Orzecznictwo na temat oświadczenia o potrąceniu

Odpowiedź prawnika: Orzecznictwo na temat oświadczenia o potrąceniu

Orzecznictwo Sądu Najwyższego przedstawia się natomiast następująco:
- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 1968r., sygn. akt II PR 202/68, LexPolonica nr 319977 Potrącenia dokonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie (art. 254 § 2 kz , obecnie art. 499 kc). Warunkiem skuteczności takiego oświadczenia, jeśli chodzi o wzajemną
wierzytelność pieniężną, jest skonkretyzowanie takiej wierzytelności zgłoszonej do potrącenia, a więc przede wszystkim dokładne określenie kwoty pieniężnej, w jakiej ta wierzytelność się wyraża.
- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 1972r., sygn. akt III PZP 1972, LexPolonica nr 319979: Zgodnie z art. 499 Kodeksu cywilnego [ dalej k.c.] potrącenia dokonywa się przez oświadczenie dłużnika, złożone drugiej stronie w dowolnej formie, przy czym nie jest konieczne wyraźne stwierdzenie, iż dłużnik potrąca swoją wierzytelność z wierzytelnością drugiej strony, lecz wystarczy ujawnienie przez niego woli umorzenia obu wierzytelności przez ich wzajemne przeciwstawienie sobie. Wierzytelność raz umorzona przez potrącenie nie może być - jako już nieistniejąca - przedmiotem ponownego przeciwstawienia do potrącenia.
- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 listopada 1973r., sygn. akt II CR 606/73, LexPolonica nr 319973: Przepisy kodeksu cywilnego o potrąceniu, określając sposób, w jaki następuje potrącenie, nie zastrzegają dla tej czynności prawnej zachowania szczególnej formy. Oznacza to, że oświadczenie o potrąceniu może być złożone w każdy sposób, który w dostatecznym stopniu ujawnia treść tego oświadczenia (art. 60 k.c). Z tego punktu widzenia należy uznać, że ze strony pozwanej stanowiło dostateczny wyraz woli potrącenia swojej wierzytelności z wierzytelnością dochodzoną przez powoda, zajęte przez pozwaną w toku postępowania stanowisko, że należne powodowi odszkodowanie nie należy się z uwagi na dokonane przez nią nakłady. Podkreśleniem tego było przedstawienie sądowi wartości tych nakładów.
- z kolei w odniesieniu do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9 października 2003 r., (sygn. V CK 319/2002, LexPolonica nr 390478), w którym teza brzmi: Kara umowna może ulec zmniejszeniu, gdy dłużnik tylko częściowo ponosi odpowiedzialność za nienależyte wykonanie zobowiązania istotne jest uzasadnienie, którego fragment zamieszczamy poniżej. „Zgodnie z art. 499 kc potrącenie następuje przez jednostronną czynność prawną jednego z wzajemnych wierzycieli. Skutkiem tej czynności jest wygaśnięcie wierzytelności obu stron do wysokości wierzytelności niższej (art. 498 § 2 k.c), z chwilą kiedy potrącenie stało się możliwe. Od czynności prawnej potrącenia czyli zdarzenia prawa materialnego o wskazanych skutkach, należy odróżnić zarzut potrącenia czyli powołanie się przez stronę w procesie na fakt potrącenia i wynikające stąd skutki. Zarzut ten jest czynnością procesową. Wobec tego, że w świetle regulujących potrącenie przepisów prawa materialnego jest obojętne, kiedy oświadczenie woli o potrąceniu zostanie złożone, może ono nastąpić także wtedy, gdy się postępowanie sądowe już toczy. To zatem, że określona wierzytelność jest objęta postępowaniem sądowym nie wyklucza jej skutecznego potrącenia w jakiejkolwiek fazie innego postępowania. Inaczej jest w odniesieniu do zarzutu potrącenia. Jako czynność procesowa, polegająca na powołaniu się na pewien fakt i
wynikające z niego skutki prawne podlega normom postępowania regulującym do kiedy dane fakty mogą być przytaczane.
Zarzut potrącenia dokonanego przed wszczęciem postępowania lub w toku pierwszej instancji może być podniesiony w zasadzie tylko przed zamknięciem rozprawy w pierwszej instancji. Wprawdzie art. 381 Kodeksu postępowania cywilnego [ dalej k.p.c. ] nie wyklucza dopuszczalności podniesienia zarzutu potrącenia dokonanego przed wszczęciem postępowania lub w toku pierwszej instancji także w postępowaniu apelacyjnym - jednakże fakt potrącenia dokonanego w tym czasie wolno Sądowi Apelacyjnemu pominąć z uwagi na możliwość jego powołania przed sądem pierwszej instancji. Zarzut potrącenia dokonanego po zamknięciu rozprawy w pierwszej instancji lub w toku drugiej instancji może być skutecznie podniesiony tylko przed zamknięciem rozprawy apelacyjnej; z uwagi na to, że podstawę kasacji może stanowić tylko naruszenie prawa. W postępowaniu kasacyjnym niedopuszczalne jest podniesienie nawet zarzutu potrącenia dokonanego w toku tego postępowania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 1997 r. II CKN 180/97 OSNC 1997/12 poz. 202).
Skoro zatem strona pozwana złożyła oświadczenie woli o potrąceniu kwoty 124.657,18 zł dopiero apelacji i jednocześnie podniosła procesowy zarzut jej potrącenia tj. dokonała czynności prawnej o podwójnym skutku tj. materialnym i procesowym, to po pierwsze w świetle powyższych uwag było ono dopuszczalne, a po wtóre dopiero na tym etapie procesu powstał dla powodów problem wykazywania, że opóźnienie w większych rozmiarach w oddaniu hali było wynikiem okoliczności za które nie ponoszą oni w tym zakresie odpowiedzialności (art. 471 k.c.)".
- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego 2004r., sygn. I CK 181/2003, LexPolonica nr 418926 Podniesienie zarzutu potrącenia w odpowiedzi na pozew jest równoznaczne ze złożeniem oświadczenia o potrąceniu, jeśli takie oświadczenie nie zostało złożone wcześniej. Również w
przypadku zastępowania strony przez pełnomocnika procesowego założenie celowego działania mocodawcy w kierunku wygrania procesu pozwala przyjąć, że zakresem umocowania strona objęła także złożenie w jej imieniu określonego oświadczenia woli, jeśli jest to niezbędne w ramach obrony jej praw w procesie.
- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 2004r., sygn. akt II CK 263/2004, LexPolonica nr 2119900: Od czynności prawnej potrącenia czyli zdarzenia prawa materialnego o wskazanych skutkach, należy odróżnić zarzut potrącenia, czyli powołanie się przez stronę w procesie na fakt potrącenia i wynikające stąd skutki. Zarzut ten jest czynnością procesową.

Wobec tego, że w świetle regulujących potrącenie przepisów prawa materialnego jest obojętne, kiedy oświadczenie woli o potrąceniu zostanie złożone, może ono nastąpić także wtedy, gdy się postępowanie sądowe już toczy. Jako czynność procesowa, polegająca na powołaniu się na pewien fakt i wynikające z niego skutki prawne podlega normom postępowania regulującym do kiedy dane fakty mogą być przytaczane.
- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 2005r., II CK 690/2004, LexPolonica nr 2119882: 1. Przepis art. 499 k.c. wiąże skuteczność dokonania potrącenia nie z chwilą sporządzenia dokumentu zawierającego oświadczenie o potrąceniu, ale z chwilą złożenia oświadczenia drugiej stronie, co z mocy art. 61 § 1 k.c. oznacza dotarcie oświadczenia do adresata w taki sposób, że mógł on się zapoznać z jego treścią. 2. O dopuszczalności skutecznego zgłoszenia zarzutu potrącenia wierzytelności wobec jej zbywcy rozstrzyga chwila powzięcia przez
dłużnika wiadomości o dokonanym przelewie.
- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2007, sygn. akt V CSK 171/2007, LexPolonica nr 2092255: Oświadczenie o potrąceniu wywiera skutek dopiero z chwilą dojścia do adresata (art. 61 kc). Pełnomocnik pozwanego złożył zaś oświadczenie wobec pełnomocnika procesowego adresata. Treść art. 91 kpc nie daje podstaw do przypisania pełnomocnikowi procesowemu prawa przyjmowania w imieniu mocodawcy materialnoprawnych oświadczeń kształtujących. W tym wypadku wykładnia celowościowa ustawowego zakresu pełnomocnictwa procesowego sprzeciwia się przypisaniu rozszerzonych uprawnień. Pełnomocnik procesowy nie jest więc pełnomocnikiem, jaki po myśli art. 95 kc mógłby
zastąpić powódkę w skutecznym zapoznaniu się z oświadczeniem.
- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2008r., IV CSK 49/2008, LexPolonica nr 2038550: Wytoczenie powództwa przez wierzyciela wzajemnego nie pozbawia pozwanego możliwości dokonania czynności prawnych prowadzących do wygaśnięcia dochodzonej wierzytelności.
Jeżeli jest on również wierzycielem powoda, może w szczególności złożyć oświadczenie o potrąceniu. Dokonanie tego poza procesem, w razie spełnienia się przesłanek materialnych, prowadzi do wygaśnięcia wierzytelności i w zależności od etapu postępowania może wpłynąć
na treść rozstrzygnięcia.
Warto też zwrócić uwagę na następujące orzeczenia:
- wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 17 grudnia 1997r., sygn. I ACr 158/97, LexPolonica nr 332997: Ani przepisy Kodeksu cywilnego, ani Prawa upadłościowego nie wymagają dla skuteczności zarzutu potrącenia jakiejś ściśle określonej formy. W pierwszym przypadku wystarczy złożyć oświadczenie drugiej stronie, w drugim - zgłosić wierzytelność.
- wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 9 czerwca 2000r., sygn. I ACa 1561/99, LexPolonica nr 352417: Możliwe jest potrącenie istniejącej i wymagalnej wierzytelności w drodze złożenia stosownego oświadczenia woli w formie zarzutu, mimo iż toczy się odrębne postępowanie sądowe, gdzie przedmiotem rozpoznania jest ta sama wierzytelność. Nie zachodzi w takiej sytuacji konieczność ani zawieszenia postępowania, ani połączenia obu spraw do łącznego rozpoznania.
- wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 6 marca 2003r., sygn. I ACa 1292/2002, LexPolonica nr 368055: W świetle przepisów prawa materialnego regulujących potrącenie jest obojętne, kiedy oświadczenie woli o potrąceniu zostanie złożone. To, że określona wierzytelność jest objęta postępowaniem sądowym nie wyklucza jej potrącenia w jakiejkolwiek fazie postępowania. Od potrącenia jako czynności materialnoprawnej należy odróżnić zarzut potrącenia jako czynność procesową - powoływanie się na dokonane potrącenie i jego skutki, który podlega przepisom postępowania regulującym do kiedy dane fakty mogą być przytaczane. Zarzut potrącenia dokonanego po zamknięciu rozprawy w pierwszej instancji lub w toku drugiej instancji może być skutecznie podniesiony tylko przed zamknięciem rozprawy apelacyjnej.
- wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 12 grudnia 2008r., I ACa 620/2008, LexPolonica nr 2038120: Za wystarczające uznaje się tzw. uznanie niewłaściwe, stanowiące jedynie oświadczenie wiedzy, jakim może być tzw. uzgodnienie salda. Niewątpliwie jednak takie
oświadczenie wiedzy, czyli zewnętrznie wyrażone przeświadczenie o istnieniu roszczenia, może wywołać skutek określony w art. 123 § 1 pkt 2 k.c. dopiero wówczas, gdy jednoznacznie potwierdza istnienie skonkretyzowanego długu.