Władza rodzicielska - prawa i obowiązki rodziców wobec dziecka
Dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską, ponieważ nie jest zdolne do samodzielnego prowadzenia swoich spraw. Z tego względu wymaga pomocy i ochrony ze strony osób dorosłych. Do tego zobowiązani są przede wszystkim rodzice, którym przysługuje władza rodzicielska. Ma ona służyć dobru dziecka oraz interesowi społecznemu, a nie dla korzyści rodziców. Władza rodzicielska to prawa i obowiązki rodziców względem dziecka i jego majątku.
Co się składa na władzę rodzicielską?
Na władzę rodzicielską składają się trzy atrybuty:
- piecza nad osobą dziecka;
- przedstawicielstwo;
- zarząd majątkiem dziecka.
Czym jest piecza nad osobą dziecka?
Piecza nad osobą dziecka to roztaczanie stałej opieki i troski o dziecko; zapewnienie dziecku podstaw egzystencji. Chodzi tu o obowiązek i prawo wychowania dziecka. Istotne jest wychowanie fizyczne i duchowe. Na wychowanie fizyczne składa się: troska o sprawność dziecka, o jego życie i zdrowie itp. Wychowanie duchowe to utrwalenie reguł moralności, wyrabianie dyscypliny i obowiązków w stosunku do społeczeństwa itp. Ściśle z pojęciem wychowania dziecka wiąże się kierowanie nim, tzn. "prowadzenie przez życie".
Pojawia się w związku z tym pytanie, czy rodzice mają prawo stosowania środków przymusu (np. tzw. "klapsów") względem "niegrzecznego" dziecka? Prawo dozwala zarówno na stosowanie środków przymusu, jak i karcenie dzieci pod jednym warunkiem - nie może to spowodować uszczerbku na zdrowiu fizycznym i rozwoju dziecka.
Rodzice, którzy nadużywają władzy rodzicielskiej mogą zostać jej pozbawieni albo ich władza może zostać ograniczona.
Może się zdarzyć, że dziecko zostanie zatrzymane przez osobę do tego nieuprawnioną (np. babcię). Wówczas każde z rodziców może się zwrócić do sądu opiekuńczego o odebranie dziecka.
Na czym polega reprezentacja dziecka?
Rodzice są przedstawicielami ustaw owymi dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Jeżeli dziecko znajduje się pod władzą rodzicielską obojga rodziców, każde z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka. Reprezentacja dziecka dotyczy zarówno spraw majątkowych dziecka, jak i jego spraw osobistych. Sprawy majątkowe to np. zarząd majątkiem dziecka. Sprawy osobiste to np. udzielenie zgody na przeprowadzenie zabiegu operacyjnego.
Żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka:
- przy czynnościach prawnych między dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską (na przykład ojciec "sam ze sobą" zawiera umowę reprezentując zarówno swojego syna jak i córkę- strony umowy)
- przy czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem (na przykład ojciec zawiera umowę z synem reprezentując tego drugiego)
Jak kształtują się zasady dotyczące zarządu majątkiem dziecka?
Każde z rodziców może sprawować zarząd majątkiem dziecka, działając jako jego przedstawiciel ustawowy. Spod zarządu sprawowanego przez rodziców wyjęte są:
- zarobki dziecka,
- przedmioty majątkowe oddane dziecku do swobodnego użytku,
- przedmioty majątkowe uzyskane przez dziecko na podstawie umowy darowizny lub rozrządzenia testamentowego, jeżeli darczyńca lub testator zastrzegł, że nie będą one zarządzane przez rodziców.
Jeżeli rodzice zamierzają dokonać czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, muszą uzyskać na to zgodę sądu opiekuńczego. Należy wówczas wystąpić do sądu z odpowiednim wnioskiem.
Przykład: zmiana przeznaczenia nieruchomości, zaciągnięcie zobowiązania w związku z majątkiem dziecka.
Zarząd majątkiem dziecka jest ograniczony w czasie. Ustaje z chwilą ustania władzy rodzicielskiej lub powierzenia kuratorowi zarządu majątkiem dziecka.
Przez jaki okres dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską?
Dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską od urodzenia aż do osiągnięcia pełnoletności, przy czym pełnoletność uzyskuje się bądź z chwilą ukończenia 18 lat, bądź z chwilą zawarcia małżeństwa (oczywiście dotyczy to jedynie sytuacji, gdy małżeństwo zawiera osoba niepełnoletnia). Władza rodzicielska matki powstaje w chwili urodzenia się dziecka. W przypadku ojca jest to trochę bardziej skomplikowane. Władza rodzicielska ojca powstaje, jeżeli:
- przemawia za tym domniemanie pochodzenia dziecka z małżeństwa;
- dziecko zostało uznane przez ojca;
- w przypadku sądowego ustalenia ojcostwa, sąd przyznał władzę rodzicielską po dokonaniu oceny okoliczności sprawy i nabraniu przekonania, że będzie ona wykonywana przez ojca zgodnie z dobrem dziecka oraz interesem społecznym.
Władza rodzicielska może ustać (co do jednego lub obojga rodziców) przed uzyskaniem pełnoletności dziecka w przypadku:
- śmierci lub uznania za zmarłego;
- utraty pełnej zdolności do czynności prawnych;
- pozbawienia lub zawieszenia władzy rodzicielskiej;
- przysposobienia dziecka.
Wykonywanie władzy przez rodziców - razem czy samodzielnie?
Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom - co się najczęściej zdarza - każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania. Istnieje tu jednak pewne rozróżnienie na sprawy mało istotne i sprawy istotne:
- w sprawach małoistotnych każdy z rodziców może działać bez potrzeby porozumiewania się z drugim rodzicem;
- w sprawach istotnych rodzice powinni rozstrzygać wspólnie (jest tak zawsze, bez względu na to, czy rodzice są małżeństwem).
Może się tak zdarzyć, że porozumienie rodziców w sprawach istotnych napotyka na trudności. Wówczas każde z nich może wystąpić do sądu o rozstrzygnięcie.
W związku z powyższym pojawia się pytanie, jakie sprawy można uznać za "istotne sprawy dziecka"? Mogą tu należeć takie sprawy dotyczące dziecka, jak jego:
- miejsce pobytu,
- sposób leczenia,
- wybór imienia,
- wybór szkoły,
- wyjazd za granicę.
Pamiętaj, że:
- Rodzice mają prawo a także obowiązek wychowania dziecka,
- Obowiązkiem sądu jest także orzeczenie o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków. Sąd może zdecydować, że powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej: jednemu z rodziców, (w stosunku do drugiego rodzica władza ta zostanie ograniczona do określonych obowiązków i praw do dziecka), obojgu rozwiedzionym małżonkom lub może zdecydować o: pozbawieniu władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców albo zawieszeniu tej władzy w odniesieniu do jednego lub obojga rodziców,
- Dziecko, co do którego istnieje domniemanie, że pochodzi ono od męża matki,nosi jego nazwisko, chyba że małżonkowie oświadczyli, że dziecko nosić będzie nazwisko matki,
- Jeżeli żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską, reprezentuje je kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy,
- W umowie darowizny albo w testamencie można zastrzec, że przedmioty przypadające dziecku z tytułu darowizny lub testamentu nie będą objęte zarządem sprawowanym przez rodziców. W wypadku takim, gdy darczyńca lub spadkodawca nie wyznaczył zarządcy, sprawuje zarząd kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 1964 r., Nr 9, poz. 59 ze zmianami).
Michał Włodarczyk
Radca Prawny
Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne
Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?