Zawarcie małżeństwa za granicą, co do zasady, podlega regulacjom państwa, na terytorium którego to zdarzenie ma miejsce. Zgodnie z konwencją nowojorską, której Polska jest stroną, mężczyźni i kobiety, bez względu na jakiekolwiek różnice ras, narodowości lub wyznania, mają prawo po osiągnięciu pełnoletności do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny. Małżeństwo może być zawarte jedynie za swobodnie wyrażoną pełną zgodą przyszłych małżonków, zatem żadne państwo, które jest stroną tej konwencji, nie może odmówić nikomu, kto spełnia te warunki, przyznania prawa do zawarcia małżeństwa na swoim terytorium.
W większości państw istnieją jednak przepisy uszczegóławiające ogólne zapisy konwencji, wskazujące jak od strony „technicznej” należy doprowadzić takie zdarzenie do skutku, czyli jak załatwić wszystkie formalności. Zgodnie z polskim prawem, cudzoziemiec zamierzający zawrzeć małżeństwo w Polsce, jest obowiązany złożyć kierownikowi urzędu stanu cywilnego dokument stwierdzający, że zgodnie z właściwym prawem może zawrzeć małżeństwo. Gdy jednak przedłożenie tegoż dokumentu napotyka na trudne do przezwyciężenia przeszkody sąd może go zwolnić od złożenia takiego dokumentu, a następnie sam ustala na podstawie właściwego prawa o możności zawarcia przez cudzoziemca małżeństwa. Odpowiedź na pytanie, czy analogiczne regulacje zawierają przepisy prawa tam, gdzie zawarcie związku małżeńskiego, znajduje się prawdopodobnie w zagranicznych ustawach, niemniej jedno jest pewne – przepisy te nie mogą wprowadzać dodatkowych ograniczeń, niż te określone w konwencji nowojorskiej, jeśli dane państwo jest stroną tej konwencji.
Kiedy koniecznym będzie przedłożenie zaświadczenia o braku przeszkód do zawarcia małżeństwa?
Jak wspomniano, pytanie, czy polski obywatel chcący zawrzeć małżeństwo za granicą będzie zobligowany przedłożyć zaświadczenie o braku przeszkód do zawarcia małżeństwa, zależy od wewnętrznego porządku prawnego państwa miejsca zawarcia. Wiadomo jednak, iż zdecydowana większość państw cywilizowanych wymaga takiego zaświadczenia, gdyż zapobiega to nieakceptowanej przez społeczność międzynarodową bigamii.
Gdzie i jak uzyskać takie zaświadczenie?
Organem wydającym zaświadczenie o zdolności do zawarcia małżeństwa za granicą, porównywalnego do opisanego wcześniej zaświadczenia wymaganego przez prawo polskie od cudzoziemca zamierzającego tu zawrzeć małżeństwo, jest kierownik urzędu stanu cywilnego miejsca zamieszkania osoby, której zaświadczenie dotyczy. Aby uzyskać zaświadczenie, należy udać się do urzędu stanu cywilnego, okazać dowód osobisty oraz:
- w przypadku panny i kawalera – odpis skrócony aktu urodzenia,
- w przypadku osób rozwiedzionych – odpis skrócony aktu urodzenia, odpis skrócony aktu małżeństwa z adnotacją o jego rozwiązaniu przez rozwód albo odpis prawomocnego orzeczenia sądu o rozwodzie,
- w przypadku wdowców – odpis skrócony aktu urodzenia, odpis skrócony aktu zgonu współmałżonka.
Zaświadczenie wydawane jest zwykle od ręki, ważne jest trzy miesiące od daty wydania, urzędy pobierają za jego wydanie opłaty.
Co zrobić w razie odmowy wydania zaświadczenia?
W sytuacji, gdy kierownik urzędu stanu cywilnego odmówi wydania takiego zaświadczenia, powinien on powiadomić osobę zainteresowaną o przyczynach odmowy. Osoba zainteresowana w terminie 14 dni od doręczenia jej pisma kierownika urzędu, może wystąpić z wnioskiem do sądu rejonowego o rozstrzygnięcie w tej sprawie. Prawomocne postanowienie sądu wiąże kierownika urzędu stanu cywilnego.
Kiedy można w Polsce zarejestrować małżeństwo zawarte za granicą?
Rejestracji w polskich księgach stanu cywilnego podlegają zdarzenia mające miejsce na terytorium Polski. Jednakże istnieją od tej zasady wyjątki – jednym z nich jest fakt rejestracji małżeństwa zawartego za granicą. Aby małżeństwo zawarte za granicą wywierało skutki prawne na terenie Polski, musi ulec ujawnieniu w polskich księgach stanu cywilnego.
W sytuacji, gdy akt małżeństwa nie został zarejestrowany w zagranicznych księgach stanu cywilnego, można go zarejestrować w polskich aktach. Należy wówczas uprawdopodobnić, że zdarzenie, które nastąpiło za granicą, nie zostało wpisane w tamtejszych księgach stanu cywilnego np. na skutek nieprowadzenia w ogóle takich ksiąg. Wówczas kierownik urzędu stanu cywilnego może zażądać dowodów potwierdzających prawdziwość zawarcia małżeństwa. W szczególności ustala się:
- fakt zawarcia małżeństwa,
- fakt niezarejestrowania w zagranicznych księgach stanu cywilnego,
- dane dotyczące małżonków, rodziców, świadków, miejsca zawarcia małżeństwa oraz informacje dotyczące nazwiska, jakie będą nosić małżonkowie i ich dzieci.
Kiedy można wpisać zarejestrowany akt małżeństwa do polskich akt stanu cywilnego?
W przypadku natomiast, gdy akt małżeństwa został już zarejestrowany w zagranicznych księgach stanu cywilnego, wówczas może on być wpisany do polskich ksiąg stanu cywilnego na wniosek osoby zainteresowanej bądź z urzędu na podstawie odpisu tego aktu. Czynność rejestracji oraz wpisu takich aktów dokonuje się w urzędzie stanu cywilnego miejsca zamieszkania wnioskodawcy i niezależnie od upływu czasu od daty zdarzenia.
Kiedy nie będzie możliwe do polskich ksiąg stanu cywilnego wpisanie bądź rejestracja aktu zawarcia małżeństwa?
Kierownik urzędu stanu cywilnego, w sytuacji gdy osoba, która zawarła małżeństwo za granicą i wyrazi wolę ujawnienia tego faktu w polskich aktach stanu cywilnego, zbada, czy małżeństwo to w świetle polskiego prawa jest dopuszczalne. Nie można bowiem wpisać do polskich ksiąg stanu cywilnego aktu małżeństwa, zawartego wprawdzie zgodnie z przepisami prawa obcego, jeżeli zachodzą okoliczności wyłączające zawarcie takiego małżeństwa według prawa polskiego (np. gdy małżeństwo zostało zawarte na czas określony). Do oceny możności zawarcia małżeństwa przez obywatela polskiego stosuje bowiem prawo polskie. Również badaniu podlega forma zawarcia małżeństwa – nie może ona być dowolna – właściwe będzie w takiej sytuacji prawo miejsca zawarcia małżeństwa, bądź też forma wymagana prawem ojczystym obojga małżonków łącznie. Jeżeli nupturienci są obywatelami różnych państw, muszą być zachowane wymagania przewidziane w obu ojczystych systemach prawnych. W razie ustalenia, że akt stanu cywilnego nie odpowiada warunkom dokonania jego ujawnienia w polskich księgach stanu cywilnego, kierownik urzędu stanu cywilnego wyda decyzję odmowną.
Kiedy można zawrzeć małżeństwo przed konsulem?
Szczególną formą zawarcia małżeństwa za granicą jest oświadczenie woli o wstąpieniu w związek małżeński przed konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula. Mogą tego dokonać przebywający za granicą mężczyzna i kobieta, będący obywatelami polskimi. Konsul w takiej sytuacji sporządza protokół stwierdzający złożenie przez przyszłych małżonków oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński. Protokół, podpisany przez małżonków, świadków i konsula, stanowi podstawę do sporządzenia aktu małżeństwa w polskich księgach stanu cywilnego. Wraz z zapewnieniem osób wstępujących w związek małżeński, że nie wiedzą o istnieniu przeszkód w zawarciu tego małżeństwa oraz z oświadczeniem o nazwiskach jakie będą nosić małżonkowie i zrodzone z tego związku dzieci, konsul niezwłocznie przesyła protokół do urzędu stanu cywilnego właściwego dla dzielnicy śródmieście miasta Warszawy.
Pamiętaj, że:
- Kierownik urzędu stanu cywilnego miejsca zamieszkania jest organem właściwym do wydania zaświadczenie o braku przeszkód do zawarcia małżeństwa przez obywatel polskiego,
- O możliwości zawarcia małżeństwa za granicą przez polskiego obywatela rozstrzyga zawsze prawo polskie,
- O formie zawarcia małżeństwa decyduje prawo miejsca zawarcia bądź prawo ojczyste jednego i drugiego małżonka łącznie,
- Fakt zawarcia małżeństwa może zostać ujawniony w polskich księgach stanu cywilnego zarówno wtedy, gdy został już zarejestrowany w zagranicznych księgach, jak i w przypadku, gdy nie został jeszcze nigdzie ujawniony. Kierownik urzędu stanu cywilnego bada jednak dopuszczalność rejestracji takiego aktu,
- Małżeństwo za granicą mogą także zawrzeć obywatele polscy przed konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 1964 r., Nr 9, poz. 59 ze zmianami),]
- Ustawa z dnia 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz. U. 1986 r., Nr 36, poz. 180),
- Konwencja otwarta do podpisu w Nowym Jorku dnia 10 grudnia 1962 r. - w sprawie zgody na zawarcie małżeństwa, najniższego wieku małżeńskiego i rejestracji małżeństw (Dz. U. 1965 r., Nr 9, poz. 53).
