać, dlatego też zrezygnowaliśmy z nadmiernego przeregulowania. Zwiększenie autonomii organizacyjnej to jednak nie tylko intuicja urzędników pracujących w ministerstwie nauki, ale przede wszystkim potrzeba zgłaszana przez samo środowisko akademickie" – powiedział wicepremier, minister nauki i szkolnictwa wyższego Jarosław Gowin. – "Prace nad rozwiązaniami trwają od ponad dwóch lat. Obecny etap to finalizacja pogłębionego dialogu, który prowadzimy ze środowiskiem akademickim" – podkreślił wiceminister Piotr Müller, który odpowiada za koordynację prac legislacyjnych nad reformą.

Rozporządzenie: dziedziny nauki i dyscypliny naukowe. Miarodajna ewaluacja i większa widoczność Polski w światowej nauce

Problemem obecnie obowiązującej klasyfikacji dziedzin nauki i sztuki, a także dyscyplin, ustalonej w 2011 roku, jest jej znaczne rozdrobnienie. Wpływa to m.in. na proces ewaluacji. Konstytucja dla Nauki wprowadza nowy sposób oceny działalności naukowej – oceniane będą odtąd dyscypliny w ramach uczelni, a nie wydziały, które często nie były porównywalne pod względem zakresu przedmiotowego prowadzonych badań. To dlatego nowa klasyfikacja dziedzin i dyscyplin jest tak istotna.

W przypadku 1/5 wszystkich dyscyplin naukowych liczba badaczy, która je reprezentuje, nie przekracza 100 osób w skali całego kraju. Trzema dyscyplinami obecnej klasyfikacji zajmuje się mniej niż 24 pracowników naukowych. To sprawia, że – ze względu na tak znikomą próbę – nie sposób rzetelnie ocenić działalności naukowej badaczy. Wyniki ewaluacji przekładają się bezpośrednio na podział środków finansowych na utrzymanie i rozwój potencjału badawczego, na uprawnienia do prowadzenia studiów (w tym studiów doktoranckich) i do nadawania stopni naukowych i w zakresie sztuki. To pokazuje, jak dużą rolę w funkcjonowaniu uczelni odgrywa kwestia klasyfikacji dziedzin i dyscyplin.

Projekt rozporządzenia zakłada, że w miejsce obecnych 22 dziedzin nauki i sztuki oraz 102 dyscyplin znajdzie się 8 dziedzin nauki i 45 dyscyplin. Nowy podział oparty jest na systematyce przyjętej przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). To sprawi, że polska nauka będzie miała właściwą prezentację w światowym obiegu naukowym.

Projekt rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie dziedzin nauki i dyscyplin naukowych oraz dyscyplin artystycznych

Rozporządzenie: ewaluacja. Ocena działalności naukowej – obiektywna, przejrzysta i łatwiejsza

Kwestia ewaluacji jest rzeczą kluczową w Konstytucji dla Nauki – to od właściwie przeprowadzonej oceny działalności badawczej zależy kondycja polskiej nauki. Właśnie dlatego temat doskonałości naukowej i mierzenia dokonań badaczy pojawiał się od początku prac nad ustawą (m.in. podczas konferencji programowej Narodowego Kongresu Nauki w Poznaniu). Na podstawie tych debat MNiSW postanowiło dokonać bardzo istotnych zmian w sposobie przeprowadzania ewaluacji.

Przede wszystkim ewaluacja będzie dokonywana w ramach dyscyplin, a nie wydziałów. Podstawowym elementem będą osiągnięcia wszystkich pracowników prowadzących działalność naukową (pracowników badawczych i badawczo-dydaktycznych), a nie pojedynczych osób w ramach wydziału. Będą oni musieli przedstawić do oceny maksymalnie cztery najlepsze osiągnięcia z czterech lat. Zgłaszanie osiągnięć będzie się odbywać za pośrednictwem systemu POL-on na bieżąco. Dotychczas jednostki naukowe raz na 4 lata wypełniały ankiety, co generowało poważne obciążenia pracowników administracyjnych.

Konstytucja dla Nauki uprości również zasady ewaluacji. W poprzednich cyklach ewaluacji obowiązywały 4 kryteria, które obejmowały aż 24 szczegółowe parametry (wiele z nich nie miało praktycznego wpływu na ocenę). W nowym modelu ewaluacja nauki będzie dokonywana w oparciu o 3 kryteria i 6 kryteriów szczegółowych.

Przeczytaj także: nowa ewaluacja – cykl spotkań ze środowiskiem akademickim

Projekt rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie ewaluacji jakości działalności naukowej

Rozporządzenie: wykaz czasopism i wydawnictw. Publikacje – mniej, ale lepiej

Odpowiedzią na niski poziom widoczności wyników badań polskich naukowców w świecie, a także na zjawisko tzw. punktozy, czyli gonitwę za dużą liczbą publikacji, są nowe zasady oceny artykułów naukowych i monografii.

Przede wszystkim w rozporządzeniu przyjęto uznaną powszechnie na świecie zasadę tzw. dziedziczenia prestiżu. W ten sposób właśnie będą ustalane wykazy wydawnictw monografii i czasopism naukowych. To sprawi, że naukowcy nie będą zmuszeni publikować dużo, będą za to zmotywowani do publikowania w prestiżowych miejscach – ciężar zostanie przeniesiony na jakość, nie na ilość. Podobnie jak w przypadku nowych zasad ewaluacji (cztery osiągnięcia w ciągu czterech lat).

Projekt rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie sporządzania wykazów wydawnictw, monografii naukowych oraz czasopism naukowych i recenzowanych materiałów z konferencji międzynarodowych

Rozporządzenie: POL-on

Do tej pory dane dotyczące obszaru szkolnictwa wyższego były gromadzone w Systemie Informacji o Szkolnictwie Wyższym, a dane z obszaru nauki w Systemie Informacji o Nauce. W związku z tym, że w praktyce obszar szkolnictwa wyższego i obszar nauki przenikają się i uzupełniają, obecnie – zgodnie z ustawą – wszystkie dane będą gromadzone w jednym systemie – Systemie POL-on.

Rozporządzenie zawiera ważne dla pracowników uczelni terminy wprowadzania wymaganych informacji do systemu.

Projekt rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie danych przetwarzanych w Zintegrowanym Systemie Informacji o Szkolnictwie Wyższym i Nauce POL-on

Inne rozporządzenia oraz zgłaszanie uwag

Uwagi na temat rozporządzeń do ustawy zgłaszać można do końca sierpnia pod adresem mailowym uwagidoreformy@mnisw.gov.pl. Pełną listę konsultowanych projektów znaleźć można pod tym adresem: www.nauka.gov.pl/konsultacje.

Konstytucja dla nauki zacznie obowiązywać od najbliższego roku akademickiego, czyli od 1 października 2018 roku. Ze względu na głęboki charakter zmian w funkcjonowaniu uczelni, jaki wprowadzi ustawa, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego będzie aktywnie wspierać społeczność akademicką we wdrażaniu ustawy. MNiSW przeprowadzi szkolenia dla pracowników administracyjnych uczelni, a także wyda poradniki i broszury informacyjne. O szczegółach resort nauki będzie informował wkrótce.

Najważniejsze gremia w Polsce popierają konstytucję dla nauki

Dzięki długotrwałej i transparentnej pracy nad ustawą, w którą na każdym etapie zaangażowani byli przedstawiciele środowiska akademickiego, konstytucję dla nauki poparły liczne gremia. Za reformą opowiedzieli się między innymi: Rada Główna Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Krajowa Reprezentacja Doktorantów i Parlament Studentów RP. Ustawę popierają także przedstawiciele zawodowych, regionalnych i artystycznych uczelni, a także organizacje studenckie i pracodawców m.in.: Konferencja Rektorów Publicznych Szkół Zawodowych, Sieć Małych i Średnich Publicznych Uczelnie Akademickich, Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich, Konferencja Rektorów Uczelni Artystycznych, Regionalna Konferencja Rektorów Uczelni Akademickich, Niezależne Zrzeszenie Studentów, Związek Pracodawców Krajowej Organizacji Innowatorów Przemysłu, Związek Przedsiębiorców i Pracodawców.

Zob. listy popierające reformę.

Reforma zacznie obowiązywać od 1 października tego roku, jednak środowisko akademickie jest przygotowane na zmiany – wspólne prace nad ustawą trwają bowiem od 2,5 roku, a wdrożenie reformy rozłożone jest na kilka lat. Co reforma zmienia w funkcjonowaniu uczelni i jakie korzyści niesie za sobą dla poszczególnych uczestników systemu szkolnictwa wyższego i nauki?

Harmonogram prac nad reformą.

Zob. także:

A.J.
Zespół e-prawnik.pl